Τι σημαίνει να είμαστε ψυχικά υγιείς;
Κάποια χρόνια πριν ίσως το θέμα της Ψυχικής Υγείας να άγγιζε ελάχιστα ή καθόλου τους περισσότερους αφού εύκολα θα θεωρούσαμε ότι αφορά μια μικρή μερίδα του πληθυσμού και όπως για τόσα άλλα θέματα (για τα οποία είμαστε σε άρνηση) θα πιστεύαμε ότι αφορά τους «άλλους» και όχι «εμάς».
Στις μέρες μας βέβαια τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά μιας και σε μια εποχή τρομακτικής ρευστότητας, ανασφάλειας και προκλήσεων σε πολλαπλά επίπεδα, τα ψυχολογικά προβλήματα μας έχουν χτυπήσει την πόρτα με διάφορους τρόπους- με το άγχος να «είναι στο θεό», τα ψυχοσωματικά προβλήματα να μας ταλαιπωρούν και την κατάθλιψη να μπαίνει σα σκιά σε κάθε σπίτι και να σέρνεται ύπουλα ακόμη και πίσω από τα χαμόγελά μας.
Την ίδια στιγμή, η φράση «ας έχουμε τουλάχιστον την υγεία μας», έρχεται να συμπληρώσει ως κατακλείδα τον απολογισμό των απωλειών μας, με τη διαφορά ότι δεν ακούγεται ακριβώς σα μια έκφραση ευγνωμοσύνης για τα όσα τελικά έχουμε, αλλά χρωματίζεται από φόβο και αγωνία, ειπωμένη σα να θέλουμε να ξορκίσουμε τα χειρότερα που μπορεί να συμβούν, στη σκέψη ότι αν θεωρηθούμε αγνώμονες ελλοχεύει ο κίνδυνος να τιμωρηθούμε περισσότερο (α. από το σύμπαν, β. από το Θεό, γ. από την εφορία ή δ. από όλα τα παραπάνω!)
Επειδή παρόλα αυτά, το να έχουμε την υγεία μας είναι όντως πάνω από όλα, ίσως τη δεδομένη στιγμή είναι ακόμη πιο σημαντικό να αναγνωρίσουμε την ευαλωτότητά μας σε ψυχολογικό επίπεδο και να δούμε πως μπορούμε να φροντίσουμε την ψυχική μας υγεία μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ακριβώς για αυτό έχει νόημα να αναρωτηθούμε καταρχήν τι πραγματικά σημαίνει να είμαστε ψυχολογικά υγιείς και πώς η ψυχολογική μας ευημερία συγκρίνεται με αυτή των γύρω μας.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), «η ψυχική υγεία δεν είναι απλά η απουσία ψυχικής διαταραχής. Ορίζεται ως μια κατάσταση ευημερίας στην οποία το κάθε άτομο εκπληρώνει το δυναμικό του/της, μπορεί να αντιμετωπίσει τις φυσιολογικές προκλήσεις της ζωής, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και αποδοτικά και είναι ικανό να συμβάλλει θετικά στην κοινότητά του/της».
Καθώς διαβάζετε τον παραπάνω ορισμό είναι πιθανό να αντιπαραβάλλετε τον εαυτό σας με τα όσα περιγράφει, έτσι ώστε να αποφανθείτε για το εάν και κατά πόσο σας περιλαμβάνει και επομένως είστε ένα ψυχικά υγιές άτομο. Αυτό δεν είναι περίεργο.
Είναι συχνό φαινόμενο, όταν συναντώ καινούριους ανθρώπους σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, μετά από λίγο να δέχομαι την ερώτηση «με τι ασχολείσαι;», η οποία πολύ σύντομα οδηγεί στην επόμενη ερώτηση που λέει: «Θα με ψυχολογήσεις;». Μολονότι ορισμένοι μπορεί να θεωρούν ότι ίσως είναι απλά μια «πιασάρικη» ατάκα με σκοπό το φλερτ, νομίζω τελικά ότι πρόκειται για μια βαθύτερη έγνοια που όλοι έχουμε για τον εαυτό μας. «Είμαι ψυχολογικά υγιής; Τα πηγαίνω καλά στη ζωή μου; Είναι τα προβλήματά μου χειρότερα, δυσκολότερα, μεγαλύτερα από ότι των άλλων;»
Προς απογοήτευση ορισμένων και ανακούφιση άλλων, ένας ψυχολόγος δεν μπορεί να δει μέσα σας, ούτε να διαβάσει τη σκέψη σας. Επιπλέον, η ψυχολογική μας υγεία, δεν έχει να κάνει με τα προβλήματα που ο καθένας μας έχει στη ζωή του αλλά πολύ περισσότερο με την προσέγγιση που υιοθετεί σε σχέση με τα προβλήματά του και το κατά πόσο μπορεί παρ’ όλα αυτά να εκτιμήσει και να απολαύσει τις θετικές πλευρές της ζωής . Οι ψυχολόγοι έχουν μελετήσει τους κυριότερους παράγοντες που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους που έχουν καλή ψυχολογική υγεία, και που σύμφωνα με την Dr. Kolakowski συνοψίζονται στις παρακάτω διαστάσεις:
Όταν είσαι ψυχολογικά υγιής:
1. Φέρεσαι καλά στους άλλους ανθρώπους. Η ικανότητα να βλέπουμε τους άλλους με συμπόνια και να συμπεριφερόμαστε με ευγένεια απέναντί τους, σημαίνει πολλά για τη δική μας ψυχική υγεία. Πρόκειται για αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «θετική κοινωνική συμπεριφορά». Ένα άτομο που είναι ψυχολογικά υγιές διαθέτει την ικανότητα της «ενσυναίσθησης», είναι δηλαδή ευαίσθητο στις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων και έχει τη διάθεση να βοηθήσει εάν χρειαστεί.
2. Σου αρέσει ο εαυτός σου. Όταν είμαστε ψυχολογικά υγιείς νιώθουμε σε γενικές γραμμές καλά με αυτό που είμαστε. Γνωρίζουμε, τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία μας και είμαστε σχετικά εντάξει με αυτά. Επιπλέον, είμαστε αυθεντικοί, πράγμα που σημαίνει ότι ο εαυτός που δείχνουμε προς τα έξω δεν απέχει πολύ από τον εσωτερικό μας εαυτό. Παρόλο που είναι φυσικό η συμπεριφορά μας να αλλάζει ανάλογα με την κοινωνική περίσταση, είναι σημαντικό να υπάρχει μια συμβατότητα ανάμεσα στην αίσθηση που έχουμε εμείς για τον εαυτό μας και σε αυτό που δείχνουμε στους γύρω μας.
3. Είσαι προσαρμοστικός. Οι άνθρωποι που είναι ψυχολογικά υγιείς έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στις διάφορες καταστάσεις της ζωής. Μπορούν να αξιολογούν μια κατάσταση, συμπεριλαμβάνοντας τις συνθήκες, τα συναισθήματά τους και τις αντιδράσεις του άλλου και να ακολουθούν τον τρόπο δράσης που κρίνουν κατάλληλο. Σε ό,τι αφορά στις σχέσεις (επαγγελματικές, φιλικές, οικογενειακές) αυτό σημαίνει ότι μπορούν να κρίνουν πότε χρειάζεται να εκφραστούν και πότε να αφήσουν τα πράγματα να ηρεμήσουν. Δε φοβούνται να είναι διεκδικητικοί, να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να βάλουν όρια αν χρειαστεί, αλλά αναγνωρίζουν ότι δε χρειάζεται να έχουν πάντα δίκιο ή να έχουν τον τελευταίο λόγο σε μια κατάσταση. Χαρακτηρίζονται από ένα «άνοιγμα στην εμπειρία» και μια διάθεση περιέργειας και έτσι προσεγγίζουν τη ζωή και τις σχέσεις με εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να προσαρμόσουν τη στρατηγική και τις αποφάσεις τους ανάλογα με την πορεία των πραγμάτων και με οδηγό τις προσωπικές τους αξίες.
4. Νιώθεις και εκφράζεις ευγνωμοσύνη. Οι άνθρωποι που είναι ψυχολογικά υγιείς νιώθουν και εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους για τους ανθρώπους και τα αγαθά που έχουν στη ζωή τους. Πρόκειται για μια στάση ζωής που έχει να κάνει με το να εκτιμάμε αυτά που έχουμε παρά να εστιάζουμε σε αυτά δεν που έχουμε και που όπως δείχνει η έρευνα μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την ψυχική μας υγεία. Αυτή περιλαμβάνει και την έκφραση της εκτίμησης και της τρυφερότητάς μας για τους αγαπημένους μας, έτσι που να γνωρίζουν ότι τους νοιαζόμαστε και τους αγαπάμε, παρά τις αδυναμίες και τα ελαττώματά τους. Προκειμένου να είμαστε καλά ψυχολογικά, έχουμε επίσης ανάγκη από κοινωνική υποστήριξη, ένα δίκτυο ανθρώπων στους οποίους να μπορούμε να βασιστούμε και ξέρουμε ότι νοιάζονται για μας.
5. Είσαι σε επαφή με τα συναισθήματά σου. Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να καλωσορίζουμε τα συναισθήματά μας- λύπη, θυμό, άγχος, χαρά, φόβο, κ.α ως αναμενόμενο και φυσικό μέρος της ζωής είναι επίσης ένδειξη καλής ψυχικής υγείας. Το να μπορούμε να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας χωρίς να μας κατακλύζουν αλλά ούτε και να τα αρνούμαστε σημαίνει ότι είμαστε σε θέση να τα αναγνωρίσουμε, να τα ονοματίσουμε και να αποδεχτούμε, χωρίς να κολλάμε σε αυτά παρατεταμένα και χωρίς και να τα αφήνουμε να γίνονται εμπόδιο σε πράγματα που θέλουμε να κάνουμε. Μπορεί να φοβόμαστε και παρ’ όλα αυτά να πάμε και να κάνουμε την παρουσίαση που πρέπει, ή να πάμε σ’ ένα ραντεβού για το οποίο νιώθουμε άγχος. Το ίδιο ισχύει και για τα θετικά συναισθήματα, όπως η ικανοποίηση, η χαρά, η ευτυχία- η ικανότητα να τα απολαύσουμε όταν τα βιώνουμε είναι δείγμα ψυχικής υγείας.
6. Έχεις νόημα στη ζωή σου. Οι άνθρωποι που είναι ψυχικά υγιείς έχουν μια ζωή από την οποία αντλούν νόημα, με την έννοια ότι βρίσκουν ένα σκοπό μεγαλύτερο από τον εαυτό τους σε ένα πάθος, μια αποστολή, ένα όραμα. Χρησιμοποιούν τις ικανότητες και τα χαρίσματά τους για να βοηθήσουν σε κάτι στο οποίο πιστεύουν. Μπορεί να πρόκειται για μια ιδέα, μια εθελοντική εργασία, ενασχόληση με τα πολιτικά, συμμετοχή σε έναν αγώνα για καλό σκοπό. Άσχετα με το συγκεκριμένο σκοπό, το να νιώθει κανείς ότι είναι μέρος ενός ευρύτερου συστήματος με τον οποίο τον συνδέει ένας κοινός στόχος συνδέεται με καλύτερη ψυχική υγεία και μακροζωία.
7. Εκτιμάς τις εμπειρίες περισσότερο από τα υλικά αγαθά. Ένας τελευταίος παράγοντας έχει να κάνει με τον τύπο των αξιών που έχει κανείς στη ζωή του. Συνήθως, οι άνθρωποι που έχουν σαν αξία την προσωπική τους ανάπτυξη και το να είναι εκεί για τους άλλους είναι καλύτερα ψυχολογικά από εκείνους που επιδιώκουν την οικονομική επιτυχία, τη δόξα και την ομορφιά. Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι δεν έχεις στόχους για καριέρα ή οικονομική ασφάλεια, αλλά ότι μέσα στις προτεραιότητές σου είναι και το να περνάς χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους σου. Έχει παρατηρηθεί επίσης ότι οι άνθρωποι που ψυχολογικά ευημερούν προτιμούν να ξοδεύουν τα χρήματά τους σε εμπειρίες, όπως ένα ταξίδι ή μια συναυλία παρά σε υλικά αγαθά. Φαίνεται ότι αντλούν μεγαλύτερο νόημα από τις εμπειρίες γιατί έχουν τη δυνατότητα να τις μοιραστούν με άλλους ανθρώπους και να ενισχύσουν έτσι δεσμούς μαζί τους, να απολαύσουν την ομορφιά γύρω τους και να αναπτύξουν τα θετικά συναισθήματα που αυτές φέρνουν.
Η ψυχική υγεία όπως και η σωματική, δεν είναι κάτι το οποίο κατακτάμε εφάπαξ, δεδομένου ότι προκλήσεις και ανατροπές που μας θέτουν σε δοκιμασία θα συναντάμε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Με τον ίδιο τρόπο και οι παραπάνω ποιότητες δεν είναι κάτι στο οποίο φτάνουμε και μπορούμε να εφησυχαστούμε, αλλά ποιότητες τις οποίες χρειάζεται να αναπτύσσουμε και να καλλιεργούμε δια βίου. Αυτή είναι η δύναμή μας, αυτή είναι και η ευθύνη μας.
