Αύτη δέ κυρίως εστίν η της καρδίας καθαρότης.
Ο πρώτος καρπός της νήψεως, που είναι η κάθαρσις, δουλεύει μέσα μας, περνάει μέσα από την γνώση, από την αποκάλυψη, από την εκπλήρωση των εντολών, από την κατάκτηση των ουρανών, και με όλο αυτό το υλικό επιτυγχάνομε την καθαρότητα της καρδίας. Άλλο όμως η κάθαρσις, άλλο η καθαρότης. Η κάθαρσις είναι μία ενέργεια, την οποία μας δίνει μεν η χάρις του Θεού δια της νήψεως, αλλά εξαρτάται από εμάς. Αν εμείς δεν στραφούμε προς τον αγώνα της καθάρσεως με μία σαφέστατη αντιμετώπιση της ζωής, δεν υπάρχει αποτέλεσμα.
Καθαρότης, με την πνευματική έννοια, είναι η τακτοποίησις κάποιου χώρου, η ετοιμασία δηλαδή του πνεύματός μας. Εμείς παρέχομε τον χώρο του πνεύματός μας τακτοποιημένον ως προς τα δικά μας πράγματα, εν σχέσει προς ό,τι αφορά εμάς, και τα υπόλοιπα είναι του Θεού.
Αλλά ποια είναι η αρχική έννοια της καθαρότητος; Το ουσιαστικό καθαρότης παράγεται από το ρήμα καθαρεύω, από το οποίο παράγεται και το ρήμα καθαρίζω, που σημαίνει σκουπίζω, ελευθερώνω τον καλλυμένο με διάφορα αντικείμενα χώρο. Τον απαλλάσσω από εμπόδια, από οποιοδήποτε περιεχόμενο, για να χωρέσει κάτι άλλο, ή κάποιο πρόσωπο που περιμένω. Καθαρότης είναι η απόρριψις παντός περιττού πράγματος, η ευτρεπιστική και προετοιμαστική ενέργεια του χώρου, για να χωρέσει εκεί ο επισκέπτης που περιμένω, ο βασιλιάς, ο Δεσπότης, ο Ιησούς Χριστός. Άρα, καθαρότης της καρδίας δεν είναι μόνον η κάθαρσις από των εμπαθών νοημάτων και λόγων και πονηρών έργων, αλλά είναι και όλη η διενέργεια που κάνει το Άγιο Πνεύμα. είναι ο τόπος στον οποίο χαίρεται να θρονιάζεται ο βασιλιάς Χριστός, κάτι το πολύ σπουδαίο και άμεσο, όχι όμως δύσκολο, διότι δημιουργείται από το Πνεύμα και όχι από εμας.
Λέγοντας λοιπόν ο άγιος, αύτη εστίν η της καρδίας καθαρότης, εννοεί την ετοιμασία, το άδειασμα της ψυχής, που επαναπαύει τον Θεόν, και το οποίο επιτυγχάνεται με την αφαίρεση των δικών μας στοιχείων και με την πρόσθεση των στοιχείων του Αγίου Πνεύματος, και ειδικότερα με την προσευχή. Αν το όνομα του Ιησου γεμίζει την καρδιά μας, η καρδιά γίνεται θρόνος, όπου μπορεί να καθίσει ο Θεός.
Τα δε στοιχεία που αφαιρεί η καθαρότης – η συνήθης αυτή έννοια, αλλά τόσο σημαντική για τον πνευματικό άνθρωπο – είναι, πρώτον, τα περιττά και, δεύτερον, αυτά που στενεύουν την καρδιά, τον ορίζοντα, το πνευματικο βλέμμα, όσα με απασχολούν, με στενοχωρούν, με κλείνουν στον εαυτό μου, όσα σκοτεινιάζουν την ψυχή μου και δεν με αφήνουν να ανασάνω. Αυτά εκβάλλουν τον Θεό και δεν με αφήνουν να είμαι ανοικτός ενώπιόν του. Τέτοια στοιχεία επίσης είναι όσα δεν είναι αναγκαία και μπορώ να ζήσω και χωρίς αυτά. Αν μπορώ λόγου χάριν να ζήσω με τρία βιβλία τα επτά με εμποδίζουν. Μην αμφιβάλλετε. Γιατί οι Πατέρες ήταν αυστηροί στο θέμα αυτό; Επίσης, εάν μου αρκούν δυο ρούχα αλλά εγώ θέλω τέσσερα, τα επί πλέον εμποδίζουν την παρουσία του Θεού. Γιατί λέγει ο Χριστός, αν έχεις δύο ενδύματα, να δώσεις το ένα; Για να μείνει χώρος κενός μέσα στην καρδιά μας, ώστε να μπορεί να μπει Εκείνος. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητο να αφαιρέσομε κάθε τι, εάν θέλουμε να μας γεμίσει ο Θεός.
Και επειδή στο σημείο αυτό ο άγιος έφθασε στο κέντρο του θέματός του, στην καθαρότητα της καρδίας, προχωρεί τώρα με μία νέα πρόταση, που θα έλεγε κανείς ότι συνθλίβει την καρδιά μας, στην πραγματικότητα όμως αποκαλύπτει τον πόνο του αγίου.
