Ο θεωρητικός βίος. Από τι έχει ανάγκη ο θεωρητικός. Η προσευχή είναι μέρος της θεωρίας, και οι Πατέρες αποτιμούν τη θεωρία ως προσευχή.
19. Ο θεωρητικός βίος είναι ομόστεγος και αχώριστος σύντροφος με την ιερή προσευχή, και είναι και τα δύο αυτά θεοχαρίτωτοι και θεοποιοί βλαστοί του νοερού μέρους της ψυχής. Γι' αυτό είναι πραγματικά και τα δύο αχώριστα έργα ψυχής που έχει μέσα της το Θεό και προχωρεί στη θέωση. Και μάλιστα, αυτές οι δύο, η θεωρία και η προσευχή, είναι τόσο ενωμένες ώστε οι Πατέρες να τις ονομάζουν μ' ένα όνομα «πράξη και θεωρία του νου».
Και λέει ο άγιος Ισαάκ: «Η πράξη του νου βρίσκεται στη λεπτή εργασία και στη συνεχή θεία μελέτη και στην αδιάλειπτη προσευχή και στα όμοια· πραγματοποιείται δε στο επιθυμητικό μέρος και καλείται θεωρία». Βλέπεις γνώρισμα ενότητας μάλλον, παρά συνενώσεως των δύο, δηλαδή προσευχής και θεωρίας; Και προσθέτει ο ίδιος ότι η θεωρία αυτή καθαρίζει στην ψυχή την ενέργεια της αγάπης, η οποία είναι επιπόθηση φυσική, που αποκαθαίρει το νοητό μέρος της ψυχής. Εννοείς μία ενέργεια από το θεωρητικό μέρος της ψυχής, δηλαδή την προσευχή και τη θεωρία;
Γι' αυτό και ο ιερός Μάξιμος εξηγεί και λέει: «Ο νους δεν μπορεί να καθαρθεί χωρίς επαφή και θεωρία του Θεού».
Και ακόμη λέει: «Η αναχώρηση και η θεωρία και η προσευχή λιγοστεύουν την επιθυμία και σταδιακά την εξαφανίζουν και πάλι κινείται ορθά το λογιστικό της ψυχής, όταν διατρίβει κοντά στο Θεό με την πνευματική θεωρία και την προσευχή».
Κι ακόμη: «Στο λογιστικό της ψυχής δώσε φτερά με την ανάγνωση, τη θεωρία και την προσευχή». Έτσι οπωσδήποτε η θεωρία είναι αναγκαία για την προσευχή και σύντροφός της. Και τα δύο αυτά είναι του νοερού ή μάλλον του λογιστικού φυσική και πρέπουσα ενέργεια, και είναι αχώριστα μεταξύ τους. Την ενέργεια αυτή τη διεξάγει ο νους υγιώς κι αυτές βοηθούν η μία την άλλη, όταν το λογιστικό είναι υγιές και ασκεί την ησυχία με βαθιά γνώση.
Γι' αυτό, ο νους που προσεύχεται χωρίς θεωρητική δύναμη ονομάζεται από τους Πατέρες πτηνό χωρίς φτερά, αφού ούτε προς το Θεό μπορεί να υψωθεί με ολόκληρη τη διάθεσή του, ούτε να εγκαταλείψει ολοκληρωτικά τα γήινα και να προσεγγίσει στα επουράνια με όλη την ορμή της ψυχής. Κατά τον ιερό Μάξιμο, η θεωρία καθαρίζει το νου, ενώ η τέλεια προσευχή τον παρουσιάζει γυμνό στο Θεό. Είναι φανερό ότι αυτό γίνεται με την κάθαρση που δίνει η θεωρία, την οποία δεν μπορεί να αποκτήσει ο νους αν δεν ανυψώνεται στη θεωρία του Θεού, όπως είναι πρέπον. Γιατί, λέει, καθαρότητα του νου υπάρχει στην αποκάλυψη των μυστηρίων.
Ακόμα, καθαρότητα του νου είναι η τελειότητα που υπάρχει στην αναστροφή με την ουράνια θεωρία, η οποία κινείται έξω από τις αισθήσεις με την πνευματική δύναμη του άνω κόσμου των αναρίθμητων θαυμάτων. Από αυτό συμπεραίνεται ότι ο θεωρητικός προσεύχεται με ένα υψηλό τρόπο, καθώς έχει καθαρή διάνοια από τη θεωρητική γνώση. και για την καθαρότητά του αυτή, βλέπει χωρίς όραση το Θεό, όσο είναι δυνατό, και προσευχόμενος αποδεικνύεται στ' αλήθεια μακάριος.
Και λέει ο άγιος Ισαάκ: «Η πράξη του νου βρίσκεται στη λεπτή εργασία και στη συνεχή θεία μελέτη και στην αδιάλειπτη προσευχή και στα όμοια· πραγματοποιείται δε στο επιθυμητικό μέρος και καλείται θεωρία». Βλέπεις γνώρισμα ενότητας μάλλον, παρά συνενώσεως των δύο, δηλαδή προσευχής και θεωρίας; Και προσθέτει ο ίδιος ότι η θεωρία αυτή καθαρίζει στην ψυχή την ενέργεια της αγάπης, η οποία είναι επιπόθηση φυσική, που αποκαθαίρει το νοητό μέρος της ψυχής. Εννοείς μία ενέργεια από το θεωρητικό μέρος της ψυχής, δηλαδή την προσευχή και τη θεωρία;
Γι' αυτό και ο ιερός Μάξιμος εξηγεί και λέει: «Ο νους δεν μπορεί να καθαρθεί χωρίς επαφή και θεωρία του Θεού».
Και ακόμη λέει: «Η αναχώρηση και η θεωρία και η προσευχή λιγοστεύουν την επιθυμία και σταδιακά την εξαφανίζουν και πάλι κινείται ορθά το λογιστικό της ψυχής, όταν διατρίβει κοντά στο Θεό με την πνευματική θεωρία και την προσευχή».
Κι ακόμη: «Στο λογιστικό της ψυχής δώσε φτερά με την ανάγνωση, τη θεωρία και την προσευχή». Έτσι οπωσδήποτε η θεωρία είναι αναγκαία για την προσευχή και σύντροφός της. Και τα δύο αυτά είναι του νοερού ή μάλλον του λογιστικού φυσική και πρέπουσα ενέργεια, και είναι αχώριστα μεταξύ τους. Την ενέργεια αυτή τη διεξάγει ο νους υγιώς κι αυτές βοηθούν η μία την άλλη, όταν το λογιστικό είναι υγιές και ασκεί την ησυχία με βαθιά γνώση.
Γι' αυτό, ο νους που προσεύχεται χωρίς θεωρητική δύναμη ονομάζεται από τους Πατέρες πτηνό χωρίς φτερά, αφού ούτε προς το Θεό μπορεί να υψωθεί με ολόκληρη τη διάθεσή του, ούτε να εγκαταλείψει ολοκληρωτικά τα γήινα και να προσεγγίσει στα επουράνια με όλη την ορμή της ψυχής. Κατά τον ιερό Μάξιμο, η θεωρία καθαρίζει το νου, ενώ η τέλεια προσευχή τον παρουσιάζει γυμνό στο Θεό. Είναι φανερό ότι αυτό γίνεται με την κάθαρση που δίνει η θεωρία, την οποία δεν μπορεί να αποκτήσει ο νους αν δεν ανυψώνεται στη θεωρία του Θεού, όπως είναι πρέπον. Γιατί, λέει, καθαρότητα του νου υπάρχει στην αποκάλυψη των μυστηρίων.
Ακόμα, καθαρότητα του νου είναι η τελειότητα που υπάρχει στην αναστροφή με την ουράνια θεωρία, η οποία κινείται έξω από τις αισθήσεις με την πνευματική δύναμη του άνω κόσμου των αναρίθμητων θαυμάτων. Από αυτό συμπεραίνεται ότι ο θεωρητικός προσεύχεται με ένα υψηλό τρόπο, καθώς έχει καθαρή διάνοια από τη θεωρητική γνώση. και για την καθαρότητά του αυτή, βλέπει χωρίς όραση το Θεό, όσο είναι δυνατό, και προσευχόμενος αποδεικνύεται στ' αλήθεια μακάριος.
------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, ε΄τόμος, σελ. 141-142).
