Η
παρούσα μελέτη επιδιώκει να παρουσιάσει σε γενικές γραμμές τον πλούτο της
εμπειρικής θεολογίας που περιέχεται στα έργα του Γέροντος Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου
(Σαχάρωφ).
Ως πνευματικό φαινόμενο, ο Γέροντας αποτελεί σημείο του Θεού για την γενεά
του. Έζησε την τραγωδία, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις
του πολυτάραχου εικοστού αιώνα, και με την ζωή, την προσευχή και τον λόγο
του έδωσε απαντήσεις στα φλέγοντα ερωτήματα των συγχρόνων του.
Η ύλη της μελέτης αυτής διαιρείται σε οκτώ κεφάλαια και κατακλείεται με
επίλογο.
Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η έννοια της υποστατικής αρχής στο Είναι
του Θεού. Η υποστατική αυτή αρχή προσλαμβάνει το άπειρο. Αποκαλύφθηκε στον
κόσμο με την "εις τέλος" αγάπη του "παθητού" Χριστού.
Και ο άνθρωπος είναι πρόσωπο κατ' εικόνα του Χριστού. Με την μετάνοιά του
πλατύνεται εν Πνεύματι Αγίω και γίνεται "επανάληψις" Θεού με θεανθρώπινο
πλήρωμα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται η διδασκαλία του Γέροντος για την κένωση,
τον τρόπο υπάρξεως των θείων Προσώπων και τον τρόπο της φανερώσεως της υποστάσεως
του Λόγου στην οικονομία της σωτηρίας. Τονίζεται επίσης ο τρόπος με τον
οποίο αναδεικνύεται ο άνθρωπος αληθινή υπόσταση.
Στο τρίτο κεφάλαιο εκφράζεται το μεγαλείο του ανθρώπου, που μέσα στη χάρη
του Θεού εκτείνεται μεταξύ του άδη και της Βασιλείας, και η μηδαμινότητα
του, όταν απολυτοποιεί την κτιστότητά του. Η τελείωση ή εκμηδένισή του εξαρτάται
επίσης από την στάση του απέναντι στο θάνατο. Το πνευματικό πένθος θεραπεύει
τον άνθρωπο και η χαρισματική απόγνωση μεταφέρει τη ζωή του στον Θεό.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η θεωρία του Γέροντος για τα τρία στάδια
της πνευματικής ζωής. Κατ' αρχήν ο θεός συνάπτει διαθήκη με τον άνθρωπο.
Στη συνέχεια αίρει τη χάρη Του, εγκαταλείπει τον πιστό και τον υποβάλλει
στο "κρίμα" του Υιού Του. Έτσι παρέχει σε αυτόν την δυνατότητα
να αναπτύξει μέχρι τέλους την υποστατική του αρχή σε μια σχέση αγάπης με
τον Θεό, που είναι ισχυρότερη του θανάτου, και κληρονομεί τελικά την θεία
μορφή υπάρξεως. Η διάβαση δια μέσου των τριών σταδίων οδηγεί τον άνθρωπο
στην ολομερή γνώση του Χριστού.
Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την χριστιανική τελειότητα στην οδό
του μοναχισμού, που έγκειται στην ακραιφνή μίμηση του υποδείγματος της ζωής
του Χριστού. Η τήρηση των τριών βασικών υποσχέσεων της μοναχικής κουράς
θεραπεύει τον άνθρωπο από τις αλλοτριώσεις, που επέφερε στη φύση του η Προπατορική
Πτώση. Η διαπόρευση της μοναχικής οδού καθιστά τον μοναχό κάτοχο του θείου
λόγου και συνεπώς διάκονο της πνευματικής πατρότητος, που συνεργεί στη δημιουργία
αθανάτων υποστάσεων για την αιωνιότητα.
Στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζεται η θεολογία του Γέροντος περί θείων Ονομάτων
και του Ονόματος του Ιησού, που κείται ως βάση της ησυχαστικής προσευχής.
Με την άσκηση της προσευχής αυτής ελευθερώνεται ο νους απ' όλα τα είδη της
φαντασίας και γίνεται θεωρός του Θείου και άρρητου Γεγονότος, που διαδραματίζεται
στη βαθιά καρδιά, το κέντρο του ανθρώπινου προσώπου.
Στο έβδομο κεφάλαιο τονίζεται ότι η μετάβαση από το ψυχολογικό στο οντολογικό
επίπεδο ζωής επιτελείται όταν ο άνθρωπος φθάνει στην ακρότητα της ασκητικής
μετανοίας και τον επισκιάσει το ουράνιο Φως. Μετά τη θεωρία του Φωτός αυτού
η μετάνοια είναι χαρισματική και ο άνθρωπος αναγεννάται στο επίπεδο της
οντολογίας. Κατέχει τότε αποκαλυπτική θεογνωσία, προφητική αυτογνωσία και
προσεύχεται υπέρ όλου του κόσμου. Με την θεωρία του Φωτός έρχεται σε μέτρα
θείας ταπεινώσεως, που ανοίγει τη βαθιά καρδιά του ανθρώπου, τον "τόπο"
όπου τελεσιουργείται η πραγμάτωση της υποστατικής αρχής.
Στο όγδοο κεφάλαιο προβάλλεται η προσευχή ως το μέσο, με το οποίο ο άνθρωπος
ανακαλεί τον εαυτό του και όλη τη δημιουργία από την πτώση σε ζωηφόρο και
προσωπική σχέση με τον Θεό. Στον άνθρωπο-πρόσωπο αρμόζουν η καθαρά "πρόσωπον
προς Πρόσωπον" προσευχή και η υποστατική προσευχή υπέρ όλου του Αδάμ.
Στα δύο αυτά είδη προσευχής εκπληρώνει αντίστοιχα τις δύο μεγάλες εντολές
αγάπης. Ο άνθρωπος, καθόσον γίνεται κοινωνός της θείας ζωής, μετέχει επίσης
στην άκτιστη ελευθερία του Θεού, που αποβαίνει το οντολογικό περιεχόμενο
της υποστατικής του αρχής.
Στον επίλογο καταδεικνύεται ότι ο προφητικός λόγος του Κυρίου προς τον
άγιο Σιλουανό, "κράτει τον νούν σου εις τον άδην και μη απελπίζου",
είναι το χρυσό νήμα της παραδόσεως. Τοποθετεί τον άνθρωπο στην ταπεινή οδό
του Κυρίου, που εκτείνεται από τον άδη ως τον ουρανό. Η μακαριότητα της
γνώσεως της οδού αυτής αναπτύσσει την υποστατική αρχή του ανθρώπου σε μέτρο
ικανό να δεχθεί το "περισσόν" ζωής της οδού αυτής και να γίνει
όμοιος κατά πάντα με τον Χριστό, την αρχέτυπη αιτία και το ύστατο τέλος
της υποστάσεώς του.
Αρχιμανδρίτου ΖΑΧΑΡΙΑ (Ζάχαρου)
(Από τον πρόλογο του βιβλίου)
