Παρόλο που οι δυο ορισμοί συχνά ταυτίζονται, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές.
Πολύ συχνά οι δυο αυτοί όροι συγχέονται στις καθημερινές μας συνομιλίες, ή ακόμα συχνότερα, ταυτίζονται. Στην πραγματικότητα, αποτελούν δυο διαφορετικές έννοιες που αναφέρονται σε διακριτές ψυχικές καταστάσεις.
Δεν πρέπει να συγχέουμε τις ψευδαισθήσεις με τις οφθαλμαπάτες ή τις παραισθήσεις. Η οφθαλμαπάτη είναι η διαταραγμένη αντίληψη για ένα αισθητηριακό ερέθισμα που υπάρχει στην πραγματικότητα, ένα τρικ του μυαλού.
Οι παραισθήσεις είναι πεποιθήσεις που δεν αλλάζουν, ακόμα και όταν το άτομο εκτεθεί σε αδιαμφισβήτητα επιχειρήματα για τη μη ισχύ τους. Το περιεχόμενο των πεποιθήσεων αυτών ποικίλει, ωστόσο έχουν παρατηρηθεί σε μεγάλη συχνότητα στην κλινική πρακτική οι παρακάτω κατηγορίες παραισθήσεων:
Οι παραισθήσεις καταδίωξης, που αναφέρονται στην πεποίθηση ότι το άτομο καταδιώκεται από κάποιον άνθρωπο, οργανισμό ή ομάδα, με στόχο να τον βλάψουν, να τον παρενοχλήσουν, να του προκαλέσουν κάποιου είδους καταστροφή. Ιδιαίτερα συχνή είναι η παραίσθηση ότι το άτομο παρακολουθείται συστηματικά από την αστυνομία.
Οι παραισθήσεις αναφοράς, δηλαδή οι πεποιθήσεις ότι ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος απευθύνονται στο άτομο. Για παράδειγμα, η χειρονομία ενός άλλου ανθρώπου, κάποιο σχόλιο που αναφέρεται (πχ. στην τηλεόραση) ή ακόμα και κάτι που συμβαίνει στο δρόμο, παρερμηνεύεται ως μήνυμα απευθυνόμενο στο άτομο.
Οι παραισθήσεις μεγαλείου, δηλαδή η πεποίθηση ότι το άτομο διαθέτει εξαιρετικές ικανότητες, δόξα, εξουσία ή πλούτη, ενώ στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει.
Οι ερωτομανείς παραισθήσεις, σε περιπτώσεις όπου το άτομο είναι πεπεισμένο ότι κάποιος είναι ερωτευμένος μαζί του, παρά τις αποδείξεις για το αντίθετο.
Οι σωματικές παραισθήσεις, που αφορούν στη λειτουργία σωματικών οργάνων και σε θέματα της υγείας του ατόμου. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι η παραίσθηση ότι κάποια ζωτικά όργανα του ατόμου έχουν αφαιρεθεί και αντικατασταθεί από ξένα, ενώ δεν υπάρχουν ουλές ή τραύματα στο σώμα που να αποδεικνύουν ότι πραγματοποιήθηκε εγχείρηση. Ακόμα, έχει συχνά παρατηρηθεί η παραίσθηση ότι κάποιος εξωτερικός παράγοντας ελέγχει τη λειτουργία των οργάνων του ατόμου.
Σε όλες τις περιπτώσεις, το άτομο είναι απόλυτα πεπεισμένο ότι έχει δίκιο, ρυθμίζει τη ζωή του με βάση αυτό το δεδομένο και νιώθει ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο σ’ αυτό που γίνεται.
Από την άλλη, οι ψευδαισθήσεις, είναι αντιληπτικές εμπειρίες που δεν πηγάζουν από κάποιο εξωτερικό ερέθισμα. Πρόκειται για πολύ ζωντανές και ξεκάθαρες εμπειρίες, που επηρεάζουν το άτομο σαν να ήταν αληθινές. Οι συνηθέστερες ψευδαισθήσεις είναι ακουστικές, αραιότερα συναντάμε οπτικές, ενώ ακόμα σπανιότερα οι ασθενείς περιγράφουν οσφρητικές, απτικές και γευστικές ψευδαισθήσεις. Οι ψευδαισθήσεις συμβαίνουν έξω από τον έλεγχο του ατόμου και γι’ αυτό το λόγο, το άτομο είναι πεπεισμένο ότι πρόκειται για πραγματικό ερέθισμα και όχι κατασκεύασμα του μυαλού του.
Στην κλινική πρακτική, το κυριότερο σημείο διαφοροποίησης μεταξύ παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων είναι η απουσία ή παρουσία (αντίστοιχα) εξωτερικού ερεθίσματος. Για παράδειγμα, όταν ο ασθενής βλέπει μια τηλεοπτική εκπομπή και είναι πεπεισμένος ότι όσα λέγονται, απευθύνονται προσωπικά σ’ εκείνον (με κρυφά νοήματα και απειλές ενδεχομένως), πρόκειται περί παραίσθησης. Όταν όμως ακούει φωνές που δεν υπάρχουν, πρόκειται περί ψευδαίσθησης. Και οι δυο ψυχικές καταστάσεις αποτελούν συμπτώματα ψυχοπαθολογίας που συναντώνται κυρίως στη σχιζοφρένεια και σε άλλες ψυχωσικές διαταραχές, ή οφείλονται στη λήψη ουσιών (ναρκωτικών ή φαρμακευτικών) και πρέπει να αναφέρονται οπωσδήποτε σε ειδικούς, από τους ίδιους τους ασθενείς ή τους οικείους τους.
Πρόκειται για διαφορετικές καταστάσεις, αλλά με κοινή ίσως ρίζα μέσα στην εγκεφαλική λειτουργία. Δηλαδή, το νευρωνικό τόξο του εγκεφάλου, που αρχίζει από το ερέθισμα και καταλήγει στο βίωμα με τα διάφορα στάδια επεξεργασίας στα διάφορα μέρη του εγκεφάλου να μη λειτουργεί καλά. Έτσι να έχουμε το αποτέλεσμα ψευδαισθήσεων ή παραισθήσεων. Όπως και να έχει το θέμα, η διαφοροδιάγνωση είναι ουσιαστικά τόσο για την έγκαιρη τοποθέτηση της ασθένειας όσο και για τη θεραπεία.
Τι αποκαλύπτει η ψευδαίσθηση για το μυαλό μας
Τι αποκαλύπτει η ψευδαίσθηση για το μυαλό μας
Οι επιστήμονες πασχίζουν να κατανοήσουν τις μεταβολές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο –τόσο δομικές όσο και λειτουργικές– και οδηγούν στην εκδήλωση των ψευδαισθήσεων σε ψυχικά ασθενείς. Στους ασθενείς αυτούς, οι ψευδαισθήσεις μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες για την επικοινωνία επιμέρους περιοχών του εγκεφάλου και όχι τόσο για το πώς λειτουργεί μια μεμονωμένη περιοχή του εγκεφάλου.
Οι αισθητηριακές ψευδαισθήσεις είναι συχνότερα ακουστικές και δευτερευόντως οπτικές. Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι συνήθως μια ζωντανή αφήγηση για το τι κάνει το άτομο μια δεδομένη στιγμή ή υποδεικνύουν τι πρέπει να κάνει το άτομο.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το αντικείμενο της ψευδαίσθησης του John Nash στην ταινία A Beautiful Mind είναι ένας άνθρωπος, οπότε θεωρούμε την ψευδαίσθηση οπτική. Ωστόσο, η ψευδαίσθηση είναι στην ουσία ακουστική. Πρόκειται για μια εγγενή αδυναμία της ταινίας να αποτυπώσει ορθά την ακουστική ψευδαίσθηση, καθώς οι ασθενείς με σχιζοφρένεια σπανίως εκδηλώνουν κρίσεις οπτικών ψευδαισθήσεων.
Οι οπτικές ψευδαισθήσεις υποδεικνύουν συχνά κάποια νευρολογική πάθηση. Για παράδειγμα, περίπου το 15% των ατόμων που πάσχουν από ημικρανίες εκδηλώνουν τη λεγόμενη αύρα, από παροδική απώλεια όρασης έως ήπιες ψευδαισθήσεις (βλέπουν γραμμές και σχήματα). Στην περίπτωση αυτή, η ψευδαίσθηση οφείλεται πιθανώς σε διατάραξη της κυκλοφορίας του αίματος. Οπτικές ψευδαισθήσεις μπορεί επίσης να εκδηλώσουν άτομα με επιληψία.
Στο γενικό πληθυσμό, μια «απλή» οπτική παραίσθηση περιλαμβάνει λάμψεις, χρώματα, γραμμές ή απλά γεωμετρικά σχήματα και μπορεί να υποδεικνύει παροδική δυσλειτουργία στις οπτικές διόδους του ματιού ή του εγκεφάλου.
