Η αρχαία ελληνική μυθολογία έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, διδαχής, ψυχαγωγίας, ενώ παράλληλα έχει αντιμετωπιστεί ως είδος λογοτεχνίας, θρησκείας και κυρίως ως πολιτιστική κληρονομιά. Διανύοντας τον 21ο αιώνα, η αρχαία ελληνική μυθολογία ίσως να μην λαμβάνει την προσόχη που της αρμόζει και μέσω μιας γλαφυρής ματιάς να θεωρείται, απ’ τις νεότερες γενιές Ελλήνων, μια ιστορία με στοιχεία παραμυθιού μέσω της οποίας αντλούμε πληροφορίες για την αντιμετώπιση που είχαν οι πρόγονοί μας στο άγνωστο, καθώς και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Κατά την διάρκεια των αρχαιότερων χρόνων όμως, η μυθολογία, που κυρίως μεταδιδόταν διά στόματος, ήταν κάτι περισσότερο από αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας. Ήταν τρόπος σκέψης, άξονας κρίσεως, μέθοδος ερμηνείας αγνώστων φαινομένων αλλά πρωτίστως, πάνω στην διδασκαλια της μυθολογίας, στηρίζονταν ολόκληρη η συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων για να πράξουν το ορθό.
Μελετώντας την σήμερα, γίνεται αντιληπτό σε πόσα δεδομένα και καθημερινά δρώμενα δόθηκαν αιτιολογήσεις με τρόπο μαγικό, εμπλέκοντας το θείο στοιχείο. Για παράδειγμα η ύπαρξη των αστραπόβροντων, είχαν αποδοθεί στην κακή διάθεση του πατέρα των θεών Δία. Ενώ το γεγονός ότι ένα συγκεκριμένο λοουλούδι ευδοκιμεί μόνο στις όχθες των ποταμών, εξηγήθηκε ως η τιμωρία που έλαβε ο ματαιόδοξος Νάρκισσος για την φιλαρέσκειά του από τους θεούς, αφού αρέσκονταν να καθρεφτίζεται και να θαυμάζει το άπειρο κάλλος του στα νερά των ποταμών.
Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί η διδακτική φύση της μυθολογίας, μέσω της οποίας τα νεαρά Ελληνόπουλα ενστερνίζονταν την αρετή και μάθαιναν να πράττουν το ορθό προκειμένου να μην δεχθούν τις συνέπειες των αρνητικών τους ενεργειών. Όμως το εκάστοτε μήνυμα που ξετυλιγόταν μέσα από ένα μύθο, δεν επισήμανε μόνο την κακή κατάληξη μιας λανθασμένης επιλογής, αλλά και τα οφελήματα που αποφέρει το “πράττειν ορθώς”, η σύνεση, η ανδρεία, η αρετή και η δικαιοσύνη.
Έννοιες που συνόδευαν τον βίο των μεγαλόπρεπων προγόνων μας σε κάθε τους βήμα και είναι αυτές οι ίδιες που γαλούχισαν τους μεγαλύτερους ήρωες, μυθικούς και μη, οι οποίοι στη συνέχεια “παντρεύτηκαν” με το στοιχείο της μυθολογίας και κατ’ επέκταση αποτέλεσαν πρότυπο για τους νεότερους μέσω της μετάδοσης των κατορθωμάτων τους.
Για δεκάδες λόγους (τους οποίους είναι αδύνατον να αναφέρουμε στον περιορισμένο χώρο του παρόντος άρθρου) οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούνται πρόδρομοι των εξελίξεων της σημερινής μας εποχής σε πολλούς τομείς όπως τα μαθηματικά, την φυσική, την αστρονομία, την φιλοσοφία κ.τ.λ..
Σε μία εποχή όμως που οι θρησκευτικές διαφορές αποτελούν αιτία εγκλήματος και οι θεολογικές αντιγνωμίες αντικείμενο συζητήσεων, θεωρούμε θαυμάσιο και μοναδικό τον τρόπο με τον οποίο οι δικοί μας πρόγονοι αντιλαμβάνονταν το θείο και το ενέπλεκαν με μοναδική ισσοροπία και αρμονία στην καθημερινότητα και ιδιαίτερα στη συνείδησή τους. Το αξιοσημείωτο και πραγματικά ενδιαφέρον σχετικά με το πάνθεον βρίσκεται στον ρόλο και στην μορφή που δόθηκε στους κατοίκους του Ολύμπου. Λαμπεροί, αψεγάδιαστοι, όμορφοι απολαμβάνοντας με ανεμελειά νέκταρ και αμβροσία, έκριναν και παρατηρούσαν τις εξελίξεις στον κόσμο των θνητών. Μα συνάμα τόσο ανθρώπινοι, διατηρούσαν στοιχεία της ανθρώπινης εικόνας τους.
Μας διδάσκει η πλέον ιστορική μυθολογία, ότι οι αρχαίοι θεοί ήταν γεμάτοι αδυναμίες, οι οποίες σύμφωνα με τις σημερινές αντιλήψεις, δεν ταιριάζουν στην αθάνατη φύση τους. Είχαν ανθρώπινα συναισθήματα και πάθη. Νευρίαζαν, αγαπούσαν, αγανακτούσαν, ξεγελούσαν ο ένας τον άλλο, εκδικούνταν και ακόμα άλλαζαν τη μοίρα των θνητών εφόσον έτρεφαν κάποια συμπάθεια ή αντιπάθεια για αυτούς. Αυτές λοιπόν οι συνθήκες φέρνουν τον άνθρωπο ένα στάδιο πριν τη θεϊκή φύση. Ο ίδιος είναι καθ’ εικόνα και ομοίωσην των θεών αλλά δεν απέχει αυτών εξαιτίας των αδυναμιών του, που τον καθιστούν καταραμένο ή αμαρτωλό, αλλά μόνο επειδή η φθορά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης του.
Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, οι θεοί σέβονται τα πάθη των δημιουργημάτων τους και η θεωρία της ύπαρξης των θεών στο υποσυνείδητο και στην καθημερινότητά τους δεν έχει ρόλο εκφοβισμού ή τιμωρίας, αλλά μόνο το ρόλο της ορθής συνείδησης. Πολυάριθμες θρησκείες μέχρι σήμερα είχαν δώσει στις θεότητές τους ανθρώπινη μορφή, κάποιες εκ των οποίων υπήρξαν άνθρωποι που αργότερα αγιοποιήθηκαν και κατ’ επέκτασην θεοποιήθηκαν [Καθολισμός, (ναι, όπως το διαβάσατε) Μουσουλμανισμός, Χριαστιανισμός, βουδισμός, Ιουδαϊσμός]. Όμως στο μυαλό και στην συνείδηση των ανθρώπων σήμερα, οι υπέρτατες δυνάμεις ήταν και είναι αψεγάδιαστες, άφταστες και καθιστούν εμάς τους ίδιους ανήμπορους να διαμορφώσουμε την προκαθορισμένη μας μοίρα και ευτελείς προκειμένου ν’ αντιμετωπίσουμε τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μας, που μόνο στην ακολασία μας ωθούν.
Πλην των άλλων όμως, η ελληνική μυθολογία είναι ένα μοτίβο συμβολισμών, πολλοί εκ των οποίων μας είναι ήδη γνωστοί. Κατ’ αρχήν η αγάπη του Ποσειδώνα για την Δήμητρα συμβολίζει την ύπαρξη των ζώων, εφόσον αυτή ήταν η αφορμή της δημιουργίας τους. Ακόμα, η αμέλεια του Επιμηθέα (Επί-μηθεας= αυτός που σκέπεται αφού πράξει) να τροφοδοτήσει τον άνθρωπο με κάποια προστασία στις αντιξοότητες της φύσης, κατά την διάρκεια της κατανομής ικανοτήτων σ’ όλα τα πλάσματα του γήινου κόσμου, ήταν και ο λόγος που ο άνθρωπος έλαβε στη συνέχεια τη φωτιά από τον Προμηθέα (Προ-μηθέας= αυτός που σκέπτεται προτού πράξει).
Σαφώς και δεν πρέπει να παραβλέψουμε τον λόγο για τον οποίο η μυθολογία μας είναι ευρέως διαδεδομένη, δηλαδή την διδακτική φύση που την χαρακτηρίζει. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελούν οι μύθοι του Αισώπου, γεμάτοι από συμβολισμούς οι οποίοι μέσω της ψυχαγωγίας μας προσφέρουν το εκάστοτε ηθικό δίδαγμα. Αρκετά απλοί για να γίνονται αμέσως σαφείς και παράλληλα τόσο σοφοί έτσι ώστε να βάζουν τον αναγνώστη σε προβληματισμό.
Επιπλέον δεν πρέπει να παραλείψουμε την Οδύσσεια του Ομήρου, στην οποία εσωκλείονται σπουδαία μηνύματα μέσω ενός υπέροχου ποιητικού λόγου. Οι Σειρήνες, η μάγισσα Κίρκη και άλλοι μυθικοί χαρακτήρες, συμβολίζουν τους πειρασμούς που συναντάμε στην ζωή και στους οποίους πρέπει να έχουμε “τα ώτα μας κλειστά”. Το ταξίδι του Οδυσσέα γενικότερα αντιπροσωπεύει το ταξίδι της ζωής με όλες τις δυσκολίες που μπορεί να φέρει.
Όμως, όπως και ο εξαίρετος Καβάφης εκφράζει στο ποίημά του “Ιθάκη”, το ταξίδι είναι αυτό για το οποίο πρέπει να είμαστε ευγνώμονες και όχι ο προορισμός.
Τέλος ο μύθος του Ίκαρου αποδυκνύει πως στην νεανική ηλικία, εξαιτίας της έλλειψης πείρας και σοφίας και σε συνδυασμό με την υπερβολική αυτοπεποίθηση τα λάθη, τα οποία είναι συχνά, μπορεί να αποβούν μοιραία.
Ο μύθος του Νάρκισσου αποτέλεσε συχνά αντικείμενο αναπαράστασης από διάφορους σύγχρονους και παλαιούς καλλιτέχνες.
Η γνωστότερη παράδοση για τον Νάρκισσο ήταν η παρακάτω που οφείλεται στον Οβίδιο (στο έργο του "Μεταμορφώσεις" ΙΙΙ 342). Σύμφωνα μ΄ αυτή ο ωραίος Βοιωτός νέος, απασχολημένος να θαυμάζει την καθ΄ όλα άριστη σωματική του διάπλαση από τις όχθες ποταμού, στα νερά αυτού, δεν έδωσε καμία προσοχή ή δεν ανταποκρίθηκε στον εκδηλούμενο έρωτα της Νύμφης Ηχούς η οποία και συνεχώς τον καλούσε.
Αποτέλεσμα ήταν η μεν φωνή της Ηχούς να εξασθενεί συνέχεια σε τρόπο ώστε ν΄ ακούγονται μόνο οι τελευταίες συλλαβές και να σβήνει, ο δε Νάρκισσος να πεθαίνει αυτοθαυμαζόμενος στο νερό του ποταμού που το χρησιμοποιούσε ως κάτοπτρο.
Στο σημείο όπου στεκόταν, φύτρωσε ένα άσπρο λουλούδι για να μας θυμίζει πάντα αυτόν τον άμυαλο νέο.
Μια άλλη εκδοχή, λέει ότι ερωτεύτηκε την δίδυμη αδερφή του και όταν αυτή πνίγηκε αυτός πέθανε απο την στεναχωριά του, δίπλα απο το ποτάμι. Η τρίτη εκδοχή λέει ότι πνίγηκε στην θάλασσα και όχι στο ποτάμι.
Η αλήθεια όμως χάνεται μέσα στους αιώνες και ίσως ποτέ δεν μάθουμε την πραγματική ιστορία του Νάρκισσου. Σήμερα το να είσαι νάρκισσος έχει άσχημη έννοια γιατί συμβολίζει έναν άνθρωπο εγωκεντρικό και ωραιοπαθή.
Η αρχαία ελληνική μυθολογία είναι η πολιτισμική κληρονομιά του σήμερα και το αποτέλεσμα ενός λαμπρού πολιτισμού που μεσουρανούσε για περισσότερο απο 2000 χρόνια. Αποτελεί αντικείμενο γνώσης και απαράμιλλης σοφίας, η οποία θα εξακολουθεί να εμπλουτίζει τον νου κάθε ανθρώπου.
