Σε τι διαφέρει η επιστήμη από τη δόξα
Διαφέρει δε η επιστήμη (γνώση) από τη δόξα (γνώμη), ότι η μεν επιστήμη (γνώση) είναι μια αντίληψη που δεν δύναται να μεταβληθεί και παραμένει διαρκώς η ίδια,
ενώ η δόξα (γνώμη) είναι μια αντίληψη που ενδέχεται να έχει κι αλλιώς,
π.χ. στην περίπτωση του Σωκράτη και η επιστήμη (γνώση) και η δόξα (γνώμη) θεωρούν ότι είναι άνθρωπος, και κατ’ αυτόν τον τρόπο αμφότερες αληθεύουν.
Αλλά η μεν επιστήμη (γνώση) λέει ότι ο Σωκράτης είναι πάνω από όλα άνθρωπος, και είναι το ίδιο να πούμε ότι δεν είναι μη άνθρωπος, που σημαίνει ότι είναι αδύνατον να μην είναι άνθρωπος,
η δε δόξα (γνώμη) σα να ενδέχεται και να μην είναι άνθρωπος.
Ούτως λοιπόν η διαφορά κατά τον τρόπο της αντιλήψεως.
Είναι δε φανερό από τούτα ότι ταυτοχρόνως δεν ενδέχεται κανείς να δοξάζει (νομίζει) και να γνωρίζει καλώς το ίδιο πράγμα.
Διότι θα θεωρούσε ταυτοχρόνως πως το ίδιο πράγμα έχει αλλιώς και δεν έχει·
κάτι που δεν ενδέχεται.
Γιατί σε διαφορετικό άνθρωπο το καθένα και σε άλλο χρόνο,
αν ο ίδιος, κάτι τέτοιο είναι δυνατόν,
ωστόσο ο ίδιος άνθρωπος και ένας σε αριθμό κατά τον ίδιο χρόνο να γνωρίζει καλώς και να δοξάζει (νομίζει) ταυτοχρόνως το ίδιο πράγμα, είναι αδύνατον·
διότι καθόσον έχει επιστήμη (γνώση) του πράγματος, εκλαμβάνει ότι δεν ενδέχεται να έχει αλλιώς,
καθόσον όμως έχει δόξα (γνώμη), εκλαμβάνει ότι ενδέχεται να έχει κι αλλιώς.
Αρχαίο κείμενο
Διαφέρει δὲ ἐπιστήμη δόξης, ὅτι ἡ μὲν ἐπιστήμη ὑπόληψίς ἐστιν ἀμετάπειστος καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσα, ἡ δὲ δόξα ὑπόληψις ἣν ἐνδέχεται καὶ ἄλλως ἔχειν, οἷον περὶ Σωκράτους καὶ ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ δόξα ὑπολαμβάνει ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν, καὶ ταύτῃ ἄμφω ἀληθεύει. ἀλλ’ ἡ μὲν ἐπιστήμη ὅπερ ἄνθρωπον εἶναι λέγει τὸν Σωκράτην, ταὐτὸν δέ ἐστιν εἰπεῖν μὴ εἶναι μὴ ἄνθρωπον, τοῦτο δέ ἐστι τὸ ἀδύνατον εἶναι μὴ εἶναι ἄνθρωπον, ἡ δὲ δόξα ὡς ἐνδέχεται καὶ μὴ εἶναι ἄνθρωπον. ταύτῃ οὖν ἡ διαφορὰ κατὰ τὸν τρόπον τῆς ὑπολήψεως.
Φανερὸν δ’ ἐκ τούτων ὅτι οὐδὲ δοξάζειν ἅμα τὸ αὐτὸ καὶ ἐπίστασθαι ἐνδέχεται. ἅμα γὰρ ἂν ἔχοι ὑπόληψιν τοῦ ἄλλως ἔχειν καὶ μὴ ἄλλως τὸ αὐτό· ὅπερ οὐκ ἐνδέχεται. ἐν ἄλλῳ μὲν γὰρ ἑκάτερον εἶναι καὶ ἐν ἄλλῳ χρόνῳ δυνατόν, ἕνα μέντοι καὶ τὸν αὐτὸν ἅμα τὸ αὐτὸ καὶ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον δοξάζειν τε καὶ ἐπίστασθαι τῶν ἀδυνάτων ἐστίν· καθὸ μὲν γὰρ ἐπιστήμην αὐτοῦ ἔχει, ὑπολαμβάνει μὴ ἐνδέχεσθαι ἄλλως ἔχειν, καθὸ δὲ δόξαν ἔχει, ὑπολαμβάνει καὶ ἄλλως ἐνδέχεσθαι ἔχειν.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Αναλυτικά ύστερα, Ιωαν. Φιλόπονος σχόλια εις τα Αναλυτικά
