Στην ελληνική μυθολογία και κατά τον Ησίοδο, ο Άτλας ήταν υιός του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης και αδέλφια του ήταν ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας και ο Μενοίτιος, οι γνωστοί «Ιαπετίδες».
Κατά την Τιτανομαχία υπήρξε αρχηγός των Τιτανιδών (υιών των Τιτάνων) και, μάλιστα, ο δυνατότερος και ο πλέον επιδέξιος. Όμως μετά τη νίκη του, ο Δίας τον τιμώρησε για πάντα υποχρεώνοντας τον να φέρει στους ώμους του τον Ουράνιο θόλο (Ουρανό, βλέπε και ουράνια σφαίρα).
Επειδή τη «θεία τιμωρία» ετούτη την υπέμενε με θαυμαστή και παραδειγματική εγκαρτέρηση, έλαβε το όνομα Άτλας (εκ του προσθετικού α και του τλάν = τα πάντα υπομένοντας).
Για τον λόγο αυτόν, στεκόταν επί της κορυφής μεγάλου όρους της Αφρικής, το οποίο πήρε το όνομά του.
Εκεί τον βρήκε ο Ηρακλής όταν τον «πρόσταξε» ο Ευρυσθέας να φέρει τα μήλα των Εσπερίδων τα οποία, κατά συμβουλή του Προμηθέα, δεν ήθελε να πάει ο ίδιος στον κήπο των Εσπερίδων, αντικατέστησε τον Άτλαντα στα βαριά καθήκοντά του για όσο χρόνο εκείνος θα έλειπε. Όταν, όμως, ο Άτλας επέστρεψε με τους πολύτιμους καρπούς δεν ήθελε να κρατήσει, πλέον, τον ουράνιο θόλο. Τότε ο Ηρακλής, προσποιούμενος πως χρειάζεται βοήθεια για να κρατήσει τον θόλο σταθερότερα, εξαπάτησε τον Άτλαντα, αφήνοντάς του όλο το βάρος κι έτσι ετούτος εξακολούθησε την τιμωρία του.
Άτλας (δορυφόρος)
Ο Άτλας είναι φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου και έχει διάμετρο 30 χιλιόμετρα. Απέχει από τον πλανήτη Κρόνο 137.670 χλμ. Ανακαλύφθηκε το 1980 από φωτογραφίες που έστειλε πίσω στη Γη η διαστημοσυσκευή Βόγιατζερ 1 και ονομάστηκε S/1980 S 28. Το 1983 ονομάστηκε επίσημα Άτλας από την ελληνική μυθολογία, επειδή «κρατάει τους δακτυλίους του Κρόνου στους ώμους του» όπως ο τιτάνας Άτλας κρατούσε τον ουρανό στους ώμους του. Επίσης έχει και τον συμβολισμό Κρόνος XV (Saturn XV).
Ο μύθος της Ατλαντίδας
Το μυστήριο της Ατλαντίδας αποτελεί τον πιο πολυσυζητημένο ίσως μύθο. Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να αποδείξει ότι υπήρξε και πού ακριβώς βρισκόταν. Παρόλα αυτά, ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού και της αρχαίας Θήρας ταυτίζεται με τη χαμένη Ατλαντίδα.
Οι πρώτες γραπτές αναφορές για την Ατλαντίδα πηγάζουν από τον Αθηναίο φιλόσοφο Πλάτωνα (427-347 π.Χ.) ο οποίος μας αφηγείται ότι οι Ατλαντες ήταν ένας λαός με υπερφυσικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή, που ζούσαν ειρηνικά σε ένα εύφορο νησί πέρα από τις Πύλες των Ηρακλειδών. Στην αρχαιότητα, οι Ηράκλειες Πύλες ήταν τα στενά του Γιβραλτάρ, άρα πιθανότατα βρισκόταν κάπου ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική. Όπως θα δούμε όμως παρακάτω, νεότερα στοιχεία έρχονται να ανατρέψουν τις αρχικές θεωρίες.
Σαντορίνη: Τεκτονική τοποθεσία και νησιωτικός χάρτης με φωτοστατικές τοποθεσίες δειγματοληψίας. Το επάνω αριστερό ένθετο δείχνει την εξέλιξη των προ-μινωικών μοντέλων καλντέρας της Σαντορίνης6,10,12,13,14,15,16,17. Οι μονάδες Α έως Δ αναφέρονται στις καταθέσεις των τεσσάρων φάσεων της Μινωικής έκρηξης.
Προς ανακατασκευή της χαμένης Ύστερης Εποχής της Εποχής του Χαλκού εντός της Καλντέρας της Σαντορίνης, Ελλάδα
Ψηφιακή αναπαράσταση μοντέλου (DEM) της Σαντορίνης συγκρίνοντας (α) την σημερινή τοπογραφία και (β) την προτεινόμενη τοπογραφία πριν από την Μινωική έκρηξη. Ο τελευταίος δείχνει το μειωμένο μέγεθος ενός νησιού της Προ-Καμένης, μικρότερο και πεπερασμένο λιμάνι καλντέρας περιορισμένο στο βορρά, πιθανότατα μικρότερη έξοδο καλντέρας (διακεκομμένη μπλε γραμμή) στο βορρά και συνεχόμενη νότια στεφάνη καλντέρας που συνδέει τη Θήρα και την Θηρασία μέσω του Ασπρονήσι.
Όλα αυτά τα διδάχθηκε από τον Αιγύπτιο ιερέα Σάις, σε ένα ταξίδι στη μακρινή Αίγυπτο και τα αφηγήθηκε στους μαθητές του Κριτία και Τιμαίο, στο έργο «Ατλαντικός Λόγος». Ανάμεσα στα σπουδαία και θαυμαστά που άκουσε, ήταν ότι οι Ατλαντες σταδιακά άρχισαν να χάνουν τη θεϊκή τους δύναμη. Όταν κυριεύτηκαν από ανθρώπινες αδυναμίες αποφάσισαν να στραφούν ενάντια σε άλλους εύπορους λαούς με σκοπό την υποταγή. Γι΄ αυτό ταξίδεψαν προς τη Μεσόγειο, ώσπου συναντήθηκαν με τους παντοδύναμους και γενναίους Αθηναίους, από τους οποίους ηττήθηκαν για πρώτη φορά. Μετά από εξαντλητικές όμως μάχες, οι Αθηναίοι τελικά λύγισαν. Οι θεοί τότε εξοργίστηκαν με τους Ατλαντες, κι αποφάσισαν να τους τιμωρήσουν με παντοτινό αφανισμό. Τόσο μεγάλη ήταν η οργή, που τους κατάστρεψαν μέσα σε μία μόνο νύχτα, αφήνοντας πίσω μόνο μάζες από λάσπη και πυκνούς καπνούς.
Ψηφιακή αναπαράσταση μοντέλου (DEM) της Σαντορίνης συγκρίνοντας (α) την σημερινή τοπογραφία και (β) την προτεινόμενη τοπογραφία πριν από την Μινωική έκρηξη. Ο τελευταίος δείχνει το μειωμένο μέγεθος ενός νησιού της Προ-Καμένης, μικρότερο και πεπερασμένο λιμάνι καλντέρας περιορισμένο στο βορρά, πιθανότατα μικρότερη έξοδο καλντέρας (διακεκομμένη μπλε γραμμή) στο βορρά και συνεχόμενη νότια στεφάνη καλντέρας που συνδέει τη Θήρα και την Θηρασία μέσω του Ασπρονήσι.
Όλα αυτά τα διδάχθηκε από τον Αιγύπτιο ιερέα Σάις, σε ένα ταξίδι στη μακρινή Αίγυπτο και τα αφηγήθηκε στους μαθητές του Κριτία και Τιμαίο, στο έργο «Ατλαντικός Λόγος». Ανάμεσα στα σπουδαία και θαυμαστά που άκουσε, ήταν ότι οι Ατλαντες σταδιακά άρχισαν να χάνουν τη θεϊκή τους δύναμη. Όταν κυριεύτηκαν από ανθρώπινες αδυναμίες αποφάσισαν να στραφούν ενάντια σε άλλους εύπορους λαούς με σκοπό την υποταγή. Γι΄ αυτό ταξίδεψαν προς τη Μεσόγειο, ώσπου συναντήθηκαν με τους παντοδύναμους και γενναίους Αθηναίους, από τους οποίους ηττήθηκαν για πρώτη φορά. Μετά από εξαντλητικές όμως μάχες, οι Αθηναίοι τελικά λύγισαν. Οι θεοί τότε εξοργίστηκαν με τους Ατλαντες, κι αποφάσισαν να τους τιμωρήσουν με παντοτινό αφανισμό. Τόσο μεγάλη ήταν η οργή, που τους κατάστρεψαν μέσα σε μία μόνο νύχτα, αφήνοντας πίσω μόνο μάζες από λάσπη και πυκνούς καπνούς.
Τι κοινό έχει η Σαντορίνη με τη χαμένη Ατλαντίδα; Η αρχαία Θήρα ήταν ένας τέλειος επίγειος παράδεισος, που καταστράφηκε περίπου το 1.500 π.Χ., μαζί με ένα πλήθος από γειτονικά παράλια, συμπαρασύροντας λαμπρά δείγματα πολιτισμού του Αιγαίου. Η περιγραφή της ταιριάζει απόλυτα με τα λεγόμενα του Πλάτωνα για τη μυθική χώρα των Ατλάντων που καταστράφηκε ολοσχερώς, χωρίς να αφήσει ίχνος πίσω της.
Στην επιστολή προς Κριτία εξηγείται το πώς δημιουργήθηκε η Ατλαντίδα και γιατί είχε σχήμα κυκλικό σαν δαχτυλίδι, με θάλασσα κι ένα μικρό νησάκι στη μέση (έτσι ακριβώς όπως ήταν η αρχαία Θήρα, λίγο πριν από τη μεγάλη έκρηξη). «Όταν οι θεοί μοιράστηκαν τη γη, ο Ποσειδώνας έλαβε την Ατλαντίδα και την παρέδωσε στους γιους του τους ημίθεους για να την καλλιεργήσουν. Ένας από αυτούς παντρεύτηκε την Λευκίππη και έκαναν την Κλειτώ, που την ερωτεύτηκε ο Ποσειδώνας και θέλησε να την κάνει για πάντα δικιά του. Τότε διάλεξε ένα μέρος και το προστάτεψε με κυκλικές ζώνες από εύφορη γη και θάλασσα ώστε να της εξασφαλίσει παραδεισένια ζωή (σαν να βλέπουμε στο χάρτη την Κρήτη μαζί με την αρχαία Καλλίστη)».
Το όνομα Ατλαντίδα προέρχεται πιθανότατα από το μυθικό γίγαντα Ατλαντα, που κρατούσε στους ώμους του ολόκληρη τη γη και τον ουρανό. Σύμφωνα με τις ανακαλύψεις των Αμερικανών γεωλόγων Χάικεν και ΜακΚόϋ που έγιναν στη Σαντορίνη το 1990, όλα παραπέμπουν στη διάσημη τοιχογραφία που βρέθηκε στο δυτικό κτίριο του Ακρωτηρίου. Εδώ βλέπουμε μια παραλία της αρχαίας Θήρας με εύπορη ζωή πάνω σ΄ ένα κεντρικό νησάκι που βρεχόταν από θάλασσα γύρω-γύρω. Έτσι ακριβώς όπως περιέγραφε και ο Πλάτωνας τη χαμένη Ατλαντίδα. Και το νησάκι αυτό υποστηρίζεται ότι εξαφανίστηκε από μια μεγάλη έκρηξη που προκάλεσε φοβερούς σεισμούς και καπνούς. Κατά τον Πλάτωνα οι καπνοί εκτοξεύονταν στον ουρανό, 40 χιλιόμετρα ψηλά. Αν ήταν πράγματι έτσι, τότε σίγουρα φαινόταν από τις ακτές της Ανατολικής και Κεντρικής Μεσογείου. Οι άνθρωποι παρακολουθούσαν σαστισμένοι τα καμώματα της φύσης, θαρρώντας ότι έβλεπαν τον ίδιο τον Ατλαντα να κρατά τον ουρανό στους ώμους του.
Όμως ο Αιγύπτιος ιερέας μίλησε για ένα νησί μεγάλο όσο η Λιβύη και η Ασία μαζί, που βρισκόταν έξω από τις Ηράκλειες Πύλες και όλα αυτά συνέβησαν 9.000 χρόνια πριν από το ταξίδι του Πλάτωνα στην Αίγυπτο. Οι άνθρωποι, όμως, δεν είχαν ανακαλύψει ολόκληρο τον κόσμο, παρά μόνο λίγα χιλιόμετρα γύρω από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Ίσως ακόμη και οι Ηράκλειες Πύλες να μην βρίσκονταν στα στενά του Γιβραλτάρ, αλλά να ήταν απλώς ένα στενό πέρασμα στο Αιγαίο, προς τον «έξω κόσμο». Πράγματι είχαν σχηματιστεί στενά περάσματα γης γύρω από τη Θήρα, ύστερα από τις απανωτές εκρήξεις του ηφαιστείου. Επίσης δεν έχει διευκρινιστεί αν ο Πλάτωνας έγραφε ότι το νησί ήταν «μείζον» = μεγαλύτερο από την Ασία και τη Λιβύη ή «μέσον» = ανάμεσα στη Λιβύη και τη Ασία. Αν η πραγματική λέξη είναι «Μέσον» τότε η Ατλαντίδα ήταν κάπου ανάμεσα στην Ασία και τη Λιβύη, άρα οδηγούμαστε και πάλι στη Θήρα.
Τέλος, όσον αφορά τη χρονική διαφορά ανάμεσα στον Πλάτωνα (9.000 χρόνια πριν) και τη μεγάλη Μινωική έκρηξη (1600-1500 π.Χ.), αξίζει να σημειώσουμε ότι στην αρχαία Αίγυπτο επικρατούσε διαφορετικό ημερολογιακό σύστημα από εκείνο των Ελλήνων, καθώς οι Αιγύπτιοι πρόσεθεταν ένα επιπλέον μηδενικό. Σύμφωνα λοιπόν με τους αστρολογικούς υπολογισμούς του Πλάτωνα, η καταστροφή της Ατλαντίδας είχε συμβεί μόλις 900 χρόνια πριν. Ο Πλάτωνας έζησε το 300 π.Χ., και αν όλα αυτά συνέβησαν 900 χρόνια νωρίτερα, τότε οι ιστορικές αναδρομές καταλήγουν ούτε λίγο ούτε πολύ στα χρόνια της μεγάλης έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας. Ακόμη, σύμφωνα με τον Έλληνα ηφαιστειολόγο Δ. Γαλανόπουλο, λίγο πριν από τη μεγάλη έκρηξη, η Θήρα είχε κυκλικές ζώνες γης που ενώνονταν μεταξύ τους με στενές διώρυγες. Εξ άλλου, το γεγονός ότι δεν βρέθηκε κανένα ζωντανό αποτύπωμα στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, μαρτυρά ότι οι κάτοικοι της Θήρας είχαν φροντίσει έγκαιρα να τραπούν σε φυγή, προς αναζήτηση νέας πατρίδας.
Το μυστήριο της χαμένης Ατλαντίδας είναι απλώς ένας μύθος, με αμέτρητα αναπάντητα ερωτήματα. Πιθανότατα να μην υπήρξε ποτέ αυτή η χώρα. Παρόλα αυτά, η θεωρία για την ηφαιστειακή καταστροφή της Σαντορίνης εξακολουθεί να βασίζεται σε πραγματικές πηγές που θυμίζουν τον «Πλατωνικό Λόγο».
