Ο Πλάτωνας έχει τεράστια επίδραση στον Δυτικό τρόπο σκέψης. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 428 π.Χ. περίπου από γονείς ευγενείς. Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση, αλλά σύντομα στράφηκε εξ ολοκλήρου στη φιλοσοφία. Στην ηλικία των 20 προσκολλάται στον Σωκράτη και παραμένει μαθητής του, ακολουθώντας τον για εννέα χρόνια.
Η γνωριμία του με τον Σωκράτη ήταν το ένα από τα δύο επιδραστικότερα γεγονότα της ζωής του. Το άλλο σημαντικό γεγονός ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη, κατά τον οποίο ο Πλάτωνας υπηρέτησε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, (409 – 404 π.Χ.). Η ήττα της Αθήνας τερμάτισε την δημοκρατία της, την οποία οι Σπαρτιάτες αντικατέστησαν με ολιγαρχία.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Πλάτωνας σκέφτηκε να στραφεί στην πολιτική, αλλά η θανάτωση του Σωκράτη το 399 π.Χ. και η ακόλουθη ψυχολογική κατάσταση και ατμόσφαιρα άλλαξαν τα σχέδιά του και έτσι ο Πλάτωνας αποφάσισε μαζί με λίγους ακόμα σωκρατικούς να καταφύγει στα Μέγαρα.
Μετά το θάνατο του Σωκράτη αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μελέτη και στη φιλοσοφία.
Ταξίδεψε για 12 χρόνια σε όλη τη Μεσόγειο, μελετώντας μαθηματικά με τους Πυθαγόρειους στην Ιταλία, γεωμετρία, γεωλογία, αστρονομία και θρησκεία στην Αίγυπτο. Το 385 π.Χ. περίπου ιδρύει την Ακαδημία στην Αθήνα, στην οποία δίδαξε για περίπου 40 χρόνια και πάντα προφορικά. Η Ακαδημία λειτούργησε μέχρι το 529 μ.Χ., όταν την έκλεισαν οι Ρωμαίοι, θεωρώντας τη απειλή για τον χριστιανισμό.
Η θεωρία του Πλάτωνα για την ψυχή
Κατά τον Πλάτωνα, ο άνθρωπος αποτελείται από δύο υποστάσεις, από το σώμα και την ψυχή. Το σώμα είναι φθαρτό, ενώ η ψυχή αιώνια• επομένως, η ψυχή συνιστά την ουσία του ανθρώπου. Μάλιστα, υπήρχε πριν γεννηθούμε και θα εξακολουθήσει να υπάρχει και μετά το θάνατό μας, σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Ο φιλόσοφος διακρίνει τρία μέρη στην ψυχή: το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Αυτά τα τρία είδη ψυχής αντιστοιχούν σε τρεις αρετές: στη σοφία, την ανδρεία και τη σωφροσύνη αντίστοιχα.
Το ανώτατο μέρος της ψυχής είναι το λογιστικό, ενώ το επιθυμητικό είναι το κατώτατο. Το πρώτο μέρος είναι αυτό που μας παρέχει την ικανότητα να σκεφτόμαστε και να κρίνουμε, γι’ αυτό και η αρετή που τη συνοδεύει είναι η σοφία. Το επιθυμητικό μέρος είναι αυτό που γεννά όλες μας τις επιθυμίες, όπως την επιθυμία για τροφή και αναπαραγωγή, αλλά και πάθη. Γι’ αυτό και για τον Πλάτωνα η αρετή που συνδέεται με το επιθυμητικό είναι η σωφροσύνη. Τέλος, το θυμοειδές που βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άλλα μέρη είναι αυτό που μας δίνει θάρρος, περιέχει τις βουλητικές μας ενέργειες. Η ισορροπία στην ψυχική μας υγεία έρχεται όταν καταφέρουμε την εναρμόνιση των τριών αυτών μερών της ψυχής.
Ο Πλάτωνας είχε παρομοιάσει την ψυχή μας με ένα άρμα που έχει δύο άλογα. Ο ηνίοχος είναι το λογιστικό μέρος και τα δύο άλογα αποτελούν το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Αν τα άλογα μάθουν να υπακούν τον ηνίοχο, όταν χρειάζεται, τότε η ψυχή βρίσκεται σε αρμονία. Σε μια άλλη παρομοίωση που μας δίνει, ο Πλάτωνας θέλει να δείξει την εσωτερική μάχη που μαίνεται μέσα μας. Μια εσωτερική μάχη που αργότερα τόνισε η ψυχανάλυση με πρώτο τον Sigmund Freud.
Σε αυτή την εσωτερική μάχη, το λογιστικό μέρος είναι ο άνθρωπος, το θυμοειδές ένα δυνατό λιοντάρι και το επιθυμητικό είναι ένα θηρίο με πολλά κεφάλια. Εάν ο άνθρωπος αφήσει το λιοντάρι μαζί με το θηρίο να πάρουν τα ηνία, τότε θα ισχυροποιηθούν και θα οδηγήσουν τον άνθρωπο σε μια άσκοπη ζωή, όπου οι επιθυμίες και τα πάθη θα κυριαρχούν και μάλιστα θα μάχονται μεταξύ τους.
Όμως, αν ο άνθρωπος καταφέρει να δαμάσει το επιθυμητικό, δηλαδή το θηρίο με τη βοήθεια του θυμοειδούς, δηλαδή του λιονταριού, τότε θα καταφέρει να πειθαρχήσει στις επιθυμίες του, ώστε να μπορέσει στο τέλος να απολαύσει την αρμονία της ψυχής του. Ο Πλάτωνας σε καμία περίπτωση δεν έχει πρόθεση να εκμηδενίσει κάποια από τα τρία μέρη της ψυχής, ούτε καν του επιθυμητικού. Ο στόχος είναι η τιθάσευση και η έμμετρη χρήση του, αλλά και η συνεργασία με το θυμοειδές. Για τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη είναι αυτή που γεννάται μέσα από την αρμονία των τριών αυτών μερών.
Ο ΗΝΙΟΧΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ
Η Αθηνά πάνω στο άρμα Αbbott Handerson 1894 Renwick Gallery Washington
Ο μύθος του Ηνίοχου, των δύο πτερωτών ίππων και του άρματος στον «ΦΑΙΔΡΟ», είναι η αναπαράσταση της ψυχής και η προσέγγιση είναι ψυχολογική, όχι μόνο γιατί αναφέρεται στην ψυχή αλλά και γιατί εξηγεί και αναλύει τους νόμους που διέπουν την λειτουργία της.
«… έτσι ομοιάζει η ψυχή με δύναμη σύμφυτον, αποτελούμενη από ζεύγος πτερωτών ίππων και από τον ηνίοχον. Αλλά οι μεν ίπποι και οι ηνίοχοι των θεών είναι αγαθοί και καλής καταγωγής, των δε άλλων εμφύχων είναι μεικτοί…..»
Ο μύθος του Φαίδρου προϋποθέτει επίσης τρία μέρη της ψυχής τα οποία όμως ενσαρκώνονται σε μια εικόνα: είναι η εικόνα μιας ζωτικής δύναμης που συνδέει ένα ζεύγος φτερωτών αλόγων και έναν ηνίοχο. Όσο για τα φτερά, αυτά θα επιτρέψουν στην ψυχή να ανυψωθεί προς τον υπερουράνιο τόπο Ο Πλάτων δίνει αξία στην ανθρώπινη ψυχή, αποδίδοντας της μια επιπλέον δύναμη για να βοηθήσει στην ανύψωσή της.
Ο Ηνίοχος, ο συγκρατών τα ηνία της ψυχής, είναι το Λογικόν ή Λογιστικόν της μέρος.
Ο ΙΠΠΟΣ συμβολίζει το ανεξέλεγκτο γενετήσιο ένστικτο και την ορμή του συναισθήματος , μαζί και τα δύο προσδιορίζουν το απρόβλεπτο της αδεσμεύτου φύσης του. Η συχνή εμφάνιση του ίππου με τους θεούς, τους ήρωες και τους θνητούς φέρει σε επαφή το άλογο μέρος της ψυχής με τα τρία επίπεδα της ύπαρξης, την θνητή, την ενδιάμεσο και την αθάνατη.
Το Θυμοειδές/συναισθηματικό είναι ο Λευκός Ιππος, εκπροσωπεί την ευαισθησία, την καλή συναισθηματική σχέση ίππου/ιππέως, το θάρρος, την τόλμη, την αποφασιστικότητα, την προθυμία να συνεργασθεί. Είναι το παρορμητικόν, το αφυπνίζον πάσης φύσεως ορέξεις και τάσεις, είναι ο αγαθός ίππος. Πρέπει να ελέγχει και να τιθασεύει τις άλογες ορέξεις του επιθυμητού, με τις νουθεσίες και την διδασκαλία. Από αυτό εξαρτώνται τα πάντα: ο ηνίοχος μπορεί να θριαμβεύσει όσο το άσπρο άλογο κρατάει γερά. Το άσπρο άλογο υπακούει στον ηνίοχο και ο θυμός στο λόγο. Δε χρειάζεται να το χτυπήσει: για να το οδηγήσει αρκεί μια εντολή και ένας λόγος.
Το Επιθυμητικό/ενστικτώδες - Μέλας Ίππος εκπροσωπεί, το ανυπάκουο επιθετικό, πεισμον, και το ασταθές. Είναι το ενστικτώδες, το διεγείρον πάσης φύσεως ηδονές εις το σώμα, είναι ο κακός ίππος. Εχει την δυνατότητα, εκ φύσεως να εκπαιδεύεται και να διαπλάθεται, δια της συνηθείας. Στην αρχή το μαύρο άλογο μέσα στη βία του παρασύρει με δύναμη τους δυο άλλους και θριαμβεύει. Τους καθυποτάσσει. Όταν όμως ο ηνίοχος οραματίζεται την ανάμνηση του απόλυτου κάλους αυτή ζωντανεύει την αποφασιστικότητά του και τραβάει δυνατά τα χαλινάρια των αλόγων, ενώ ζεύξη των αλόγων σπάει. Το μαύρο άλογο ,ένα αληθινό κτήνος, σκληροτράχηλο, κοντόλαιμο, με δασύτριχα αυτιά.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η ψυχή έχει δύο αντιθετικής υφής ροπές, το ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΝ-ΦΡΟΝΗΣΗ-ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, δηλ Ο ΗΝΙΟΧΟΣ και τα ασυγκράτητα πάθη, συναισθήματα, δηλ. οι δύο ιπποι. Η ψυχή έχει την δυνατότητα όμως να αναπτύξει την θετική η την αρνητική πλευρά των κινήτρων και των ροπών αυτών των ίππων. Και αυτό γιατί ο Πλάτων μας λέει ότι αυτοί οι ίπποι είναι πτερωτοί διότι «Πάσα γάρ ήν (η ψυχή) το πάλαι πτερωτή»
Συμβολικά οι δύο πτερωτοί ίπποι του μύθου έχουν αντιθετικής κατεύθυνσης κινήσεις
-Την ορμητική, ανεξέλεγκτον του επιθυμητικού/ενστικτώδους μάυρου ίππου
-Την απρόβλεπτον κυκλοθυμική του θυμοειδούς/συναισθηματικού λευκού ίππου.
Η ορθότητα της εξισορρόπησης των σταθερών αποφάσεων είναι η εικόνα του ορθίου, επι του άρματος, ΗΝΙΟΧΟΥ.
Το κίνητρο, το πρώτον κινούν, είναι το άλογον μέρος της ψυχής, αφού οι δύο ίπποι προηγούνται και έπεται ο Ηνίοχος. Η δύναμη τους μπορεί να παρασύρει το άρμα, όμως η κατεύθυνση, την οποία θα δώσει ο Ηνίοχος είναι υπ’ ευθύνη του και εξαρτάται από την ορθή στάση του.
ο ηνίοχος κατευθύνει το επιθυμητικόν και το θυμοειδές μέρος της ψυχής προς την οδό της αρετής. σύσταση της είναι οι τέσσερις ιδιότητες, σωφροσύνη-εγκράτεια (επιθυμητικό), ανδρεία, (θυμοειδές) φρόνηση και δικαιοσύνη (λογιστικόν).
Η ηνιόχηση του ανθρώπινου οχήματος είναι κατ΄ανάγκη επίπονος και δύσκολος
Μεταξύ επιθυμιών και λογικής κείται, αλλά και κινείται η ψυχή, ταυτιζόμενη πότε με το άλογον, άστατον και άπληστο μέρος της και πότε με τον σοφό, αιώνιο και αυτάρκη σύντροφό της. Γι΄αυτό και δεν είναι περίεργο που οι διαθέσεις της δεν είναι σταθερές, αφού μη γνωρίζουσα την φύση της ουσίας της, αμφιταλαντεύεται, κυκλοθυμικά, ανάμεσα σε υπερβολές και ελλείψεις, αναζητώντας τον άξονα της ισορροπίας της.
«Το επιθυμητικό κατακερματίζει την ψυχή, ενώ ο νούς την ενώνει, αλλά η ψυχή είναι και το επιθυμητικό και ο Νούς.» ΦΑΙΔΡΟΣ του Πλάτωνα.
ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΝ είναι η ικανότης του συλλογίζεσθαι, το αναπτύσσον δια της μνήμης τον νούν με σκοπό την αναζήτηση και ανεύρεση γνώσης , είναι ο ΗΝΙΟΧΟΣ. Ενεργοποιείται δια της ανάμνησης των όντων, του κόσμου των Ιδεών, τα οποία είδε κάποτε η ψυχή.
Το ζητούμενο είναι το μέτρο.
Στό φυσικό πεδίο τα συναισθηματικά πάθη των υπερβολών και των ελλείψεών μας, είναι της δικαιοδοσίας του Ποσειδώνος. Τέκνα Ποσειδώνος, τα θαλάσσια τέρατα, γεννήματα φαντασιώσεων (Ανταίος, Κερκύων, Βούσιρις, Άμυκος, Πολύφημος, Προκρούστης, Έρυξ κ. ά.) εξέρχονται απειλητικά και ύπουλα από την θάλασσα του βίου γιά να μας καταπνίξουν.
Όμως οι ορθές επιλογές είναι της δικαιοδοσίας της θεάς Αθηνάς, τελευταίο θεϊκό τέκνο του Διός, κατά τον Ησίοδο.
Μόνο η σοφία της Αθηνάς μπορεί να καθοδηγήση την λογική μας, περιορίζοντας την δράση του Ποσειδώνος, δήλα δή τα συναισθηματικά μας τέρατα, όταν η τρίαινά του συνταράσσει διά της τρικυμίας των παθών την ψυχή μας.
Η θεά Αθηνά συνοδεύει τις ηρωϊκές ψυχές (Ηρακλή, Θησέα, Περσέα, Βελλεροφόντη, Οδυσσέα κ. ά.), που δίδουν την καθημερινή μάχη της ζωής στον πλανήτη μας, με επίγνωση του νόμου της ανταποδοτικής δικαιοσύνης. Και εμείς, καθ’ ομοίωσίν των, είμεθα ηρωϊκές ψυχές, όταν προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τα τέρατα της ψυχής μας και να αυτοθεραπευθούμε με την βοήθεια της λογικής/Αθηνάς.
