Η παρανόηση: Εν όψει μιας καταστροφής, τίθεται σε λειτουργία το ένστικτο «μάχης-φυγής» και πανικοβάλλεστε.
Η πραγματικότητα: Εν όψει μιας καταστροφής, συχνά καταλαμβάνεστε από μια αφύσικη ηρεμία και προσποιείστε ότι τα πάντα είναι φυσιολογικά.
Τι θα κάνατε αν γνωρίζατε ότι ένα πανίσχυρο φυσικό φαινόμενο κατευθυνόταν προς το σπίτι σας; Θα παίρνατε τηλέφωνο τους δικούς σας; Θα τρέχατε έξω για να δείτε την επικείμενη καταιγίδα ή μήπως θα δίνατε ένα σάλτο μέσα στην μπανιέρα ρίχνοντας από πάνω σας κι ένα στρώμα;
Όποια κι αν είναι η κατάσταση με την οποία είστε αντιμέτωποι, αρχικά την αναλύετε υπό το πρίσμα του τι θεωρείτε φυσιολογικό κι έπειτα συγκρίνετε και αντιπαραβάλλετε τις νέες πληροφορίες με αυτό που γνωρίζετε ότι συμβαίνει συνήθως. Γι’ αυτόν τον λόγο, έχετε την τάση να ερμηνεύετε παράξενες και ανησυχητικές καταστάσεις σαν να πρόκειται για κάτι φυσιολογικό.
Το 1999, αλλεπάλληλες τρομακτικές ανεμοθύελλες ισοπέδωσαν μέσα σε τρεις μέρες την ύπαιθρο της Οκλαχόμας. Ανάμεσά τους ήταν κι ένα τερατώδες στοιχείο της φύσης που αργότερα ονομάστηκε Μπριτζ Κρίκ-Μουρ F5. To F5 στο τέλος της ονομασίας προέρχεται από την αναβαθμισμένη κλίμακα Fujita, που μετράει την ένταση των τυφώνων και εκτείνεται από το F1 ως το F5.
Λιγότερο από το 1% των τυφώνων αγγίζουν ποτέ το ανώτατο σημείο της κλίμακας, ενώ στο σημείο 4 απογειώνονται αυτοκίνητα και ισοπεδώνονται ολόκληρα σπίτια. Για να φτάσει ένας ανεμοστρόβιλος το επίπεδο 5 της αναβαθμισμένης κλίμακας Fujita, οι άνεμοι πρέπει να υπερβαίνουν τα τριακόσια είκοσι χιλιόμετρα την ώρα. Στην περίπτωση του Μπριτζ Κρικ-Μουρ, η ταχύτητα των ανέμων ήταν πεντακόσια δεκαπέντε χιλιόμετρα την ώρα.
Σχετικές ειδοποιήσεις είχαν κοινοποιηθεί δεκατρία λεπτά προτού ο τυφώνας πλήξει την περιοχή’ κι όμως, ενώ το θηρίο πλησίαζε, πολλοί έμεναν άπραγοι και περιφέρονταν αναστατωμένοι ελπίζοντας να τους λυπηθεί το φονικό φαινόμενο, χωρίς να καταβάλλουν καμία προσπάθεια να τρέξουν σε κάποιο ασφαλέστερο μέρος. Στο τέλος, το θεριό αφάνισε οκτώ χιλιάδες νοικοκυριά και σκότωσε τριάντα έξι ανθρώπους, και είναι βέβαιο πως θα είχαν σκοτωθεί πολύ περισσότεροι αν δεν είχαν υπάρξει καθόλου ειδοποιήσεις. Για παράδειγμα, το 1925, ένας παρόμοιος τυφώνας σκότωσε εξακόσια ενενήντα πέντε άτομα.
Δεδομένου, λοιπόν, ότι υπήρξε προειδοποίηση, γιατί ορισμένοι δεν άκουσαν τις επικλήσεις να δράσουν και να αναζητήσουν καταφύγιο από το στοιχειό της φύσης;
Την τάση των ανθρώπων να μουδιάζουν όταν έρχονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο την γνωρίζουν πολύ καλά και την αναμένουν οι κυνηγοί τυφώνων και οι μετεωρολόγοι, ενώ συνηθισμένες είναι οι ιστορίες ανθρώπων που επιβίωσαν παρότι δεν απομακρύνθηκαν από ανεμοθύελλες και απειλητικά σύννεφα που ξερνούσαν τυφώνες.
Οι μελετητές καιρικών φαινομένων και οι μονάδες διαχείρισης εκτάκτων καταστάσεων γνωρίζουν πως ο κόσμος μπορεί να περιέλθει σε κατάσταση αταραξίας όταν νιώσει τρόμο. Οι ψυχολόγοι αναφέρονται σε αυτήν τη συμπεριφορά με τον όρο σφάλμα της ομαλότητας(normalcy bias), ενώ τα μέλη ομάδων παροχής πρώτων βοηθειών την αποκαλούν αρνητικό πανικό.
Αυτή η αλλόκοτη επιζήμια τάση των ανθρώπων να λησμονούν το αίσθημα της αυτοσυντήρησης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης συχνά λαμβάνεται υπ’ όψιν όταν πραγματοποιούνται προβλέψεις θνησιμότητας για οτιδήποτε, από ναυάγια μέχρι εκκενώσεις γηπέδων. Φαίνεται λοιπόν ότι οι ταινίες καταστροφών δεν μας τα λένε καλά, επειδή, όταν ειδοποιείστε για κάποιον κίνδυνο, δεν εκκενώνετε αμέσως τον χώρο στριγκλίζοντας και κουνώντας τα χέρια πέρα δώθε.
Στο βιβλίο του με τίτλο Big Weather (Ακραία καιρικά φαινόμενα), ο κυνηγός τυφώνων Mark Svenvold αναφέρει πόσο μεταδοτικό μπορεί να είναι το σφάλμα της ομαλότητας. Θυμάμαι πολλές περιπτώσεις όπου κάποιοι προσπαθούσαν να τον πείσουν να ηρεμήσει ενώ έτρεχε να γλιτώσει από την επερχόμενη συντέλεια του κόσμου. Όπως λέει ο συγγραφέας, ακόμη και όταν έχουν εξαγγελθεί προειδοποιήσεις για έναν τυφώνα, ο κόσμος μπορεί να θεωρεί ότι το πρόβλημα αφορά κάποιους άλλους. Σε κάποιες περιπτώσεις, συνάδελφοί του τον αντιμετώπιζαν σαν να υπερβάλλει, ώστε να μπορέσουν να διατηρηθούν οι ίδιοι την ψυχραιμία τους. Δεν ήθελαν να τον βλέπουν να ματαιώνει τις προσπάθειές τους να αισθάνονται πως όλα ή ήταν φυσιολογικά.
Το σφάλμα της ομαλότητας προσβάλλει τον εγκέφαλο ανεξάρτητα από το μέγεθος της απειλής, και θα εμφανιστεί είτε έχετε μέρες στη διάθεσή σας και μπόλικες προειδοποιήσεις είτε αιφνιδιαστείτε κι από τον θάνατο δεν σας χωρίζουν παρά δευτερόλεπτα.
David McRaney
Δεν είσαι όσο έξυπνος όσο νομίζεις
