Παίζει πολύ το μότο «να είσαι ο εαυτός σου και όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι να είσαι, δεν χρειάζεται να προσαρμόζεσαι στις νόρμες τους».
Δεν αναφέρομαι στο επικό «να κάνεις ό,τι γουστάρεις» (αυτό είναι άλλο μότο που όπως φαίνεται έχει αρχίσει να το πληρώνει ακριβά η ανθρωπότητα κατά τη γνώμη μου).
Επίσης, υποστηρίζεται πολύ ο σεβασμός στην διαφορετικότητα. Και η λέξη κυρίως παραπέμπει πλέον στις προτιμήσεις φύλου και σεξουαλικότητας, και όχι στη μοναδικότητα της προσωπικής ταυτότητας ως ύπαρξη ποικιλομορφίας, ευτυχώς.
Ο Έριχ Φρομμ θέτει το εξής δίλημμα με τον ερωτηματικό τίτλο του βιβλίου του: «να έχεις ή να είσαι;». Άνθρωπος, Εαυτός, Ατομικότητα, Ταυτότητα, Κοινότητα, Σχέση. Θεμελιώδης πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, λέξεις και έννοιες δυναμικές, δηλαδή που μπορούν να μεταβληθούν, να αλλάξουν με τον καιρό. Για τις μετατροπές συνήθως προηγούνται γόνιμες συγκρούσεις ή δημιουργικές απογοητεύσεις που οδηγούν σε μια νέα σύνθεση.
Ωστόσο, ο εαυτός, ιστορικά είναι μια σχετικά καινούργια ιδέα. Ο Καθηγητής Ψυχολογίας Baumeister (1987) αποτυπώνει μια εικόνα της μεσαιωνικής κοινωνίας στην οποία οι κοινωνικές σχέσεις ήταν δεδομένες και σταθερές. Οι ζωές και οι ταυτότητες των ανθρώπων ήταν αυστηρά προδιαγεγραμμένες σύμφωνα με τη θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία – στη βάση ορατών αποδιδόμενων χαρακτηριστικών όπως η οικογένεια, η κοινωνική τάξη, η σειρά γέννησης, ο τόπος γέννησης. Αυτά ήταν όλα όσα χρειαζόταν να γνωρίζει κανείς εκείνη την εποχή, επομένως, η ιδέα ενός σύνθετου ατομικού εαυτού που υπέβοσκε ήταν δύσκολο να καλλιεργηθεί και πιθανότατα περιττό. Συν τοις άλλοις, σε συχνές περιόδους πολεμικών συρράξεων δεν είχε κάποιος την πολυτέλεια να σκέφτεται ποιος είναι όταν σαφώς προήχε η αγωνία της επιβίωσης, ή της λύτρωσης από θανατηφόρο χτύπημα.
Η ψυχανάλυση που ακολούθησε χρονικά, λειτούργησε ως μια καινοφανής ιδέα που μπορεί να συμβάλλει ολοκληρωτικά στον τρόπο που οι άνθρωποι σκέπτονται για τον κόσμο τους. Έτσι προκύπτουν σταδιακά πολλές διαφορετικές μορφές του εαυτού με τρεις να φαίνεται πως ξεχωρίζουν: ο συλλογικός, ο ατομικός, και ο σχεσιακός.
Σύμφωνα και με τις νευροεπιστημονικές μελέτες, παράγοντες που συγκροτούν την προσωπική ταυτότητα και τον εαυτό είναι η καλλιέργεια της αποδοχής, η ανάδειξη της επιδοκιμασίας και της αυτοεκτίμησης που μέσα από την αλληλεπίδραση ενεργοποιούν ή όχι (με την απουσία τους), τις εκκρίσεις των κατάλληλων ορμονών στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Και αντίστοιχα με τη σειρά τους συνεργούν στη γέννηση ευχάριστων ή δυσάρεστων συναισθημάτων.
Το μόνο ιδιαίτερο που έχουν τα στοιχεία που μας αποτελούν (τα οποία μπορεί να τα βρει κανείς και στο χώμα για παράδειγμα) είναι πως συναποτελούν εμάς τους ίδιους ως ανεπανάληπτες υπάρξεις.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινό το 99,9% του DNA τους, και όμως δεν υπάρχουν δύο ίδιοι άνθρωποι. Το δικό μου DNA διαφέρει από κάποιου άλλου σε τρία ή τέσσερα εκατομμύρια μέρη, που είναι μικρό ποσοστό σου συνόλου, αλλά αρκετό για να κάνει μεγάλη τη διαφορά ανάμεσά μας. Αυτά είναι η βιολογική βάση για να έχουμε κοινή την ανθρώπινη φύση μεν, αλλά να διαφέρουμε τόσο πολύ δε. Γι’ αυτό η κοινωνική νοημοσύνη είναι η επιστήμη των ανθρωπίνων σχέσεων. Η τέχνη να συνυπάρχεις και να συμπορεύεσαι με άλλους ανθρώπους στη διάρκεια της ζωής σου.
Όλο αυτό το δρομολόγιο, το ταξίδι της ζωής του ανθρώπου για την αυτό-αντίληψη, την συνύπαρξη και την κατανόηση αποτυπώνεται και στις τέχνες ως αφορμή έμπνευσης και προβληματισμού.
Για παράδειγμα η κλασική τριλογία του Samuel Beckett, Μολλόυ (1951), Ο Μαλόν πεθαίνει (1951), Ο ακατανόμαστος (1953) πραγματεύεται σε τελευταία ανάλυση την ξέφρενη και εξαγνιστική αναζήτηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής για μια αίσθηση ταυτότητας και κατανόησης του εαυτού – μια αναζήτηση για τον αληθινό εαυτό μεταξύ των πολλών εαυτών της ζωής μας.
Μια επιπλέον εύστοχη, απλή και διαχρονική αναφορά επιμέρους ζητημάτων που θίγονται παραπάνω βρίσκει κανείς στην Μυθολογία.
Ο Θησέας ήταν γιος του βασιλιά των Αθηνών Αιγέα και της Αίθρας. Ο Θησέας συναντά έξω από την Αθήνα, στο σημερινό Δαφνί, τον Προκρούστη. Ο Προκρούστης ζούσε σε ένα σπίτι με δύο κρεβάτια, ένα κοντό και ένα μακρύ. Εξανάγκαζε τους μικρόσωμους περαστικούς να ξαπλώνουν στο μακρύ κρεβάτι και τους τραβούσε βίαια μέχρι θανάτου ώστε να καλύψουν όλο το μήκος του. Τους ψηλόσωμους τους έβαζε στο κοντό κρεβάτι και τους έκοβε τα πόδια που εξείχαν. Ο Θησέας αντιμετώπισε και εξόντωσε και τον Προκρούστη, μπήκε θριαμβευτής στην Αθήνα, και αργότερα έγινε βασιλιάς της πόλης.
Το κρεβάτι του Προκρούστη της Μυθολογίας συμβολίζει διαχρονικά τη βίαιη προσαρμογή ενός ατόμου, μιας ομάδας ατόμων ή ενός λαού σε προκαθορισμένα πλαίσια.
Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται καθημερινά την Προκρούστεια κλίνη των ανθρωπίνων σχέσεων με τους γνωστούς και τους φίλους του να απαιτούν απ’ αυτόν κάτι που ενδεχομένως δεν είναι σε θέση να είναι όταν αυτοί θέλουν, και αντίθετα, να θέλει ο ίδιος να συμπεριφέρονται και να δρουν οι άλλοι διαρκώς, όπως ο ίδιος. Αυτό όμως θυμίζει έναν ρομποτικό ρυθμισμένο άνθρωπο χωρίς λάθη και ολισθήσεις.
Εξαιτίας αυτής της βαθιάς ασυνείδητης πεποίθησης περί σωστού και λάθους που κάνει ο φίλος/ο γνωστός/ ο περαστικός, έχει την τάση να γίνεται επίμονος ανιχνευτής σφαλμάτων αντί να συνδράμει στην ανάδειξη και ανάπτυξη των ικανοτήτων που αλληλοσυμπληρώνουν ένα ξεχωριστό ψηφιδωτό. Το πρώτο είναι πιο εύκολο και unbored σε σχέση με το δεύτερο.
Ενώ λοιπόν έχει κανείς να διαχειριστεί ζητήματα εαυτού, ταυτότητας, σχέσεων σύμφωνα με τις δικές του κληρονομικές και βιολογικές καταβολές που χρειάζονται μια ολόκληρη ζωή δίχως να ζυγώσει στο άψογο αποτέλεσμα, με όσα προκύπτουν ή του συμβαίνουν ως ανατροπές και μπορεί να μη μάθουμε ποτέ, πολύ συχνά γίνεται δέκτης παραπόνων και προσδοκιών για να συμμορφωθεί και να σωφρονιστεί σύμφωνα με τα θέλω μας. Δεν μιλώ για την περίπτωση επίτευξης κάποιου κοινού ομαδικού σκοπού, που κι αυτό διακατέχεται από στάδια με χώρο και χρόνο και συνέπειες προκειμένου να φτάσει σε αίσιο πέρας.
Με λίγα λόγια, «να είσαι ο εαυτός σου», αλλά επειδή σ’ αγαπώ και νοιάζομαι θα είσαι όπως θέλω εγώ. Αν δεν έχεις τις προδιαγραφές που θέλω δεν σε χρειάζομαι γιατί με κουράζεις. Τέλειο προιόν…Τώρα μένει να περάσει κι από ISO. Κατανάλωση σε όλο το μεγαλείο. Σε κάθε περίπτωση πάντως το ζόρισμα έχει να μας μάθει περισσότερα από το βόλεμα. Αλλά σε σπουδαίες βάσεις, όπως η αποδοχή, η κατανόηση, η ενθάρρυνση και η συνεξήγηση. Είναι μικρή η ζωή για να ξοδεύεται σε γκρίνια και ξινά μούτρα.
Χάρης Χάρισον
Instagram: mr.h_artist
via
