Η ‘’θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας’’ δημοσιεύτηκε το 1957 από τον καθηγητή της ψυχολογίας στο ΜΙΤ Λίον Φέστινγκερ, ο οποίος έδειξε ότι οι άνθρωποι, κάτω από ορισμένες συνθήκες, αντί να προσαρμόζουν την συμπεριφορά τους έτσι ώστε να ταιριάζει στις πεποιθήσεις τους, αυτοί προσαρμόζουν τις πεποιθήσεις τους έτσι ώστε να ταιριάζουν στη συμπεριφορά τους και αυτό ενάντια στην λογική σειρά των πραγμάτων.
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στο Λέικ Σίτι της Μινεάπολις ζούσαν η Μάριον Κιτς με τον σύζυγο της Δρ. Άρμστρονγκ, ευυπόληπτο και με κύρος, γιατρό σε κοντινό πανεπιστήμιο.
Η Μάριον έλαβε ένα μήνυμα, μετά από μια παράξενη δόνηση, από ένα ον με το όνομα Σανάντα. ‘’Θα σηκωθεί ο πυθμένας του Ατλαντικού και θα βυθίσει τα παράλια του. Η Γαλλία θα βουλιάξει, η Ρωσία θα γίνει μια μεγάλη θάλασσα…Ένα μεγάλο κύμα θα κατακλύσει τα Βραχώδη Όρη…για να εξαφανιστεί η Γη από τα πλάσματα της και να δημιουργηθεί η νέα τάξη.’’ Και όλα αυτά θα συνέβαιναν τα μεσάνυχτα της 21ης Δεκεμβρίου. Η ιστορία της καταστροφής συμπληρώνονταν με το σύμφωνο σωτηρίας: θα σώζονταν οι πιστοί στη θεότητα Σανάντα.
Ο Λίον Φέστινγκερ, 31 χρονών, ήταν τότε νεαρός ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Αναρωτήθηκε τι θα συνέβαινε όταν την 21η Δεκεμβρίου, τίποτα από την προφητεία δεν θα συνέβαινε και οι πιστοί δεν θα χρειάζονταν να σωθούν με το αναμενόμενο διαστημόπλοιο. Έτσι, οργάνωσε μια ομάδα συνεργατών και διείσδυσε στην ομάδα των πιστών του Σανάντα για να παρακολουθήσει, πως οι άνθρωποι θα αντιδράσουν, όταν βρεθούν αντιμέτωποι με τη διάψευση της προφητείας και των προσδοκιών τους.
Αφήνω τις λεπτομέρειες και τα τραγελαφικά της βραδιάς, που αναμένετο, η άφιξη του διαστημόπλοιου για να σώσει τους πιστούς και η συνακόλουθη καταστροφή του κόσμου.
Όταν οι χτύποι του ρολογιού σήμαναν 12 μεσάνυχτα και οι μόνοι θόρυβοι που έσπαζαν τη σιωπή της νύκτας ήταν οι θόρυβοι από τα τηλεοπτικά συνεργεία και τα μόνα φώτα που διέκοπταν το σκοτάδι της νύχτας ήταν οι προβολείς των συνεργείων που έκαναν τη νύχτα μέρα και κανένα σημάδι δεν προέρχονταν από τα διαστημόπλοια που αναμένονταν για να παραλάβουν τους πιστούς, για λίγο μόνο απλώθηκε παγωμάρα. Οι πιστοί μετά το πρώτο μούδιασμα, με άμετρο ενθουσιασμό, άνοιξαν πόρτες και παράθυρα, κάλεσαν τα συνεργεία να περάσουν μέσα, ετοίμασαν τσάι να κεράσουν και άρχισαν τις δηλώσεις. Η σιωπή των προηγούμενων ημερών και η άρνηση δηλώσεων στα ΜΜΕ τώρα, μετά τη διάψευση της προφητείας αντικαταστάθηκε από μια μανία υποστήριξης των πιστεύω που μόλις… διαψεύστηκαν. ‘’Ο κόσμος σώθηκε γιατί εμείς προσευχηθήκαμε…’’.
Η προφητεία ουδόλως προέβλεπε κάτι τέτοιο. Αυτό όμως δεν έχει σημασία.
Η προφητεία ουδόλως προέβλεπε κάτι τέτοιο. Αυτό όμως δεν έχει σημασία.
Η διάψευση, προκαλεί ένα τέτοιας ισχύος αμυντικό μηχανισμό που τα άτομα, αντί να σταθούν στη λογική της διάψευσης και να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Αλλάζουν τη λογική των πραγμάτων και αρχίζουν με μεγαλύτερο ζήλο τον προσηλυτισμό στα πιστεύω που διαψεύστηκαν.
Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας δείχνει ότι οι αντιδράσεις στην καταφανή αποτυχία επαλήθευσης της πίστης στο προσδοκόμενο, προκαλεί μεγαλύτερη ακόμα ενίσχυση αυτής της πίστης, παρά το ότι συγκρούεται με κάθε έννοια λογικής. Όταν τα πιστεύω ενός ατόμου συγκρούονται λοιπόν με τις απτές αποδείξεις της πραγματικότητας, η δυσφορία που προκαλείται είναι τόσο μεγάλη, που σαν αποτέλεσμα έχει την ενεργοποίηση τέτοιων μηχανισμών άμυνας που αντί να οδηγούν στην αλλαγή συμπεριφοράς την ενισχύουν.
Μετά από σειρά πειραμάτων ο Λίον Φέστινγκερ μας παρέδωσε μαζί με τη θεωρία του περί της ‘’γνωστικής ασυμφωνίας’’ και τον αφορισμό: ‘’Τα ανθρώπινα όντα ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ. Επιδίδονται στην πλέον θαυμαστή πνευματική άσκηση, κι όλα αυτά μόνο και μόνο για να δικαιολογήσουν την υποκρισία τους.’’
(L. Slater, Το κουτί της ψυχής 2009).
