Τα ψυχολογικά προβλήματα δεν είναι απαραίτητα προϊόν μυστηρίων και αδιαπέραστων δυνάμεων, αλλά μπορούν να προκύψουν από απλές διαδικασίες όπως η εσφαλμένη γνώση, η εξαγωγή λανθασμένων συμπερασμάτων
– Aaron Beck.
Πολύ συχνά οι άνθρωποι που εμφανίζουν κατάθλιψη ενδέχεται να κατηγορούν συνεχώς τον εαυτό τους και να επικεντρώνονται στα ελαττώματά τους, ενώ συχνά βλέπουν τα πράγματα από μια πολύ αρνητική οπτική και τείνουν να χάνουν την ελπίδα τους. Σε ορισμένες ψυχολογικές θεωρίες οι αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις θεωρούνται βασικές αιτίες της κατάθλιψης.
Η θεωρία του Aaron Beck
Η πιο σημαντική γνωστική θεωρία για την κατάθλιψη είναι εκείνη του Aaron Beck (1967). Η υπόθεση του Beck είναι ότι οι άνθρωποι εμφανίζουν κατάθλιψη, επειδή ο τρόπος με τον οποίο σκέφτονται είναι αρνητικός. Πιο συγκεκριμένα, πρότεινε ότι η κατάθλιψη συνδέεται με την αρνητική τριάδα: αρνητικές αντιλήψεις για τον εαυτό, τον κόσμο -την οπτική γωνία που έχει το άτομο για τις καταστάσεις που αντιμετωπίζει- το μέλλον.
Αρνητικά σχήματα. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, τα άτομα που έχουν κατάθλιψη απέκτησαν κατά την διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας κάποια αρνητικά σχήματα, την τάση δηλαδή να βλέπουν τον κόσμο με αρνητικό τρόπο, μέσα από διάφορα στρεσογόνα γεγονότα ζωής, όπως η απώλεια ενός γονέα, η κοινωνική απόρριψη του παιδιού από τους συνομηλίκους του, η καταθλιπτική στάση ενός από τους γονείς. Τα σχήματα δεν είναι συνειδητές σκέψεις. Είναι ένα σύνολο πεποιθήσεων, οι οποίες λειτουργούν χωρίς την επίγνωση του ατόμου και διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του. Τα αρνητικά σχήματα εμφανίζονται κάθε φορά που το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με καταστάσεις που μοιάζουν με αυτές που προκάλεσαν την δημιουργία τους.
Γνωστικές στρεβλώσεις. Οι γνωστικές στρεβλώσεις, η τάση του ανθρώπου να επεξεργάζεται τα δεδομένα με συγκεκριμένους αρνητικούς τρόπους, προκαλούνται από την στιγμή που ενεργοποιούνται τα αρνητικά σχήματα. Ο Beck υποστήριξε ότι τα άτομα που εμφανίζουν κατάθλιψη μπορεί να εστιάζονται υπερβολικά σε αρνητικές πληροφορίες και ανατροφοδότηση που τους αφορά, ενώ δεν παρατηρούν ή δεν θυμούνται γεγονότα θετικής ανατροφοδότησης που αφορά το άτομό τους. Κάποιος για παράδειγμα που έχει διαμορφώσει το αρνητικό σχήμα ότι είναι ανίκανος, έχει πιθανώς την τάση να παρατηρεί ενδείξεις της ανικανότητάς του και να μην παρατηρεί ή να μην θυμάται τα στοιχεία που δείχνουν ότι είναι ικανός. Με αυτόν τον τρόπο συντηρείται και το σχήμα της ανικανότητας που έχει διαμορφώσει για τον εαυτό του.
Γνωστικά σφάλματα. Προκειμένου να συντηρήσει αυτά τα γνωστικά σχήματα, το άτομο που έχει κατάθλιψη είναι επίσης πολύ πιθανό να εμφανίσει τα παρακάτω γνωστικά σφάλματα:
- Αυθαίρετα συμπεράσματα: το να βγάζει κανείς συμπέρασμα χωρίς να υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Για παράδειγμα, κάποιος συμπεραίνει ότι είναι ανάξιος, επειδή βρέχει την ημέρα που κανόνισε να πάει εκδρομή.
- Επιλεκτική αφαίρεση: το να βγάζει κανείς συμπέρασμα εστιάζοντας την προσοχή του σε ένα μόνο στοιχείο, ενώ αγνοεί πολλά άλλα. Για παράδειγμα, ένας ηθοποιός αισθάνεται ανάξιος όταν η παράσταση που συμμετέχει δεν γνωρίζει επιτυχία, παρότι ο ίδιος είναι ένα μόνο από τα πολλά άτομα που συνέβαλαν για την δημιουργία της.
- Υπεργενίκευση: το να βγάζει κανείς ένα γενικευμένο συμπέρασμα με βάση ένα μεμονωμένο και πιθανώς ασήμαντο γεγονός. Για παράδειγμα, ένας μαθητής θεωρεί την κακή του απόδοση σε ένα μόνο διαγώνισμα μια συγκεκριμένη ημέρα απόδειξη ότι είναι ανίκανος.
Γνωστική θεραπεία
Με βάση την θεωρία του ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα αρνητικών σχημάτων και γνωστικών στρεβλώσεων, ο Beck ανέπτυξε την γνωστική θεραπεία, η οποία έχει στόχο να μεταβάλει τα αρνητικά μοτίβα σκέψης. Ο θεραπευτής προσπαθεί να βοηθήσει το άτομο να αλλάξει την άποψη του για τον εαυτό του και για τα γεγονότα της ζωής του, αναζητώντας ενδείξεις που αντικρούουν την υπεργενίκευση και αναγνωρίζοντας ικανότητες που το άτομο τείνει να υποτιμά και να παραβλέπει. Το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τα αρνητικά μοτίβα σκέψης που συμβάλλουν στην κατάθλιψη, να τα αμφισβητεί και να αποκτά νέες στρατηγικές που θα το βοηθήσουν να αποκτήσει πιο ρεαλιστικές και θετικές παραδοχές.
_______________________
~ Τσιούλου Χριστίνα,
Ψυχολόγος,
Ειδίκευση στην Κλινική Ψυχοπαθολογία
