Η ύπνωση είναι μια ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση, γνωστή από την αρχαιότητα με διάφορα ονόματα. Αλλά για διάφορους λόγους, στην κουλτούρα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και στην ελληνική επιστημονική κοινότητα, η ύπνωση περιβάλλεται με μυστήριο. Η μοναδική "πληροφόρηση" του έλληνα, είναι οι ταινίες μυστηρίου και οι όποιες περιστασιακές αναφορές από τα τηλε-μέντιουμ στις "πύλες της βλακείας" της οργανωμένης οικονομικής αφαίμαξης των αδαών!
Η φυσική τάση του ανθρώπου, είναι να είναι επιφυλακτικός με το άγνωστο. Έτσι, η έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης για την ύπνωση, γεννά τη δυσπιστία και τους μύθους.
Σε αυτήν την ενότητα, θα προσπαθήσουμε να ξεδιαλύνουμε τους μύθους σχετικά με την ύπνωση. Με επίγνωση ότι με τη μελέτη μας για την ύπνωση, θα βουτήξουμε σε "βαθιά νερά", θα προσπαθήσουμε να ξεδιαλύνουμε όσο περισσότερο μπορούμε, ένα από τα πραγματικά και γοητευτικά μυστήρια της σύγχρονης εποχής. Θα καταγράψουμε όσες γνωστές αλήθειες υπάρχουν μέχρι σήμερα για την ύπνωση και θα αποκαθηλώσουμε τους σχετικούς μύθους.
Εισαγωγή στην ύπνωση
Υπάρχει η ύπνωση; Τι γνωρίζετε για την ύπνωση; Πιστεύετε ότι είναι καλό ή κακό φαινόμενο; Οι πεποιθήσεις σας για την ύπνωση, πώς αποκτήθηκαν;
Τι είναι τελικά η ύπνωση;
Τι είναι τελικά η ύπνωση;
Κάθε άνθρωπος μεγαλώνει μέσα σε ένα σύστημα απόψεων και πεποιθήσεων. Από τους γονείς μέχρι τους πανεπιστημιακούς δασκάλους, από τους θρησκευτικούς μέχρι τους πολιτικούς ταγούς και από τους τεχνίτες μέχρι τους καλλιτέχνες, η ελευθερία της σκέψης μας συνήθως περιορίζεται, στην απλή επιλογή, ανάμεσα στις πεποιθήσεων των άλλων.
Εσείς ποιά άποψη επιλέξατε για την ύπνωση;
Εσείς ποιά άποψη επιλέξατε για την ύπνωση;
Ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει γίνει πολύπλοκος τώρα πια. Οι homo universalis εκλείπουν. Δεν προλαβαίνουμε να μάθουμε και να εκφέρουμε προσωπική γνώμη για όλα τα γνωστά θέματα. Έτσι δανειζόμαστε και πιστεύουμε αυτά που κάποιοι άλλοι γύρω μας είπαν. Αυτό δημιουργεί την τάση να αναπτύσσονται «σύγχρονοι μύθοι».
Τέτοιοι συσσωρευμένοι μύθοι, κατακλύζουν το κεφάλαιο της γνώσης για την ύπνωση. Ο πολύς κόσμος, επηρεασμένος από τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και την μεταφυσική παραπλάνηση, αναπτύσσει μία θολή αναπαράσταση στο νου του, για ένα πανάρχαιο φαινόμενο, που μάλιστα όπως φαίνεται, παραλλαγές του υπάρχουν και πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη.
Γνωρίζετε ότι η ύπνωση απαντάται και στo ζωικό βασίλειο;
Γνωρίζετε ότι η ύπνωση απαντάται και στo ζωικό βασίλειο;
Σε θέματα όπως η ύπνωση, γίνεται πολλή συζήτηση, αλλά κανείς δεν μπορεί να δει με σιγουριά, τα σύνορα τής αλήθειας, με το μύθο, το θρύλο, την αβεβαιότητα, την παραπληροφόρηση, ή και το εσκεμμένο ψέμα. Με την πρόοδο της επιστήμης και την μεθοδολογία της έρευνας, υπάρχουν ερωτήματα που παίρνουν μία πρώτη απάντηση, πού σπάνια βέβαια είναι οριστική και σίγουρη, αλλά πού συνήθως επιδέχεται στο μέλλον ακριβέστερο προσδιορισμό.
Τέτοια θέματα όπως η ύπνωση, βρίσκονται και μέσα στο πεδίο της επιστήμης, αλλά τα συναντάμε συχνότερα, σε μεταιχμιακές ζώνες, όπως στα όρια της επιστήμης με τη θρησκεία, τη μεταφυσική, την πολιτική, και την έννοια της ηθικής. Όπως είναι φυσικό, οι επιστήμονες, όντα προικισμένα κατ' εξοχή με περιέργεια και επιμονή, εισχωρούν όλο και περισσότερο στα γειτονικά εδάφη, δημιουργώντας άλλοτε αναστάτωση και άλλοτε ανακούφιση.
Τέτοια θέματα όπως η ύπνωση, βρίσκονται και μέσα στο πεδίο της επιστήμης, αλλά τα συναντάμε συχνότερα, σε μεταιχμιακές ζώνες, όπως στα όρια της επιστήμης με τη θρησκεία, τη μεταφυσική, την πολιτική, και την έννοια της ηθικής. Όπως είναι φυσικό, οι επιστήμονες, όντα προικισμένα κατ' εξοχή με περιέργεια και επιμονή, εισχωρούν όλο και περισσότερο στα γειτονικά εδάφη, δημιουργώντας άλλοτε αναστάτωση και άλλοτε ανακούφιση.
Τα διάφορα επιστημονικά πορίσματα γίνονται αποδεκτά, με άνεση πού ποικίλλει. Όσο πιο ριζοσπαστικά αλλάζουν την άποψή μας για τον κόσμο πού μας περιβάλλει, τόσο πιο δύσκολα γίνονται αποδεκτά, και τόσο περισσότερη επίθεση δέχονται. Διότι υπάρχουν συμφέροντα πού θίγονται από την ανελέητη είσοδο της επιστήμης στους γειτονικούς χώρους της μεταφυσικής.
Σαν κλασσικό παράδειγμα ας αναφέρουμε το Γαλιλαίο και τον κατατρεγμό πού υπέστη από το εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής, λέγοντας ότι η Γη είναι πού γυρίζει γύρω από τον Ήλιο και όχι το αντίθετο, όπως πίστευαν μέχρι τότε. Θα δούμε και παραδείγματα επιστημόνων που διώχθηκαν λόγω της ενασχόλησής τους με την ύπνωση.
Σαν κλασσικό παράδειγμα ας αναφέρουμε το Γαλιλαίο και τον κατατρεγμό πού υπέστη από το εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής, λέγοντας ότι η Γη είναι πού γυρίζει γύρω από τον Ήλιο και όχι το αντίθετο, όπως πίστευαν μέχρι τότε. Θα δούμε και παραδείγματα επιστημόνων που διώχθηκαν λόγω της ενασχόλησής τους με την ύπνωση.
Δεν είναι μόνο στην ύπνωση, που παρατηρούνται διαστρεβλώσεις μέχρι και βάρβαρες κακοποιήσεις στα επιστημονικά δεδομένα, με σκοπό την υποστήριξη μεταφυσικών, ηθικών, θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Είναι δυστυχώς πολύ εύκολο για το ανθρώπινο μυαλό, συνειδητά ή ασυνείδητα, να κάνει τέτοιου είδους αστήρικτες προεκτάσεις. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, όταν πρόκειται για θέματα όπως η ύπνωση, όπου η επιστήμη δεν μπορεί ακόμα να δώσει μία σαφή κατεύθυνση απάντησης, ή όπου οι ειδικοί δεν φαίνεται προς το παρόν να καταλήγουν όλοι στα ίδια συμπεράσματα.
Γύρω από την ύπνωση, συνωστίζονται απόψεις και δοξασίες, από απλά αστείες μέχρι κατευθυνόμενες στην οικονομική εκμετάλλευση των αφελών. Μάγισσες, χαρτορίχτρες, μέντιουμ, εσωτερικά τάγματα, μυστικές εταιρείες και συναφή κυκλώματα, ανθούν με χαρακτηριστική ευκολία. Μάλιστα περιέργως πως, όσο μεγαλύτερη είναι η μονόπλευρη τεχνολογική ανάπτυξη του πολιτισμού, τόσο πιο άνετα γίνεται η εγκατάσταση αστήρικτων δοξασιών.
Ίσως γιατί ο κόσμος αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις που καλπάζουν και παραιτείται πνευματικά! Η αναγωγή της απάντησης ενός δύσκολου ερωτήματος σε μεταφυσικές σφαίρες, είναι μία πολύ εύκολη και ξεκούραστη διέξοδος, αλλά δηλώνει ταυτόχρονα την παραίτηση και την αδυναμία μας, να βαδίσουμε πιο πέρα.
Ίσως γιατί ο κόσμος αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις που καλπάζουν και παραιτείται πνευματικά! Η αναγωγή της απάντησης ενός δύσκολου ερωτήματος σε μεταφυσικές σφαίρες, είναι μία πολύ εύκολη και ξεκούραστη διέξοδος, αλλά δηλώνει ταυτόχρονα την παραίτηση και την αδυναμία μας, να βαδίσουμε πιο πέρα.
Σε μία τέτοια μεταιχμιακή ζώνη βρίσκεται (για τον περισσότερο κόσμο) η ύπνωση, η οποία σαν φυσικό φαινόμενο αντιστέκεται ακόμα στην πλήρη επιστημονική ανάλυση, τόσο για λόγους αντικειμενικούς, όσο και για λόγους υποκειμενικούς όπως θα αναλύσουμε.
Από τα τέλη όμως του 19ου αιώνα, έχει φανεί ότι τα υπνωτιστικά φαινόμενα δεν έχουν ανάγκη για την ερμηνεία τους διάφορους υπερφυσικούς παράγοντες. Στις αρχές δε τού 21ου αιώνα, η ποσότητα των επιστημονικών στοιχείων είναι τέτοια πού να επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων, σχετικά με την ουσία και τη χρήση της ύπνωσης. Οι όποιες αναφορές σε "μεταφυσικά γεγονότα" στην ύπνωση, θα συζητηθούν από τη σκοπιά της εξήγησής τους. Υπάρχουν πάντα πράγματα που μένουν ανεξήγητα (όπως δίδαξε ο Godel). Αλλά είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι με την ανάλυση και τη μελέτη των φαινομένων στην ύπνωση, μπορούμε να κατανοήσουμε πολλά. Στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσουμε με θετικό τρόπο τις αποκτημένες γνώσεις.
Ότι δεν κατανοούμε, έχουμε συνήθως την τάση να το αντιμετωπίζουμε με επιφύλαξη, δυσπιστία, φόβο έως και πλήρη άρνηση (απώθηση). Ιδανικές συνθήκες πού όπως βέβαια αναμένεται, στα χέρια επιδέξιων ατόμων με ύποπτα και πονηρά κίνητρα, μετατρέπονται σε μηχανισμούς εξαπάτησης και υψηλά ποσοστά άκριτης και αισχρά μεσαιωνικής, νυχτερινής τηλεθέασης. Η δε επιτηδευμένη έλλειψη έγκυρης πληροφόρησης, διευκολύνει την ύπαρξη τέτοιων κυκλωμάτων.
Για παράδειγμα, φαίνεται καθαρά πως ο σκοπός των τηλεοπτικών εκπομπών με θέμα την ύπνωση, στοχεύει ακριβώς στο να παραμείνει αθέατος στον κόσμο, ο κόσμος της σκέψης, της έρευνας, της επιστήμης.
Οι μάζες χειραγωγούνται καλύτερα όταν φοβούνται και ζουν στο σκοτάδι.
Όταν η διαφήμιση που συντηρεί την τηλεόραση, χρησιμοποιεί κρυφές τεχνικές μαζικής ύπνωσης για την ακατάσχετη προτροπή σε κατανάλωση, είναι αναμενόμενο να μην ανεχτεί τηλεοπτικές εκπομπές με θέμα το ξεσκέπασμα των μεθόδων της. Αντίθετα έχει συμφέρον και αυτό πράττει, να στρέψει τον κόσμο σε νοητική δυσπαρεύνια κάνοντάς τον να πιστέψει ότι η ύπνωση αφορά «αναδρομές σε προηγούμενες ζωές». Ο σκοπός είναι να γελοιοποιήσει έντεχνα, έναν επικίνδυνο αντίπαλο: Τη γνώση και τα μυστικά γύρω από την ύπνωση.
Οι μάζες χειραγωγούνται καλύτερα όταν φοβούνται και ζουν στο σκοτάδι.
Όταν η διαφήμιση που συντηρεί την τηλεόραση, χρησιμοποιεί κρυφές τεχνικές μαζικής ύπνωσης για την ακατάσχετη προτροπή σε κατανάλωση, είναι αναμενόμενο να μην ανεχτεί τηλεοπτικές εκπομπές με θέμα το ξεσκέπασμα των μεθόδων της. Αντίθετα έχει συμφέρον και αυτό πράττει, να στρέψει τον κόσμο σε νοητική δυσπαρεύνια κάνοντάς τον να πιστέψει ότι η ύπνωση αφορά «αναδρομές σε προηγούμενες ζωές». Ο σκοπός είναι να γελοιοποιήσει έντεχνα, έναν επικίνδυνο αντίπαλο: Τη γνώση και τα μυστικά γύρω από την ύπνωση.
Έτσι στην κοινή γνώμη, η ύπνωση παραμένει ένα ακόμα μυστήριο πού σαγηνεύει και φοβίζει ταυτόχρονα. Τυλιγμένη με αυτό το πέπλο γοητείας και μυστηρίου, προκαλεί την ανθρώπινη κατανόηση, και μέσα από τη πάροδο των ετών πιέζει συστηματικά την επιστημονική κοινότητα, για ανάλυση, εξήγηση, και ορθή χρησιμοποίηση. Σε πολλές χώρες της Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, στην Αμερική και στην πρώην ΕΣΣΔ, κυκλοφορούν, με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, πολλά έγκυρα συγγράμματα και περιοδικά γύρω από το θέμα, γραμμένα από ειδικούς (συχνά ψυχίατρους ή ψυχολόγους).
Στη χώρα μας δυστυχώς επικρατεί ακόμα άλλο κλίμα. Η τηλεόραση όπως είπαμε, συχνά ξευτελίζει το θέμα. Από τα λιγοστά βιβλία πού υπάρχουν, τα περισσότερα εμπλέκονται στα σαθρά εδάφη της μεταφυσικής και του πνευματισμού, αντανακλώντας βεβαίως τις απόψεις περασμένων εποχών. Στις μεγάλες βιβλιοθήκες δεν έρχονται τα σχετικά περιοδικά.
Στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας στη διάρκεια των έξι ετών της Ιατρικής Σχολής, δεν συναντήσαμε παρά δύο μόνο σειρές βιβλίου (σε υποσημείωση και με μικρά γράμματα!), που αναφέρονταν στην ύπνωση. Την ίδια στιγμή, σε πολλά Πανεπιστήμια τού εξωτερικού, η ύπνωση διδάσκεται σαν ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο (π.χ. κλινική ύπνωση).
Εκτός από την κλασσική μορφή πού περιγράφεται συνήθως στις κινηματογραφικές ταινίες, η ύπνωση έχει και μία άλλη αδιόρατη μορφή. Ο ρόλος της ύπνωσης σε δεύτερο, μη άμεσα αντιληπτό επίπεδο, στην ιστορία των λαών, στη θρησκεία, στην τέχνη, στη πολιτική, στη διαφήμιση, στην ιατρική και στον έρωτα, παρέμενε για πολλά χρόνια στην αφάνεια. Τα τελευταία όμως χρόνια, αποτελεί αντικείμενο μεθοδικής μελέτης.
Η φιλοδοξία αυτής της ενότητας, είναι να παρουσιάσει μία όσο το δυνατό πληρέστερη και σφαιρική αναφορά των σύγχρονων επιστημονικών απόψεων, γύρω από την ύπνωση και να επιχειρήσει να δείξει πως υπάρχει θέση για μία γόνιμη χρησιμοποίηση της Ύπνωσης στην Ψυχιατρική αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς .
Τι είναι λοιπόν η ύπνωση;
Ύπνωση, οι ορισμοί!
Θα προσέξατε ήδη την χρήση του πληθυντικού στον εισαγωγικό τίτλο "Ορισμοί" αυτής της ενότητας του κειμένου. Όταν αρχίζουμε να περιγράφουμε ένα θέμα, συνηθίζεται να γράφουμε «Ορισμός», αντί «Ορισμοί».
Γιατί άραγε;
Γιατί άραγε;
Μήπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια πολλά και διαφορετικά φαινόμενα, στον ίδιο ωστόσο άξονα της ανθρώπινης φύσης; Μήπως θα εξετάσουμε ένα μεγάλο θέμα από πολλές οπτικές γωνίες, έτσι ώστε από κάθε μία από αυτές να μοιάζει σαν να πρόκειται για διαφορετικό θέμα; Μήπως θα εξετάσουμε ένα φαινόμενο που από τη φύση του, αφορά μη αυστηρά λογικές και απόλυτα κατανοητές αλήθειες – τουλάχιστον στην παρούσα φάση εξέλιξης των επιστημών; Μήπως οι λέξεις δεν είναι πάντα αρκετά ισχυρές για να μεταδώσουν όλες τις καταστάσεις λειτουργίας και συνείδησης του εγκεφάλου μας; Κατά παράδοξο τρόπο, για την ύπνωση, ισχύουν όλα τα παραπάνω.
Η ποικιλία από τους μέχρι τώρα προτεινόμενους ορισμούς για την Ύπνωση, μας δείχνει τη δυσκολία ανεύρεσης ενός και μοναδικού ορισμού πού να την περιγράφει απόλυτα. Αυτό αντανακλά την πολυπλοκότητα του φαινομένου, αλλά και τις διαφορές απόψεων, ανάλογα με τις εποχές και τους διάφορους συγγραφείς. Θα παραθέσουμε παρακάτω κάποιους ορισμούς, αλλά μην περιμένετε σε αυτή τη φάση να καταλάβετε και πολλά.
Όπως συμβαίνει και με έναν πίνακα ζωγραφικής, όσο πιο κοντά τον βλέπεις, τόσο περισσότερο εμφανίζονται οι κουκίδες της μπογιάς και χάνεται η γενική αίσθηση του έργου. Πρέπει να δούμε γενικά και από απόσταση έναν πίνακα, για να συλλάβουμε το νόημά του. Έτσι και με την ύπνωση. Το να περιορίσουμε σε λίγες λέξεις ένα τόσο μεγάλο θέμα, περιέχει τον κίνδυνο να το περιγράψουμε εσφαλμένα ή ελλιπώς. Αλλά θα αντιληφθούμε καλύτερα μετά από τους ορισμούς, τι προκύπτει σαν γενική εικόνα.
Κατά καιρούς έχει προταθεί ότι:
"Ύπνωση είναι η επαγωγή ενός τεχνητού ατελούς ύπνου".
"Ύπνωση είναι μια κατάσταση διεγερμένης και αυξημένης εστιακής συγκέντρωσης της προσοχής και εσωτερικής ενημερότητας, με παράλληλα ελαττωμένη ενημερότητα των περιφερικών ερεθισμάτων".
"Ύπνωση είναι ένα επίπεδο συνείδησης παραγόμενο τεχνητά, πού μοιάζει με τον ύπνο, αλλά διαφορετικό από άποψη φυσιολογίας, και το οποίο χαρακτηρίζεται από αυξημένη υποβολιμότητα και αλλαγές στην αισθητηριακή αντίληψη, στην εκούσια και ακούσια κινητικότητα και στον έλεγχο της μνήμης".
"Ύπνωση είναι μια κατάσταση αυξημένης υποβολιμότητας", κατά τον Bernheim, ο οποίος μάλιστα προς το τέλος της ζωής του έφτασε να λέει ότι «δεν υπάρχει ύπνωση υπάρχει μόνο υποβολή"!
"Ύπνωση είναι μια παροδική κατάσταση τροποποιημένης προσοχής, πού μπορεί να προκληθεί από ένα άτομο σε ένα άλλο, στη διάρκεια της οποίας διάφορα φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν, αυτόματα ή σαν απάντηση σε λεκτικά ή άλλα ερεθίσματα. Αυτά τα φαινόμενα περιλαμβάνουν αλλαγές στη συνείδηση και τη μνήμη, αύξηση της υποβολιμότητας , και εμφάνιση ιδεών και αντιδράσεων στο πνεύμα του υπνωτιζόμενου μη οικείων στην καθημερινή του ζωή. Άλλα επίσης φαινόμενα όπως αναισθησία, εικονικές παραλύσεις, μυϊκή ακαμψία, και αγγειοκινητικές διαφοροποιήσεις μπορούν ή να παραχθούν ή να κατασταλούν, κατά τη διάρκεια της ύπνωσης."
"Ύπνωση είναι η εστίαση της προσοχής, κατά τη διάρκεια της οποίας οι πνευματικές ικανότητες απορροφούνται τελείως από μία σκέψη ή μία σειρά σκέψεων, έτσι ώστε παροδικά να διακόπτεται η επικοινωνία με το άμεσο εξωτερικό περιβάλλον".
"Ύπνωση είναι η κατάσταση παροδικού τεχνητού διαχωρισμού της λειτουργίας των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, με αποτέλεσμα την βελτίωση της επικοινωνίας και της έκφρασης του μη-επικρατούντος ημισφαιρίου".
"Ύπνωση είναι μια κατάσταση μετακίνησης της σκέψης προς τα έσω, πού διευκολύνει τη δημιουργική φαντασία, τον επαγωγικό τρόπο συλλογισμού (σε σχέση με τον απαγωγικό) , και πού μειώνει την ανάγκη επιβεβαίωσης της πραγματικότητας, διότι θέτει σε ενέργεια ένα πλαίσιο αναφοράς το οποίο βοηθούμενο από τις κατάλληλες υποβολές, επιτρέπει στις ιδέες να γίνουν αισθητές με τέτοια ζωντάνια, έως του σημείου να θεωρηθούν σαν αυθεντικές ψευδαισθήσεις".
"Ύπνωση είναι υποστροφή σε ένα τρόπο διανοητικής λειτουργίας, κατά τον οποίο οι ιδέες γίνονται δεκτές χωρίς κριτική, από την πρωτογενή διαδικασία της υποβολής".
"Ύπνωση ψυχο-φυσιολογικά, μπορούμε να θεωρήσουμε την υπνωτιστική εμπειρία, σαν μία ελεγχόμενη κατάσταση διάσχισης της συνείδησης".
"Ύπνωση είναι μια απάντηση σε ένα ερέθισμα του εξωτερικού περιβάλλοντος ή του εσωτερικού μας κόσμου, η οποία ενεργοποιεί την ενδογενή ικανότητα του υποκειμένου για αλλαγή επιπέδου συνείδησης, και επίταση της προσοχής προς μία δεδομένη εσωτερική κατεύθυνση. Αυτή η αλλαγή είναι ευαίσθητη και εξαρτάται από τις ενδείξεις του υπνωτιστή ή και του ίδιου του υπνωτιζόμενου αν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος".
"Ύπνωση είναι μία συναινετική αλληλοσυμπλοκή, της υποβολής, με το παιχνίδι των ρόλων και τη μεταβίβαση (η ψυχαναλυτική έννοια του transfer), ενώ η φύση της ίδιας της ύπνωσης χαρακτηρίζεται από αλλαγές της αντίληψης και της μνήμης, με την αίσθηση της πραγματικότητας να γίνεται τελείως υποκειμενική".
"Ύπνωση είναι μία τροποποιημένη κατάσταση συνείδησης των πραγμάτων και των γεγονότων".
Για κάποιο περίεγο λόγο, όλοι οι παραπάνω ορισμοί περιγράφουν αληθινές πλευρές του φαινομένου, αλλά κανένας ολόκληρη την ύπνωση.
Στην βιβλιογραφία συχνά χρησιμοποιείται ο όρος "Υπνωτισμός" αντί για τη λέξη "Ύπνωση". Φαίνεται όμως να χρησιμοποιείται από μερικούς συγγραφείς για να υποδηλώσει, πιο συγκεκριμένα, τις διάφορες μεθόδους επαγωγής της ύπνωσης. Νομίζουμε πως η ασάφεια πού δημιουργείται από την ταυτόχρονη χρήση και των δύο λέξεων είναι σημαντική. Έτσι θα αποφύγουμε τη χρήση της λέξης "Υπνωτισμός", σε μία προσπάθεια αποφυγής λεκτικής σύγχυσης. Θα χρησιμοποιήσουμε μόνο τη λέξη "Ύπνωση".
Ύπνωση, μύθοι και αλήθειες
Ύπνωση, συχνές ερωτήσεις, μέρος Α'
Μύθος: Η ύπνωση είναι μια αφύσικη ή μεταφυσική κατάσταση.
Αλήθεια: Η ύπνωση είναι μια φυσιολογική λειτουργία του ανθρώπινου ψυχισμού . Η δυνατότητα για ύπνωση υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο (αλλά και στα περισσότερα ζώα). Η ονειροπόληση, η φαντασία, η έκσταση, η μυσταγωγία, είναι οι απαρχές του γενικού φαινομένου της ύπνωσης.
Μύθος: Η ύπνωση έρχεται από εξωτερικούς παράγοντες.
Αλήθεια: Η ύπνωση είναι μια εσωτερική δυνατότητα , που ενυπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο. Η ύπνωση δεν επιβάλλεται ούτε με μηχανικές συσκευές, ούτε με χημικές ουσίες, ούτε με υπερφυσικές δυνάμεις του υπνωτιστή ή όποιου άλλου. Η ιδέα του μεσαίωνα, ότι στην ύπνωση κάποιος «κάνει κάτι» σε κάποιον άλλον, είναι τελείως λάθος. Ο υπνωτιστής λειτουργεί περίπου όπως αυτός που ρωτάμε να μας δείξει τον δρόμο π.χ. για την Πάτρα. Θα μας εξηγήσει πώς να πάμε, αλλά θα πάμε μόνοι μας, δεν περιμένουμε με μαγικό τρόπο να μας τηλε-μεταφέρει στην Πάτρα, ούτε έχουμε την απαίτηση να έρθει και ο ίδιος! Για το λόγο αυτό, η ύπνωση είναι ουσιαστικά αυτούπνωση, ακόμα και όταν βοηθιέται από ένα κλινικό υπνοθεραπευτή.
Μύθος: Η ύπνωση είναι ότι και ο ύπνος.
Αλήθεια: Η ύπνωση είναι διαφορετική κατάσταση από τον ύπνο. Βρίσκεται σε μια ενδιάμεση περιοχή ανάμεσα στην εγρήγορση και τον ύπνο. Η ονομασία ύπνωση δόθηκε, μάλλον γιατί είναι συχνότερο να έχει ο υπνωτιζόμενος τα μάτια κλειστά. Μπορεί όμως κάποιος, κάλλιστα να είναι υπνωτισμένος και με τα μάτια ανοιχτά!
Μύθος: Ο υπνωτισμένος μπορεί να μείνει «κολλημένος» στην ύπνωση.
Αλήθεια: Αν δεν μιλήσεις στον υπνωτισμένο, συνήθως σε λίγα λεπτά, θα επιστρέψει στην συνήθη κατάσταση εγρήγορσης. Λιγότερο συχνά, μπορεί να κοιμηθεί για λίγο, αν δεν του μιλήσεις καθόλου! Ποτέ όμως δεν έμεινε κανείς «κολλημένος» στην ύπνωση.
Μύθος: Ο υπνωτισμένος χάνει κάθε επαφή με την πραγματικότητα.
Αλήθεια: Ο υπνωτισμένος κρατάει πάντα ένα επίπεδο επαφής με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα ακούει τη φωνή του υπνωτιστή ή όποιου άλλου του μιλάει. Επίσης βλέπει τα εμπόδια στο δωμάτιο και δεν πέφτει επάνω τους, αν τυχόν περπατήσει υπνωτισμένος. Μπορεί να γράψει, να ζωγραφίσει και να μιλήσει, παρόλο που είναι σε ύπνωση!
Μύθος: Ο υπνωτισμένος είναι ουσιαστικά ξύπνιος.
Αλήθεια: Στην ύπνωση η προσοχή του υπνωτισμένου, εστιάζεται βαθιά στην ανάκληση του αναδυόμενου ενδοψυχικού (υποσυνείδητου) υλικού ή στα παράγωγα της προβλητικής του φαντασίας. Έτσι βάζει σε δεύτερο ρόλο την αντικειμενική εξωτερική πραγματικότητα και δεν ασχολείται ιδιαίτερα με αυτήν, εκτός από την επικοινωνία με τον υπνωτιστή. Αυτή η διάσχιση της προσοχής στην εξωτερική και ταυτόχρονα στην εσωτερική πραγματικότητα, είναι που χαρακτηρίζει την ύπνωση, σαν ένα μοναδικό ψυχικό φαινόμενο.
Μύθος: Αυτά που βλέπει κάποιος στην ύπνωση, είναι τα γνωστά κλασσικά όνειρα.
Αλήθεια: Οι εικόνες και το υλικό που παράγεται από την ύπνωση, σχετίζονται άμεσα με τον ονειρικό κόσμο. Προέρχονται από το ίδιο υπόστρωμα. Αλλά στην ύπνωση τα όνειρα μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο, κατευθυνόμενα και ελεγχόμενα, είτε από τον ίδιο τον υπνωτιζόμενο, είτε από τον υπνωτιστή. Η στοχευόμενη ανάδυση ονειρικού υλικού, είναι μια από τις χρήσεις της ύπνωσης στην υπνοθεραπεία. Ο υπνωτιστής για παράδειγμα μπορεί να διακόψει την εξέλιξη μιας αφήγησης του υπνωτισμένου, αν αυτό του προκαλεί δυσφορία. Ανάλογα με το θεραπευτικό στόχο, μπορεί όμως και να προτρέψει τον υπνωτισμένο να αναμετρηθεί με τα φοβικά του αντικείμενα.
Μύθος: Το περιεχόμενο της αφήγησης ενός υπνωτισμένου είναι ιστορικά αληθινό.
Αλήθεια: Το αντίθετο ισχύει συχνότερα. Αφού η φαντασία και οι φαντασιώσεις, παίζουν σοβαρό ρόλοστην ύπνωση, δεν αναμένουμε αφηγήσεις ιστορικού τύπου αλλά κυρίως συμβολικού και φαντασιακού , υλικό όμως πολύτιμο για μελέτη. Η αναμνήσεις μέσα από την ύπνωση, σαν πάγια και σωστή πρακτική, δεν γίνονται αποδεκτές στα δικαστήρια.
Μύθος: Με την ύπνωση μπορεί κάποιος να ξαναζήσει προηγούμενες ζωές.
Αλήθεια: Αυτές οι παιδαριώδεις και ίσως ρομαντικές σκέψεις, ανήκουν στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας. Έχουμε ακούσει μέσα στα χρόνια, τις πιο απίθανες ιστορίες μέσα από την ύπνωση, στο κοντινό ή μακρινό παρελθόν, ακόμα και σε άλλους πλανήτες. Καμία δεν μπόρεσε να αντέξει σοβαρή κριτική στην ιστορική αλήθεια. Μια μόνο λέξη χαρακτηρίζει όσους κρώζουν σήμερα, στον 21ο αιώνα, μυθικές ανοησίες για παλινδρομήσεις σε προηγούμενες ζωές, με την ύπνωση:
Απατεώνες. Φυλαχτείτε, γιατί υπάρχουν πολλοί!
Απατεώνες. Φυλαχτείτε, γιατί υπάρχουν πολλοί!
Μύθος: Η ύπνωση είναι επικίνδυνη στο σώμα.
Αλήθεια: Δεν υπάρχει καμία παρενέργεια στο σώμα, από την ύπνωση. Αν βέβαια είναι άβολη η καρέκλα, το πολύ να «πιαστείτε»!
Ύπνωση, συχνές ερωτήσεις, μέρος Β'
Μύθος: Μετά την ύπνωση δεν θα θυμάμαι τίποτα.
Αλήθεια: Αντίθετα, μετά την ύπνωση, θα τα θυμάστε όλα . Σε αντίθεση με τις ταινίες του σινεμά, όπου ο δολοφόνος είχε λάβει κρυμμένη εντολή να πυροβολήσει κάποιον! Αυτά συμβαίνουν μόνο στη φαντασία του συγγραφέα της ταινίας. Αν μάλιστα αμφιβάλετε, ζητείστε να γραφτεί κάθε συνεδρία σε βίντεο και ξαναδείτε τη αργότερα!
Μύθος: Η ύπνωση είναι το ίδιο με τη χαλάρωση.
Αλήθεια: Η ύπνωση δεν έχει άμεση σχέση με τη χαλάρωση. Απλά η χαλάρωση βοηθάει στην επαγωγή της ύπνωσης. Ένας άνθρωπος εκνευρισμένος και ανήσυχος δεν μπορεί εύκολα να υπνωτιστεί. Η χαλάρωση μπορεί να είναι τμήμα της μεθόδου έναρξης της ύπνωσης, αλλά δεν είναι ύπνωση. Επιπλέον στην καθαυτό διάρκεια μιας ύπνωσης, δεν απαιτείται η χαλάρωση.
Μύθος: Μπορεί κάποιος να μας υπνωτίσει, χωρίς τη θέλησή μας.
Αλήθεια: Κανένας δεν μπορεί να υπνωτιστεί χωρίς τη θέλησή του. Αντίθετα μάλιστα, η συναίνεση και η ενεργητική προσπάθεια του υπνωτιζόμενου, είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ύπνωση.
Μύθος: Ο υπνωτιστής μπορεί να με βάλει να κάνω κάτι πού δεν θέλω.
Αλήθεια: Ο υπνωτιστής δεν μπορεί να σας αναγκάσει να κάνετε κάτι, που δεν θα το θέλατε και εσείς. Εδώ χρειάζεται να είσαστε ειλικρινής με τον εαυτό σας.
Μύθος: Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν μπορούν να υπνωτιστούν. Άλλοι έχουν την πεποίθηση ότι η ύπνωση απαιτεί, ο υπνωτιζόμενος να είναι «ψυχικά αδύνατος» χαρακτήρας, άλλοι ότι πρέπει να είναι «ψυχικά δυνατός».
Αλήθεια: Οι έννοιες «δυνατός» και «αδύναμος» στην ψυχική σφαίρα, είναι ούτως ή άλλως, ασαφείς. Δεν υπάρχει καμία τέτοια προϋπόθεση για την ύπνωση. Αυτό που όντως βοηθάει στην ύπνωση, είναι να μπορεί κάποιος να κινητοποιεί τη φαντασία του, αλλά δεν είναι αναγκαστικό προαπαιτούμενο. Απαιτούμενο είναι να αισθάνεται ότι μπορεί να εμπιστευτεί τον υπνωτιστή. Η αναζήτηση ενός ειδικά εκπαιδευμένου υπνοθεραπευτή, βοηθάει στην εγκατάσταση ενός κλίματος εμπιστοσύνης.
Μύθος: Η τέχνη του να υπνωτίζει κάποιος τους άλλους, είναι χάρισμα για λίγους.
Αλήθεια: Η τέχνη του να υπνωτίζει κάποιος τους άλλους, είναι μια δεξιότητα που διδάσκεται. Κάποιοι έχουν μεγαλύτερη έμφυτη ικανότητα, κάποιοι μικρότερη, αλλά δεν είναι «ουράνιο χάρισμα». Και όπως σε όλα τα θέματα, ταλέντο είναι η καλλιέργεια του ταλέντου.
Μύθος: Ο υπνωτιστής μπορεί να με γελοιοποιήσει μπροστά σε άλλους.
Αλήθεια: Αυτό το σπορ, το ασκούν μόνο οι υπνωτιστές της διασκέδασης. Αν απαντήσετε στην πρόσκληση του υπνωτιστή να ανεβείτε στη σκηνή για να υπνωτιστείτε, αυτό σημαίνει ότι τα θέλατε και τα πάθατε! Αυτός είναι ο νόμος της διασκέδασης! Με ένα ψυχίατρο δεν διατρέχετε αυτόν τον κίνδυνο. Καλύπτεστε από την Ιατρική Ηθική και Δεοντολογία.
Μύθος: Τα μυστικά μου θα αποκαλυφθούν. Δεν θέλω ο καθένας να ελέγχει το μυαλό μου!
Αλήθεια: Η ύπνωση δεν είναι o ορός της αλήθειας. Γνωρίζετε τα πάντα για τη διαδικασία και ελέγχετε αυτό που θέλετε να πείτε, αν λέγεται ή δεν λέγεται, οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της συνόδου. Αν πάλι πάτε σε έναν Ψυχίατρο και δεν του πείτε τα μυστικά σας, τότε γιατί να πάτε; Σε κάθε περίπτωση, τον έλεγχο του μυαλού σας τον έχετε μόνον εσείς. Υπάρχει πάντα ο προστατευτικός παράγοντας του νου, που εξασφαλίζει ότι τα ήθη, οι αξίες, και οι πεποιθήσεις σας κρατιούνται άθικτες, και επιτρέπει την πρόσβαση μόνο στις θετικές προτάσεις στον υποσυνείδητο.
Μύθος: Η ψυχοθεραπεία με ύπνωση, είναι μια ανώδυνη διαδικασία.
Αλήθεια: Η υπνοθεραπεία δεν είναι σαν τον «ανώδυνο τοκετό». Το εκλυόμενο συναίσθημα κινητοποιείται έντονα, ισχυρά και ορμητικά προς κάθε κατεύθυνση. Ο καλά εκπαιδευμένος επαγγελματίας στην κλινική ύπνωση, φροντίζει να διοχετεύει κατάλληλα αυτή την ενέργεια. Ποτέ δεν ανοίγει το κανάλι αν δεν σιγουρευτεί ότι μπορεί να ελέγξει τα νερά!
Μύθος: Η ύπνωση σαν θεραπεία από έναν ειδικό, κοστίζει πολύ!
Αλήθεια: Η ύπνωση είναι οικονομικότερη από την κλασσική ψυχανάλυση, και πολλά άλλα είδη ψυχοθεραπείας, απλά λόγω της ταχύτερης πρόσβασης στο υποσυνείδητο, όπου μπορείτε να κάνετε τις αλλαγές που θα σας ωφελήσουν. Το αντίτιμο στην ταχύτερη πρόσβαση, είναι κάποιες εντονότερα φορτισμένες συνεδρίες. Το ψυχικό φορτίο που πρέπει να αποδεσμευτεί είναι το ίδιο, είτε αποδεσμεύεται λίγο-λίγο για πολύ χρόνο, είτε περισσότερο αλλά συντομότερα! Είναι θέμα προσωπικής επιλογής.
Μύθος: Το μυαλό μου είναι πάρα πολύ δυνατό για να υπνωτιστεί.
Αλήθεια: Ένα δυνατό μυαλό είναι ένα πλεονέκτημα στην γρήγορη πρόσβαση της ωφέλειας από την ύπνωση. Μπορεί κάλλιστα να υπνωτιστεί.
Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχανάλυση, την Ψυχολογία και η σχέση με την Ύπνωση.
Α. Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχανάλυση.
Ο πατέρας της ψυχανάλυσης Sigmund Freud, εξήγησε τα «προφητικά όνειρα» με τον εξής τρόπο:
Μπορεί μία μέρα ανεβαίνοντας βιαστικά μια σκάλα, να παρατηρήσουμε κάποιο επικίνδυνο σημείο για γλίστρημα (κάποια λασκαρισμένη βίδα, ένα χαλαρό χαλί, κάποιο γλιστερό μαρμάρινο ή πέτρινο σκαλοπάτι κλπ.) αλλά επειδή βιαζόμαστε και έχουμε την προσοχή μας στο να τελειώσουμε την εργασία μας, δεν δίνουμε συνειδητή σημασία. Ωστόσο η πληροφορία για τον κίνδυνο έχει καταγραφτεί στο υποσυνείδητοτου νου μας, εν αγνοία μας.
Μπορεί λοιπόν να αναδυθεί αυτός ο κίνδυνος σε κάποιο όνειρο του τύπου πτώσης, ατυχήματος από αυτή τη σκάλα, χωρίς να ξέρουμε γιατί κάναμε τέτοιο όνειρο. Αλλά όταν κάποιος πράγματι τελικά πέσει από αυτή τη σκάλα, μένουμε με το θαυμασμό για τις προφητικές μας ικανότητες! Το ενδιαφέρον βέβαια κατά την ψυχανάλυση στην ψυχοθεραπεία, είναι ποιος πέφτει από τη σκάλα και όχι ο μηχανισμός του deja vu!
O Freud ασχολήθηκε σοβαρά με το deja vu.
Στο βιβλίο του «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» γράφει: «Πιστεύω ότι είναι λανθασμένο να θεωρηθεί το συναίσθημα να έχω αισθανθεί κάτι από πριν, ως παραίσθηση. Αντίθετα, σε τέτοιες στιγμές κάτι αγγίζεται πραγματικά που έχουμε ήδη βιώσει, μόνο δεν μπορούμε συνειδητά να το θυμηθούμε επειδή δεν είναι στο συνειδητό.
Εν συντομία, το αίσθημα deja vu αντιστοιχεί στη μνήμη μιας ασυναίσθητης φαντασίας. Υπάρχουν ασυναίσθητες φαντασίες (ή όνειρα ημέρας) ακριβώς όπως υπάρχουν παρόμοιες συνειδητές δημιουργίες, όπως ο καθένας μας ξέρει από την προσωπική του εμπειρία.»
Στο βιβλίο του «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» γράφει: «Πιστεύω ότι είναι λανθασμένο να θεωρηθεί το συναίσθημα να έχω αισθανθεί κάτι από πριν, ως παραίσθηση. Αντίθετα, σε τέτοιες στιγμές κάτι αγγίζεται πραγματικά που έχουμε ήδη βιώσει, μόνο δεν μπορούμε συνειδητά να το θυμηθούμε επειδή δεν είναι στο συνειδητό.
Εν συντομία, το αίσθημα deja vu αντιστοιχεί στη μνήμη μιας ασυναίσθητης φαντασίας. Υπάρχουν ασυναίσθητες φαντασίες (ή όνειρα ημέρας) ακριβώς όπως υπάρχουν παρόμοιες συνειδητές δημιουργίες, όπως ο καθένας μας ξέρει από την προσωπική του εμπειρία.»
Ο ψυχαναλυτής Ferenczi, μαθητής του Freud, γράφει «Έχω πειστεί, μέσω εμού καθώς επίσης και των άλλων, ότι το ανεξήγητο συναίσθημα της οικειότητας, μπορεί να αποδοθεί στις ασυναίσθητες φαντασίες, των οποίων η ύπαρξη μας γίνεται ασυναίσθητα αντιληπτή με αφορμή μια τυχαία πραγματική κατάσταση. Με έναν από τους ασθενείς μου η διαδικασία ήταν αρκετά διαφορετική αλλά στην πραγματικότητα αρκετά ανάλογη. Αυτό το συναίσθημα επέστρεφε σε αυτόν πολύ συχνά, αλλά προερχόταν από ένα ξεχασμένο (κατασταλμένο) τμήμα ενός ονείρου της προηγούμενης νύχτας. Κατά συνέπεια φαίνεται ότι το deja vu μπορεί να προέλθει όχι μόνο από τα όνειρα της ημέρας αλλά και από τα όνειρα της νύχτας.»
Στην ψυχανάλυση κατά τον Carl Jung, το deja vu ερμηνεύεται ως ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς ανάσυρσης ασυνείδητου υλικού στο συνειδητό. Όταν ένα εξωτερικό γεγονός συνδέεται με κάποια ασυνείδητη γνώση μέσα μας, αυτή η γνώση μπορεί να φτάσει στη συνείδηση. Το γεγονός βιώνεται σαν deja vu και θυμόμαστε μια προϋπάρχουσα ανάμνηση σχετικά με αυτό. Σύμφωνα με τον Jung, υπάρχουν μερικές εμπειρίες που δείχνουν τα αποτελέσματα του συλλογικού ασυνείδητου καλύτερα: Η εμπειρία της αγάπης από την πρώτης στιγμή, του deja vu και η άμεση αναγνώριση ορισμένων συμβόλων και οι εννοιών ορισμένων μύθων, θα μπορούσαν όλα να γίνουν κατανοητά ως μια ξαφνική σύγκλιση της εξωτερικής πραγματικότητάς μας και της εσωτερικής πραγματικότητας του συλλογικού ασυνείδητου. Μεγαλύτερα παραδείγματα είναι η δημιουργική εμπειρία κοινή στους καλλιτέχνες και τους μουσικούς σε όλο τον κόσμο και σε όλους τους χρόνους, ή η πνευματική εμπειρία των μυστικιστών όλων των θρησκειών, ή των εθνικών παραλληλισμών στα όνειρα, τις φαντασίες, τις μυθολογίες, τις ιστορίες νεράιδων, και τη λογοτεχνία.
Β. Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχολογία.
Η ψυχολογία μας προσφέρει κάποιες σοβαρές εξηγήσεις για την περίπτωση του «φυσιολογικού» φαινομένου του deja vu.
Η υπόθεση της «απόσπασης της προσοχής» έχει δοκιμαστεί πειραματικά και βρέθηκε αληθινή. Αυτή η θεωρία της «διπλής αντίληψης» λέει ότι: Βλέπουμε ένα πράγμα μία φορά φευγαλέα, αλλά ταυτόχρονα δίνουμε μεγάλη προσοχή σε άλλα πράγματα γύρω μας και έτσι η εικόνα δεν καταχωρείται στη συνειδητή αντίληψή μας. Εν τούτοις, ο εγκέφαλός μας αποθηκεύει την εικόνα, αλλά μακριά από τη άμεση συνείδηση. Αργότερα, όταν τύχει να δούμε το ίδιο πράγμα και του δώσουμε προσοχή, παίρνουμε αυτήν την ιδιόμορφη αίσθηση ότι κάπου το έχουμε δει πριν.
Μια άλλη ψυχολογική εξήγηση του deja vu βασίζεται στην απόσχιση της διαδικασίας ανάκλησης μνημονικού υλικού, από την συνειδητοποίηση της ίδιας της διαδικασίας ανάκλησης μνημονικού υλικού. Προσπαθούμε να θυμηθούμε κάποια ανάμνηση, δεν την βρίσκουμε γιατί δεν υπάρχει, αλλά η συνειδητοποίηση ότι προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι, προκαλεί το deja vu. Μια παραλλαγή αυτής της θεωρίας λέει ότι όταν υπάρχουν κάποιες ελάχιστες κοινές λεπτομέρειες ανάμεσα σε αυτό που βλέπουμε και κάποια ανάμνησή μας, αλλά δεν είναι αρκετές αυτές οι λεπτομέρειες να ανακαλέσουν την αποθηκευμένη ανάμνηση στο συνειδητό, τότε μένουμε μετέωροι σε μια ενδιάμεση φάση παραμνησίας που είναι το deja vu.
Άλλη ψυχολογική εξήγηση του deja vu προτείνει τη θεωρία της ομοιότητας ανάμεσα στο τώρα και σε κάποια παλαιότερη εσωτερική μνήμη μας. Όσα περισσότερα κοινά στοιχεία υπάρχουν, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης του deja vu (Cleary, Ryals et al. 2009).
Μια άλλη νευροφυσιολογική θεωρία λέει ότι είναι πιθανό σε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο όπως ο εγκέφαλος, ένας νευρώνας να πυροδοτήσει τη ύπαρξη κάποιας ανάμνησης που είναι όμως εσφαλμένη ή τυχαία. Οι υπόλοιποι συνεργαζόμενοι νευρώνες όμως, σωστά δεν επιβεβαιώνουν την εσφαλμένη ανάμνηση. Η μικροδιαφορά στο χρόνο ανάμεσα στην πυροδότηση και την αναχαίτιση της εσφαλμένης ανάμνησης, μας αφήνει στην παράξενη αίσθηση ότι κάτι θυμόμαστε, αλλά ούτε πού, ούτε πότε συνέβη, γνωρίζουμε.
Γ. Η σχέση του deja vu με την Ύπνωση.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η περίεργη σχέση ύπνωσης, μνήμης και μετά-υπνωτικών εντολών αποτέλεσε τη βάση μιας σειράς πειραμάτων με στόχο την επιλεκτική εμφάνιση του φαινομένου deja vu. Ο ερευνητής Akira O’Connor στο Πανεπιστήμιο του Leeds έθεσε σε ύπνωση μια ομάδα εύκολα υπνωτιζόμενων ανθρώπων. Σε κατάσταση ύπνωσης οι μισοί έπαιξαν ένα παιχνίδι και μετά τους δόθηκε η μετά-υπνωτική εντολή να ξεχάσουν το παιχνίδι που έπαιξαν, αλλά οι άλλοι μισοί δεν έπαιξαν το παιχνίδι και τους δόθηκε η μετά-υπνωτική εντολή να νοιώθουν οικείοι με το παιχνίδι, σαν να είχαν παίξει.
Μετά την ύπνωση, όλοι έπαιξαν το παιχνίδι. Μόνο η δεύτερη ομάδα παρουσίασε πολύ υψηλά ποσοστά deja vu με έντονο χαρακτηριστικό τη σύγχυση, σχετικά με το αν πράγματι είχαν παίξει ή όχι το παιχνίδι και πού(O'Connor, Barnier et al. 2008)!
Μιλώντας για την ύπνωση, πρέπει να τονίσουμε ότι οι μελέτες της ευκολίας για να υπνωτιστεί κάποιος (hypnotizability –μετριέται με τυποποιημένες κλίμακες), έχουν δείξει ότι οι ασθενείς
με διασχιστική διαταραχή ταυτότητας (πρώην σύνδρομο πολλαπλών προσωπικοτήτων),
έχουν τον υψηλότερο δείκτη ευκολίας για να υπνωτιστούν, σε σύγκριση με ασθενείς με άλλες διαγνώσεις όπως οι διαταραχές διάθεσης, η κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού, οι διαταραχές προσωπικότητας και η σχιζοφρένια καθώς επίσης και από τους μη πάσχοντες ψυχικά ανθρώπους! Όπως αναφέραμε πιο πάνω, η διασχιστική διαταραχή ταυτότητας έχει υψηλά ποσοστά εμφάνισης deja vu. Ακόμα και η κοντινή στην ύπνωση κατάσταση της υπνοβασίας έχει συνδυαστεί με τα φαινόμενα deja vu (Pressman 2009).
Η διασύνδεση ύπνωσης και deja vu είναι εντυπωσιακή!
Εισαγωγή στα αινιγματικά φαινόμενα
deja vu, deja vecu, deja senti, deja entendu.
Η φευγαλέα, παράδοξη, αινιγματική και αόριστη αίσθηση ότι κάποτε στο παρελθόν μας έχουμε,
- ξαναδεί την σκηνή που βλέπουμε τώρα (deja vu), ή
- ξαναζήσει την στιγμή που ζούμε τώρα (deja vecu) ή
- ξανά αισθανθεί αυτό που νοιώθουμε τώρα (deja senti) ή
- ξανακούσει αυτό που ακούμε τώρα (deja entendu) ή
- ξανά γευτεί, (deja goute) ή
- ξανασυναντήσει, (deja rencontre) ή
- ξανά ονειρευτεί, (deja reve) ή
- ξανασκεφτεί, (deja pense),
Αρκετές φορές παρατηρούμε και την αντίθετη κατάσταση, του jamais vu (πχ. πρόσωπο-αγνωσία) όπου κάποιος βλέπει κάτι που του είναι οικείο, αλλά δεν μπορεί να το αναγνωρίσει. Ανάλογα παρατηρούμε και τα jamais entendu, jamais pense κλπ.
Η σειρά αυτή των παραμνησιακών φαινομένων, μοιάζει με το συναίσθημα της ερωτικής αγάπης. Όσοι το έχουν νοιώσει, το γνωρίζουν.
Για τους υπόλοιπους αποτελεί ένα μυστήριο! Αντίθετα όμως με τα ερωτικά συναισθήματα, διαρκεί πολύ λίγο και έχει συχνά το χαρακτήρα της αναλαμπής.
Περίπου 60 - 76% του πληθυσμού αναφέρει ότι έχει εμπειρία του φαινομένου(Brown 2003), αλλά οι περισσότεροι δεν μπορούν να θυμηθούμε που ή πότε. Σημαντικό είναι επίσης να τονίσουμε, ότι υπάρχουν αρκετές παραλλαγές κάτω από το γενικό τίτλο deja vu και πολλοί οι τρόποι που οι άνθρωποι το βιώνουν.
Το συναίσθημα του deja vu μπορεί να γίνει αρκετά περίεργο και αρκετά έντονο ώστε να βιωθεί ως επεισόδιο από τη «Ζώνη του Λυκόφωτος»!
Άλλοι ίσως αρχίσουν να σκέφτονται την πιθανότητα ύπαρξης προηγούμενης ζωής, άλλοι μια εναλλακτική πραγματικότητα σε κάποιο παράλληλο σύμπαν ή σε ένα σύμπαν αντιύλης ή τύπου «Matrix»! Κάποιοι ίσως απλά σκεφτούν ότι ο εγκέφαλός τους, παίζει μαζί τους.
Oι ποιητές και οι μυθιστοριογράφοι έχουν κατά κόρον εκμεταλλευτεί στα κείμενά τους, αυτό το φαινόμενο, από παλιά. Σε αρκετές ταινίες υπάρχουν επίσης αναφορές στο deja vu.
Αν και οπτικές θεωρίες σχετικές με την όραση έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το deja vu, η όραση δεν είναι αναγκαία για την εμπειρία του φαινομένου. Ο Chris Moulin στο πανεπιστήμιο του Leeds μελετά το deja vu και μερικοί από τους ανθρώπους που χρησιμοποιεί στις μελέτες του είναι τυφλοί, οι οποίοι το βιώνουν εξίσου ζωντανά με όσους βλέπουν κανονικά.
Αν και το deja vu κυριολεκτικά σημαίνει στα Γαλλικά "το έχω ήδη δει", η όραση δεν είναι η μόνη αίσθηση που μπορεί να αναβιωθεί.
Αυτό το αίσθημα εσφαλμένης οικειότητας, συχνότερα εμφανίζεται σε νεαρές ηλικίες και λιγότερο στις μεσαίες ηλικίες. Η συχνότερη κατάληξη είναι η παραδοχή από αυτόν που το βίωσε, ότι τελικά κάπου έκανε λάθος, αν και μένει πάντα μια μικρή αμφιβολία(O'Connor and Moulin 2010)!
Μια μικρή συχνότητα αυτών των φαινομένων (1-2 φορές το χρόνο), είναι απόλυτη συμβατή με την καλή ψυχική υγεία. Τις περισσότερες όμως φορές το deja vu, το συναντάμε σαν σύμπτωμα άλλων παθήσεων.
Τα οργανικά αίτια των φαινομένων deja vu.
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι μια υψηλή συχνότητα αυτών των φαινομένων, παραπέμπει στην πιθανότητα ύπαρξης σχιζοφρένειας ή άλλων συγγενών παθήσεων της ευρύτερης οικογένειας των ψυχώσεων.
Στη σχιζοφρένεια 53% των ασθενών αναφέρει συμπτώματα deja vu, τα οποία μάλιστα αυξάνονται με τη θεραπεία και ενώ βελτιώνονται τα άλλα συμπτώματα της νόσου(Adachi, Adachi et al. 2007)!
Η εξήγηση είναι ότι οι σχιζοφρενείς εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό φαινομένων deja vu, σε αντίθεση με τους μη σχιζοφρενείς, που μπορεί να φτάνει το 76% όπως αναφέραμε αλλού(Adachi, Adachi et al. 2006).
Σε αυτές τις παθήσεις, το φαινόμενο του deja vu εμφανίζεται συχνότερα μετά από νοητική ή σωματική καταπόνηση, έχει μεγαλύτερη διάρκεια και προκαλεί μεγάλη ψυχική αναστάτωση.
|
Ιδιαίτερα συχνά είναι τα φαινόμενα deja vu, στην διασχιστική διαταραχή ταυτότητας που παλαιότερα ονομάζονταν ως σύνδρομο πολλαπλών προσωπικοτήτων, ωστόσο έχει αποκλειστεί η πιθανότητα να ευθύνονται για την εμφάνιση της πάθησης. Απλά συνυπάρχουν(Adachi, Akanuma et al. 2008).
Στη μετατραυματική διαταραχή άγχους, η αιφνίδια επιστροφή των αναμνήσεων του ψυχικού τραυματισμού (flashback) λαμβάνει χαρακτηριστικά διάσχισης και συχνά ο ασθενής βιώνει φαινόμενα deja vu.
Μερικοί άνθρωποι με επιληψία αναφέρουν επίσης μια ζωηρή αίσθηση του deja vu, να προηγείται μιας κρίσης. Ο λόγος βρίσκεται στον εγκέφαλο.
Η γρήγορη πυροδότηση των νευρωνικών κυκλωμάτων στο κροταφικό λοβό, συμπεριλαμβανομένου του ιππόκαμπου, μπορεί να προηγηθεί και της επιληπτικής κρίσης και της αίσθησης του deja vu, ίσως εξηγώντας και τα δύο(O'Connor and Moulin 2008).
Οι ερευνητές έχουν προκαλέσει deja vu με την διέγερση αυτών των περιοχών του εγκεφάλου με ηλεκτρόδια (Kovacs, Auer et al. 2009), αλλά τέτοιες έρευνες μπορεί να μην εξηγούν την μεγάλη ποικιλία του φαινομένου, εν μέρει επειδή το σχετιζόμενο με την επιληψία deja vu , δεν φέρνει την ίδια αίσθηση αποπροσανατολισμού έως και του παραφυσικού, σε σχέση με τους μη επιληπτικούς.
Ακόμα και σε επιληπτικούς ασθενείς χωρίς παθολογικά ευρήματα στην μαγνητική τομογραφία, ένας βαθμός μεταβολικής δυσλειτουργίας του κροταφικού λοβού θεωρείται απαραίτητος για την έκλυση των φαινομένων deja vu (Guedj, Aubert et al. 2010). Εκτός από την επιληψία κροταφικού λοβού, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου επιληψίες με επίκεντρο τον ινιακό λοβό, επεκτείνονται στον κροταφικό λοβό με συνέπεια την εμφάνιση των συμπτωμάτων deja vu. Τουλάχιστον δύο διαφορετικές μορφές deja vu εκδηλώνονται στην επιληψία(Adachi, Akanuma et al. 2010).
Μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στις έρευνες για το γονίδιο LG11 του ανθρώπινου χρωματοσώματος 10. Το LG11 κληρονομείται με πιθανότητα 50% από όποιον γονιό το έχει στο παιδί του και προκαλεί μια συγκεκριμένη μορφή επιληψίας, που η αύρα της παίρνει συχνά τα χαρακτηριστικά του deja vu, συνοδεύεται από ακουστικές ψευδαισθήσεις και ξεκινάει περίπου στην ηλικία των 20 ετών. Το γονίδιο LG11 έχει αρκετές παραλλαγές και δεν έχουν όλες ως συνοδά συμπτώματα της επιληπτικής κρίσης, το φαινόμενο του deja vu. Προς ώρας δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το ρόλο των 2 πρωτεϊνών στον εγκέφαλο, των οποίων φαίνεται ότι καθοδηγεί την παραγωγή (Tritschler, Huntzinger et al. 2010).
Το συχνό και μακράς διαρκείας deja vu μπορεί να γίνει μια ψυχοπαθολογική διαταραχή με δικό της όνομα, deja vecu: μια επίμονη ή χρόνια κατάσταση του deja vu (Thompson, Moulin et al. 2004). Οι αξονικές εγκεφάλου σε τέτοιες περιπτώσεις μερικές φορές αποκαλύπτουν διάχυτες βλάβες στους κροταφικούς λοβούς, αλλά καμία συγκεκριμένη σχέση ή αιτία, δεν είναι προφανής. Συχνά στους ηλικιωμένους, το σύνδρομο deja vecu συμβαδίζει με φτωχή μνήμη και την άρνηση ότι το deja vu είναι μια παραίσθηση!
Δεν είναι σπάνιο μετά από τραυματισμούς ή σε περιπτώσεις όγκων του κροταφικού ή του βρεγματικού λοβού του εγκεφάλου, επίσης να παρατηρήσουμε τα φαινόμενα deja vu και jamais vu.
Σε καταστάσεις κοντινές με το θάνατο, κάνει συχνά την εμφάνισή του και το σύμπτωμα της εαυτοσκοπίας (να βλέπει κάποιος ολόκληρο τον εαυτό του από κάποια απόσταση) που έχει δώσει μεγάλη λαβή στην πνευματιστική φιλολογία.
Ειρήσθω εν παρόδω, ότι η υψηλή συχνότητα εμφάνισης εαυτοσκοπίας ακόμα και στα όνειρα,χαρακτηρίζει τις ψυχωσικές διαταραχές.
Ένα ακόμα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητα πρόκλησης φαινομένων deja vu από συγκεκριμένες οσμές ειδικά αν έχουν συνδυαστεί στο παρελθόν μας με ισχυρά συναισθήματα. Είναι γνωστό ότι έχουμε τη δυνατότητα να θυμόμαστε σχεδόν δια βίου διάφορες οσμές, αλλά δεν γνωρίζουμε που ακριβώς αποθηκεύονται οι οσφρητικές μνήμες στον ανθρώπινο εγκέφαλο μια και πολλές περιοχές ενεργοποιούνται ταυτόχρονα από τα οσφρητικά ερεθίσματα. Βλάβες στην αμυγδαλή (εγκεφαλικός πυρήνας) ακόμα και από παράσιτα, μπορεί να προκαλέσουν οσφρητικά deja vu(Lee, Owen et al. 2009).
Τέλος να μην παραλείψουμε να ανφέρουμε ότι υπάρχουν ουσίες ακόμα και φάρμακα που κατά καιρούς ενοχοποιούνται για την εμφάνιση συμπτωμάτων deja vu (Taiminen and Jaaskelainen 2001).
Γενικά, η αιφνίδια εμφάνιση φαινομένων deja vu, deja vecu, jamais vu, σε κάποιον άνθρωπο ειδικά κάποιας ηλικίας, σημαίνει ότι πρέπει να τον παραπέμψουμε για πλήρη εργαστηριακό έλεγχο του εγκεφάλου με αξονική ή μαγνητική τομογραφία, λόγω αυξημένης πιθανότητας ύπαρξης μικρών εγκεφαλικών επεισοδίων ή όγκων (μεταστατικών συνήθως) ή διάχυτης εγκεφαλικής ατροφίας.
Συμπέρασμα για τα φαινόμενα deja vu.
Τα φαινόμενα deja vu, άπτονται σε σκληρά προβλήματα της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, των νευροεπιστημών γενικότερα αλλά και της φιλοσοφίας. Ο λόγος είναι ότι από τη μια σχετίζονται με το δύσκολο θέμα της μνήμης αλλά και κυρίως γιατί εδράζονται στο χώρο της αλλαγμένης κατάστασης της συνείδησης. Τι είναι όμως ακριβώς αυτό που αποκαλούμε συνείδηση, παραμένει ακόμα αναπάντητο ερώτημα.
Έτσι, η έννοια της παθολογικής μορφής της συνείδησης είναι σκληρό πρόβλημα μια και η ονομαζόμενη φυσιολογική κατάσταση της συνείδησης δεν είναι ξεκάθαρη υπόθεση! Θέματα όπως η θρησκευτική έκσταση, η ύπνωση, η αποπροσωποποίηση παραμένουν ανοιχτά και δυσπρόσιτα στην ερμηνεία τους.
Στην παρούσα ωστόσο φάση γνώσης της ψυχιατρικής, το φαινόμενο του deja vu δεν αναμένεται ακόμα να εξηγηθεί πλήρως, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι συνυφασμένο με το αναπάντητο ακόμα ερώτημα: πως, που και με ποια ακριβώς μορφή αποθηκεύονται οι αναμνήσεις στον εγκέφαλο.
Παρόλο που πολλά έχουν ήδη γίνει γνωστά έως σήμερα, η ίδια η φύση της ενδοεγκεφαλικής και ενδοκυτταρικής αποτύπωσης του παρελθόντος, αλλά και η ουσία της έννοιας της συνείδησης, μας διαφεύγουν.
Τα φαινόμενα deja vu, θα συνεχίσουν για αρκετό καιρό ακόμη να κατοικούν στη Ζώνη του Λυκόφωτος.
