Ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος τοῦ πιστοῦ εἶναι ἡ ἀπόγνωση καί ἡ ἀποθάρρυνση, πού κυριαρχεῖ στό πνεῦμα του, ὅταν διαπιστώνει ὅτι ἐνίοτε ἤ συχνά ὑποκύπτει στά πάθη, ζεῖ ἁμαρτάνοντας καί ἀδυνατεῖ ν' ἀντισταθεῖ στούς πειρασμούς.
Ὁ Χρυσόστομος, παρακολουθώντας τήν κοσμοπολίτικη κοινωνία τῆς ἀχαλίνωτης ἠθικά Ἀντιόχειας, γνώριζε ὅτι ἡ ἀπόγνωση σημαίνει πλήρη νίκη τοῦ διαβόλου, διότι ὁδηγεῖ τόν πιστό σέ παραίτηση ἀπό τόν πνευματικό ἀγώνα καί τελικά σέ ἀπομάκρυνση ἀπό τήν Ἐκκλησία.
Γι' αὐτό γινόταν ἀπόλυτος κι ἐξηγοῦσε ὅτι ὁ Θεός ζητάει κυρίως ἀπό τόν ἄνθρωπο νά μήν καταληφθεῖ ἀπό τήν ἀπόγνωση. Ἦταν τόσο προσγειωμένος καί εἶχε τόσο ρεαλισμό στήν σκέψη του, ὥστε δέν συζητοῦσε γιά ἁγνότητα ἤ θεοπτικές καταστάσεις, ἀλλά προσπαθοῦσε νά πείσει τούς ἀνθρώπους νά βροῦν τό θάρρος, νά ὑπερβοῦν τήν ἀπόγνωση καί τήν ντροπή μέ τήν ἐξομολόγηση.
"...ἕν μόνον ἐπιζητεῖ (=ὁ Θεός) παρ' ἡμῶν· μή ἀπογνῶναι, ἀλλά ἀποστῆναι τοῦ πλημμελήματος καί πρός ἐξομολόγησιν ἐπειχθῆναι. Κἄν τοῦτο ποιήσωμεν, ταχεῖαν ἡμῖν τήν συγχώρησιν ἐπαγγέλλεται" (Εἰς τόν πλούσιον καί εἰς τόν Λάζαρον, Ζ´2: PG 48,1047).
"Ἵνα τοίνυν καί ἡμεῖς τῆς παρ' αὐτοῦ φιλανθρωπίας ἀπολαύσωμεν, ἐξομολογεῖσθαι τά ἑαυτῶν ἁμαρτήματα μή ἐπαισχυνώμεθα· μεγάλη γάρ τῆς ἐξομολογήσεως ἡ ἰσχύς καί πολλή ταύτης ἡ δύναμις" (Εἰς τόν Σταυρόν, Β´33: PG 49,413).
Ἡ ὁμολογία τῶν ἁμαρτημάτων, ἡ ἐξομολόγηση, ἀποτελεῖ ὅρο καθοριστικό γιά τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ.
"Οὐδέν γάρ οὕτω τόν Θεόν ἵλεων ποιεῖ, ὡς τό τά οἰκεῖα ὁμολογεῖν ἁμαρτήματα" (Εἰς τόν ΡΗ´ Ψαλμόν 7: PG 55,438).
Οἱ ὅροι ἐξομολόγησις καί ὁμολογία ἐναλλάσσονται, ἀλλά δηλώνουν τήν ἴδια πράξη καί διαδικασία, πού προϋποθέτει ὀδυνηρή μετάνοια, μεταστροφή καί ἀλλαγή φρονήματος, διαθέσεως καί πορείας πνευματικῆς.
Ἡ μετάνοια εἶναι ἀληθινή καί ριζική, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θρηνεῖ, ὀδύρεται καί ὁμολογεῖ αὐτήν μέ δάκρυα.
Ὅταν δηλαδή ἐξομολογεῖται μέ τόν πόθο καί τήν ἀπόφαση νά ζήσει πλέον διαφορετικά, γεγονός πού ἀπαιτεῖ συνεχή πνευματικό ἀγώνα, νήψη καί ἄσκηση. Ἔτσι γίνεται ἡ κάθαρση καί ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τά παραπτώματα, πού στεροῦν τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν κοινωνία μέ τόν Θεό.
