Στο συλλογικό μας θησαυροφυλάκιο έχει καταχωρηθεί το σύμβολο του θεραπευτικού μας ρόλου. Ο Χείρωνας, κορυφαίο αρχέτυπο του θεραπευτή, είναι ο αθάνατος ημίθεος Κένταυρος που σώζει τις ψυχές των άλλων, αλλά αδυνατεί να σώσει τη δική του. Δεν καταφέρνει να γιατρέψει τη δική του πληγή, που του προξενεί αφόρητους πόνους. Ο μύθος λέει ότι όταν ο Χείρωνας δεν άντεχε άλλο τον πόνο, αποφάσισε να απαρνηθεί την αθανασία του για να λυτρωθεί.
Ο εσωτερικός διχασμός του θεραπευτή
Η καθημερινή μας αλληλεπίδραση με τους θεραπευόμενούς μας, μας φέρνει αντιμέτωπους με έναν βαθύ εσωτερικό διχασμό. Από τη μια είναι ολοζώντανος μέσα μας ο παντοδύναμος βασανισμένος Κένταυρος με τις θεϊκές του θεραπευτικές ιδιότητες, και από την άλλη ένας επαγγελματίας που οι άνθρωποι γύρω του αμφισβητούν όχι μόνο τις ικανότητές του, αλλά συχνά και το ίδιο του το επάγγελμα, στο οποίο ο ίδιος έχει επενδύσει όχι απλώς χρόνο και χρήμα αλλά και την ίδια την ψυχή του. Από το απόγειο της παντοδυναμίας του σωτήρα, στα τάρταρα.
Παρατηρώ ότι κινούμαστε επάνω σε ένα εκκρεμές που κινείται ανάμεσα στην ανάγκη μας να αισθανόμαστε σωτήρες και στη βασανιστική αμφισβήτηση του εαυτού μας. Ίσως όμως αυτή να είναι η μοίρα του θεραπευτή που θεραπεύει κάτι άυλο και μη απτό, όπως είναι η ψυχή, σε αντίθεση με τις ορατές πληγές του σώματος.
Ίσως ο ρόλος του να τον οδηγεί στο να περιλαμβάνει την αυτο-αμφισβήτηση και την αυτο-εξέταση σαν απαραίτητες διαδικασίες προκειμένου να καταλήγει, κάθε φορά με ακόμη πιο ισχυρή πίστη, στη διαπίστωση ότι αυτό που κάνει μπορεί να μη γίνεται κατανοητό μεν από τους πολλούς αλλά είναι πολύ σημαντικό για όλους. Είναι το έργο του και ο προορισμός του.
Κάπου στο βάθος θα μας ακολουθεί και θα μας βάζει σε δοκιμασία, σαν θεραπευτές, η σκοτεινή πλευρά –η σκιά– του Χείρωνα. Ιδιαίτερα όταν εμφανίζονται αξεπέραστα εμπόδια μπροστά μας.
Όταν νιώθουμε ανήμποροι να βοηθήσουμε, όταν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μαζί με τους συντετριμμένους θεραπευόμενούς μας τις τραγικές πλευρές της ζωής, όταν προβάλλει μπροστά μας κυρίαρχη η Άτροπος, όταν η Κλωθώ που μάθαμε να διαχειριζόμαστε δεν επαρκεί, τότε αναρωτιόμαστε και πάλι αν καλώς πράξαμε που ακολουθήσαμε το όνειρό μας να γίνουμε ψυχοθεραπευτές.
Υπαρξιακά ερωτήματα και προσωπικά αδιέξοδα του Θεραπευτή
Τέτοια υπαρξιακά ερωτήματα γίνονται ακόμα πιο βασανιστικά όταν εμείς οι θεραπευτές βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τα δικά μας προσωπικά και οικογενειακά αδιέξοδα. Δεν είναι εύκολο να αποδεχθούμε ότι, ενώ είμαστε σε θέση να βοηθάμε τους άλλους, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια ακριβώς εργαλεία για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας. Δεν μπορούμε εύκολα να παραδεχτούμε ότι δεν είδαμε, δεν αντιληφθήκαμε τα σημάδια και δεν αλλάξαμε ρότα εγκαίρως για να αποφύγουμε τους υφάλους. Γιατί δεν χωνεύεται εύκολα το να μπορείς να βοηθάς τους άλλους και να μην είσαι το ίδιο αποτελεσματικός όταν πρόκειται για τον εαυτό σου. Τα μάτια των άλλων τα βλέπεις. Τα δικά σου δεν βλέπεις.
Στις πολύωρες ιδιωτικές συνομιλίες μου με τους συναδέλφους μου θεραπευτές, γίνομαι χρόνια τώρα μάρτυρας της συναισθηματικής συμμετοχής, της αφοσίωσης, της φροντίδας, της δέσμευσής τους με τους θεραπευόμενούς τους. Ακούγοντάς τους να μιλούν για τη δουλειά τους με συγκινεί η μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλουν και η απίστευτη ενέργεια που επενδύουν για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των θεραπευόμενών τους.
Διαπιστώνω την αγωνία τους για το αν έκαναν το σωστό. Άλλωστε, δεν ήρθα από το φεγγάρι. Τη γνωρίζω καλά μέσα από τη δική μου εμπειρία.
Αν δεν προχωράει η θεραπεία, αν ο θεραπευόμενος διακόψει ή αν αισθανθούμε ότι ο θεραπευόμενος μας αμφισβητεί, αναρωτιόμαστε τι λάθος κάναμε.
Αυτή η αγωνία είναι βέβαια πιο έντονη όταν καθίσουμε για πρώτη φορά στην καρέκλα του θεραπευτή. Όση όμως πείρα και να έχουμε αποκτήσει, ποτέ δεν απαλλασσόμαστε από το βασανιστικό συναίσθημα ότι κάτι δεν κάναμε καλά. Ότι μπορεί να μην καταλάβαμε ή να μη χειριστήκαμε σωστά τα θέματα των θεραπευόμενών μας. Είναι ακόμα και ότι το περίεργο επάγγελμά σου δεν σε προμηθεύει με «εγχειρίδιο», στο οποίο να καταφεύγεις όταν δεν είσαι σίγουρος. Όταν δεν βλέπεις την πρόοδο που περίμενες, αναρωτιέσαι: «Είναι στραβός ο γιαλός ή στραβά αρμενίζω;».
Αν όμως δεν έχεις αποφασίσει να δείξεις άπειρη υπομονή και επιμονή, αν δεν αντέχεις τις επαναλαμβανόμενες αρνήσεις των θεραπευόμενών σου να μετακινηθούν, τότε καλύτερα να μην καταπιαστείς με την ψυχοθεραπεία. Καλύτερα να επιλέξεις κάποιο άλλο επάγγελμα.
Σήμερα, άλλωστε, στον χώρο της ψυχοθεραπείας υπάρχουν άπειρες επιλογές. Πολλοί τρόποι για να βοηθήσεις τους ανθρώπους. Πολλές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση σωρείας προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε όλοι. Στον πολύπλοκο κόσμο που ζούμε, ο κλάδος έχει εξοπλιστεί με εκατοντάδες βραχυπρόθεσμες προσεγγίσεις/τεχνικές για να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένα προβλήματα.
Αν όμως επιλέξεις να εκπαιδευτείς σε μία από τις σχολές ψυχοθεραπείας που στοχεύουν στη βαθιά διερεύνηση του εαυτού, θα προβληματίζεσαι, θα αμφισβητείς τον εαυτό σου και τις παρεμβάσεις σου κάθε μέρα, θα αναρωτιέσαι συχνά αν ανταποκρίθηκες στις ανάγκες των θεραπευόμενών σου.
Αν έχεις ταχθεί να βοηθήσεις αυτούς που ψάχνουν να βρουν νόημα στη ζωή τους, αυτούς που επιδιώκουν να βάλουν τη ζωή τους σε νέες βάσεις, αυτούς που έχουν αποδεχθεί ότι χρειάζεται να κάνουν ανατροπές, να αλλάξουν οπτική για να βγουν οι ίδιοι και οι αγαπημένοι τους από επικίνδυνα αδιέξοδα, θα πρέπει να είσαι οπλισμένος με άπειρη επιμονή και υπομονή. Γιατί η ψυχή μας έχει τους δικούς της χρόνους και δεν μπορεί να παραβιαστεί. Ένα λουλούδι θα ανθίσει όταν θα έχουν ολοκληρωθεί οι εσωτερικές διεργασίες που απαιτούνται. Όσο και να το τραβάς από το κοτσάνι του, αποτέλεσμα δεν θα δεις.
Είναι αυτές οι εμπειρίες μου με όλους αυτούς τους αφοσιωμένους επαγγελματίες που με ώθησε στο να δηλώσω ότι οι θεραπευτές είναι μία από τις ανιδιοτελείς επαγγελματικές ομάδες.
Ψυχοθεραπεία, ένα συναρπαστικό επάγγελμα
Πάντως, όποια και αν είναι τα κίνητρα που μας ώθησαν να γίνουμε θεραπευτές, όποιο κι αν είναι το κόστος, έχουμε επιλέξει ένα από τα πιο συναρπαστικά επαγγέλματα. Δεν γνωρίζω καμιά άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα που να προσφέρει τόσα πνευματικά, ψυχολογικά εφόδια και τόσες απτές δεξιότητες σε αυτόν που την εξασκεί. Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλο επάγγελμα από το οποίο να παίρνει κανείς πίσω τόσο μεγάλο ποσοστό της προσφοράς του. Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλο επάγγελμα που να μετατρέπεται σε σχολείο ζωής τόσο γι’ αυτούς που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους όσο και γι’ αυτούς που τις δέχονται.
Θεωρώ τον θεραπευτικό ρόλο μου ως την πιο πλούσια πηγή γνωστικού και συναισθηματικού πλούτου που έχω συσσωρεύσει κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής μου.
Ακούγοντας επί ώρες κάθε μέρα τους θεραπευόμενούς μου να μιλούν για διάφορα προβλήματα και συμπτώματα, διλήμματα και αδιέξοδα παρόμοια με τα δικά μου, έμαθα να βλέπω και να ακούω όλο και πιο καθαρά, πιο μακριά και πιο βαθιά. Με αυτά τα συνεχή και επαναλαμβανόμενα ακούσματα απέκτησα ένα τρίτο μάτι και ένα τρίτο αυτί, που με κρατούν συνδεδεμένη με ό,τι γίνεται μέσα μου και γύρω μου. Με τον ρυθμό της εποχής μου.
Χάρις Κατάκη, Διδάκτωρ Ψυχολογίας,
ιδρυτής και Πρόεδρος του Εργαστήριου
Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων,
ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κέντρο
το οποίο προσφέρει θεραπευτικές
και συμβουλευτικές υπηρεσίες
σε άτομα, οικογένειες και ζευγάρια,
εκπαίδευση και εποπτεία...
