Από τον Θεάνθρωπο στον... Homo Deus

Το «μετα-ανθρώπινο» και το «δι-ανθρώπινο» είναι δύο νεολογισμοί που κωδικοποιούν ένα πολύ πρόσφατο αλλά πλανητικά διαδεδομένο ρεύμα σκέψης που προπαγανδίζει την τεχνολογική δυνατότητα και κυρίως την ιστορική αναγκαιότητα υπέρβασης της ανθρώπινης κατάστασης, της δημιουργίας δηλαδή ενός εντελώς νέου τύπου ανθρώπου που θα διαθέτει υπεράνθρωπες σωματικές και διανοητικές ικανότητες. 

Τα εργαλεία για την επίτευξη αυτού του φιλόδοξου στόχου τα προσφέρει η σύγχρονη τεχνοεπιστήμη, κυρίως η Βιοτεχνολογία και η Βιοπληροφορική, η απόφαση όμως για τη μαζική εφαρμογή αυτών των ιδιαίτερα επαναστατικών τεχνολογιών είναι πολιτική.

Διάφορες και ποικίλες οι εκδοχές της κυρίαρχης βιοπολιτικής προπαγάνδας για την επιβολή της δήθεν αναγκαίας και πολυπόθητης μετα-ανθρώπινης κατάστασης, όπως αυτή εκφράζεται στα βιβλία «Sapiens» και «Homo Deus» του Γιουβάλ Νώε Χαράρι, του πιο διάσημου προφήτη της μετα-ανθρώπινης κατάστασης.

Η βαθύτερη σημασία αυτών των βιβλίων, ανεξάρτητα από την επιστημονική αξία τους, είναι ότι επανερμηνεύουν το σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας από τη σκοπιά της νέας μετανεωτερικής βιοπολιτικής.

Αν στο πρώτο βιβλίο του «Sapiens» ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι, διάσημος Ισραηλινός συγγραφέας και ιστορικός, ανασυγκροτεί την ιστορία τού πώς τα διάφορα θρησκευτικά και κοινωνικά μυθεύματα περί θεϊκής προέλευσης της νοητικής και βιολογικής ανωτερότητας του σύγχρονου ανθρώπου συνέβαλαν στην κυριαρχία του είδους μας πάνω σε κάθε άλλη μορφή ζωής, στο δεύτερο βιβλίο του «Homo Deus, μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος» εξετάζει τι θα συμβεί αν αυτές οι πανάρχαιες ψευδαισθήσεις και εμμονές μας συνδυαστούν με τις νέες πανίσχυρες τεχνολογικές δυνατότητές μας, κάτι που ήδη συμβαίνει σήμερα.

Σε αυτό το δεύτερο βιβλίο -που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδ. Αλεξάνδρεια- επιχειρεί να μας προϊδεάσει για το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων, οι οποίοι, όπως υποστηρίζει, δεν έχουν καμία ελπίδα να επιβιώσουν ει μη μόνον ως τεχνολογικά αναβαθμισμένοι «υπεράνθρωποι» ή «Ανθρωπόθεοι».

Το σκεπτικό του συγγραφέα, μολονότι αρκετά απλό, είναι κάθε άλλο παρά αυθαίρετο ιστορικά. Αν, όπως σχεδόν οι πάντες παραδέχονται, η νεωτερική εποχή και η ανθρωπιστική κοσμοθεώρηση (Διαφωτισμός) αποδόμησαν τη μεσαιωνική θεοκρατική κοινωνία και, στην πράξη, εξάλειψαν τον Θεό από τα γήινα πράγματα, τοποθετώντας στη θέση Του τον άνθρωπο.

Επιπλέον αν, κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, η ανθρωπότητα εξάλειψε οριστικά ή, έστω, έθεσε υπό έλεγχο τον λιμό, τις μαζικές επιδημίες και τον πόλεμο, τότε το αμέσως επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη μιας τεχνοεπιστήμης ικανής να αναβαθμίσει τις σωματικές και νοητικές ικανότητες των ανθρώπων, να παρατείνει το προσδόκιμο ζωής υπερνικώντας τα γηρατειά και, στο μέλλον, τον θάνατο.

Συνεπώς, μια τεχνολογία που θα επιτρέψει, πρώτη φορά, στο ανθρώπινο είδος να αποκτήσει την πολυπόθητη αθανασία και ευδαιμονία των... αθανάτων.

Δυστυχώς, αυτές τις κοσμοϊστορικές τεχνολογικές καινοτομίες δεν θα τις καρπωθεί το σύνολο της ανθρωπότητας αλλά μια πολύ μικρή ελίτ πλουσίων, οι οποίοι συνειδητά και «εκ των πραγμάτων» θα δημιουργήσουν την κάστα των υπερανθρώπων. «Αυτοί οι υπεράνθρωποι θα διαθέτουν πρωτάκουστες ικανότητες και πρωτοφανή δημιουργικότητα... Εντούτοις, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα είναι αναβαθμισμένοι και, συνεπώς, θα μετατραπούν σε μια κατώτερη κάστα», όπως παραδέχεται ο Χαράρι στη σελ. 342.

Με άλλα λόγια, ο Ισραηλινός μετανεωτερικός προφήτης υποστηρίζει ότι, όπως συνέβη κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα όταν η Βιομηχανική Επανάσταση έφερε στο προσκήνιο την εξαθλιωμένη εργατική τάξη, ο 21ος αιώνας θα δημιουργήσει μια τεράστια βιομάζα από βιολογικά «περιττούς» και κοινωνικά «άχρηστους» ανθρώπους.

Μια ευρύτατη «κάστα» υπανθρώπων που, μετά το 2050, θα είναι όχι μόνο κοινωνικά αλλά, επιπλέον, βιολογικά υποβαθμισμένη και άρα στο έλεος των βιοτεχνολογικά αναβαθμισμένων υπερανθρώπων. Επομένως, σύμφωνα με τον Χαράρι, οι βιολογικά ακατάλληλοι και κοινωνικά περιττοί Homo sapiens τού σήμερα είναι καταδικασμένοι να εξαλειφθούν προοδευτικά από τους Homo Deus τού αύριο.

Από τον Θεάνθρωπο στον... Ανθρωπόθεο

 

Σε ποιες βαθύτερες θεολογικές-πολιτισμικές προκείμενες βασίζεται το ζοφερό σενάριο της αναβάθμισης του ανθρώπινου είδους που προτείνει ο Χαράρι στο «Homo Deus» και πόσο ρεαλιστικό από επιστημονική άποψη είναι αυτό το σενάριο;

Σύμφωνα με την εβραϊκή και τη χριστιανική θρησκευτική παράδοση, ο άνθρωπος απώλεσε την αιώνια ζωή μετά το προπατορικό αμάρτημα. Παρ’ όλα αυτά, επειδή οι άνθρωποι είναι δημιουργημένοι «κατ’ εικόνα» και «καθ’ ομοίωσιν» του Θεού, διαθέτουν τη δυνατότητα να ταυτιστούν ξανά με τον Δημιουργό τους, μέσα από μια ιδιαίτερα επώδυνη και επίπονη διεργασία... «θέωσης».

Πράγματι, μια πρωτοχριστιανική και μάλλον σκοτεινή θεολογική παράδοση διδάσκει ότι η θέωση του ανθρώπου, δηλαδή η επίτευξη της αιώνιας και μακάριας ζωής, δεν αφορά μόνο την άυλη ψυχή αλλά και την υλικότατη σάρκα των πιστών.

Αυτή η δυνατότητα σχετίζεται με την πίστη στην «ενανθρώπηση» του Θεού-Λόγου στο πρόσωπο του Θεανθρώπου, δηλαδή του Χριστού. Κάτι που, εξάλλου, υποστηρίζουν στα κείμενά τους αρκετοί Πατέρες της Εκκλησίας: η γέννηση και η ανάσταση του Χριστού δημιούργησε μια εντελώς νέα κατάσταση: έκτοτε, καθίσταται όχι μόνο νόμιμη αλλά και εφικτή η θέωση κάθε βαθύτατα πιστού ανθρώπου.

Για τους χριστιανούς, λοιπόν, η ενανθρώπιση ή ενσάρκωση του Θεού-Λόγου ισοδυναμεί με πνευματική και σαρκική θέωση της ανθρώπινης φύσης.

Η αναφορά σε αυτούς τους αρχαιότατους και προφανώς ανεπιβεβαίωτους θρησκευτικούς μύθους είναι υποχρεωτική αν κάποιος επιθυμεί να κατανοήσει το πώς οι μονοθεϊστικές θρησκείες διαχειρίζονται τον φόβο του θανάτου και χειραγωγούν -για ιδιοτελείς σκοπούς- την επιθυμία των περισσότερων ανθρώπων για αιώνια ζωή.

Κυρίως όμως, ο διαχρονικός και πανανθρώπινος χαρακτήρας τέτοιων θρησκευτικών μυθευμάτων μάς βοηθά να διαφωτίσουμε την αρχαιολογία ορισμένων πρόσφατων ιδεολογημάτων και πρακτικών, όπως το μετανεωτερικό αλλά εμφανώς κρυπτοθεολογικό πρόγραμμα επίτευξης της ανθρώπινης αθανασίας με αμιγώς τεχνοεπιστημονικά μέσα.

Πρόκειται για την πιο σύγχρονη εκδοχή του «ιμορταλισμού», του ιδεολογήματος δηλαδή της «αθνησκίας», σύμφωνα με την οποία ο βιολογικός θάνατος δεν αποτελεί βιολογικό πεπρωμένο και θα πρέπει να πάψει να έχει την τελευταία λέξη στη ζωή των ανθρώπων! Ετσι, τα τελευταία χρόνια, με το σύνθημα «Σκοτώστε τον θάνατο!» κάποιοι δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ έγιναν όχι απλώς οι πιο φανατικοί κήρυκες της μετανεωτερικής εκδοχής της αθνησκίας, αλλά και οι βασικοί χρηματοδότες των τεχνοεπιστημονικών προγραμμάτων για την επίτευξή της.

 

Νέα ερευνητικά προγράμματα που, μέσω βιοτεχνολογικών και βιοϊατρικών πρακτικών, στοχεύουν άμεσα στην παράταση επ’ αόριστον του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων και, πιο έμμεσα, στην επίτευξη του ονείρου της αθανασίας, τουλάχιστον για όσους μπορούν να πληρώνουν το υψηλότατο τίμημα αυτών των βιοϊατρικών πρακτικών.

Αυτά τα ερευνητικά προγράμματα συνδέονται εμφανώς με τη μετανεωτερική «θρησκεία» του «Τρανσουμανισμού», η οποία ευαγγελίζεται την έλευση του «μετα-ανθρώπου»: την υπέρβαση δηλαδή μέσω της τεχνολογίας των βιολογικών περιορισμών της ανθρώπινης κατάστασης.

Στο προηγούμενο άρθρο  είδαμε ότι όσο βαθαίνουν οι επιστημονικές μας γνώσεις και οι τεχνολογικές μας δυνατότητες να επεμβαίνουμε στην εξελικτικά διαμορφωμένη βιολογική μας ταυτότητα τόσο περισσότερο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβιάσουμε τη λεπτή -αλλά ακόμη ορατή- διαχωριστική γραμμή που μας επιτρέπει να διακρίνουμε το φυσικό από το τεχνητό και την επιστημονική γνώση από την ιδιοτελή χειραγώγηση της ανθρώπινης φύσης.

Ωστόσο, σήμερα, ο εργαστηριακός γενετικός επανασχεδιασμός και η τεχνολογική «αναβάθμιση» της ανθρώπινης κατάστασης αποτελούν καθημερινές πρακτικές και δεν θεωρούνται κοινωνικά ύποπτες ή ηθικά ανεπίτρεπτες επεμβάσεις στη φυσιολογική πορεία της ζωής.

Έτσι, ύστερα από χιλιάδες χρόνια γόνιμων αλλά ναρκισσιστικών ψευδαισθήσεων, αυτό το περίεργο είδος δίποδων θηλαστικών, που με περισσή μετριοφροσύνη αυτοαποκαλείται Homo sapiens (Ανθρωπος o έμφρων), είναι έτοιμο να απελευθερωθεί οριστικά από τους περιορισμούς της ίδιας του της φύσης και με τη βοήθεια της Βιοτεχνολογίας και της Πληροφορικής να επανασχεδιάσει το μέλλον του ως... Ανθρωπόθεου (Homo Deus).

Αν όμως η ανθρώπινη Ιστορία ξεκίνησε όταν επινοήσαμε τις πρώτες θεότητες, τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να τελειώσει οριστικά μόλις πιστέψουμε ότι είμαστε οι ίδιοι παντοδύναμες θεότητες.

Η νεκροφιλική αθανασία του μετανεωτερικού Homo Deus

 

Γιατί όλο και περισσότεροι επιστήμονες και κορυφαίοι στοχαστές επισημαίνουν ότι οι προσπάθειες να καταργήσουμε ή, έστω, να παρατείνουμε επ’ αόριστον το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων θα στερούσε την ανθρώπινη ζωή από κάθε νόημα και θα μετέτρεπε τους «αθάνατους» σε τεχνητά συντηρούμενα φαντάσματα;

Τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στις εντυπωσιακές προόδους της βιοϊατρικής, ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων έχει ήδη αυξηθεί σημαντικά, τουλάχιστον στις πιο αναπτυγμένες οικονομικά κοινωνίες.

Η Βιογεροντολογία είναι ένας σχετικά πρόσφατος διεπιστημονικός τομέας έρευνας που μελετά τους βιολογικούς μηχανισμούς της γήρανσης με στόχο να τους επαναρυθμίσει ώστε να γίνει εφικτή η παράταση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων.

Τι προβλέπεται όμως να συμβεί στο άμεσο μέλλον; Με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό των ερευνητών και των σημαντικών επενδύσεων σε αυτόν τον τομέα, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι οι εξελίξεις θα είναι αλματώδεις και η μακροβιότητα ορισμένων ατόμων και πληθυσμών θα αυξηθεί εντυπωσιακά.

Ίσως οι έρευνες αυτές να μην πετύχουν για τους ανθρώπους τη μακροβιότητα του θαλάσσιου οργανισμού Escarpia laminata, ο οποίος ζει πολύ πάνω από 300 χρόνια στα βάθη των ωκεανών, θα καταφέρουν ωστόσο να επιβραδύνουν τις καταστροφικές συνέπειες της γήρανσης παρατείνοντας, κατά μέσο όρο, τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής έως τα 120 χρόνια.

Ένας φαινομενικά «ταπεινός» στόχος σε σύγκριση με τα υπερβολικά φιλόδοξα όνειρα για «αιώνια νεότητα» ή για «αθανασία». Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σήμερα, παραμένει άπιαστος, δεδομένου ότι τα 120 χρόνια θεωρούνται από τους ειδικούς ένα ανυπέρβλητο βιολογικό όριο.

Εντούτοις, υποστηρίζουν διάφοροι βιογεροντολόγοι, αφού καταφέραμε να παρατείνουμε στο εργαστήριο τη ζωή μικρότερων θηλαστικών όπως τα ποντίκια, γιατί να μην το πετύχουμε και με το ανθρώπινο είδος;

Και για την επίτευξη στο άμεσο μέλλον αυτού του στόχου ήδη ενεργοποιούνται διάφοροι ειδικοί (γενετιστές, βιοχημικοί, γιατροί κ.ά.) με την απλόχερη υποστήριξη πολλών βιοτεχνολογικών εταιρειών και μεγιστάνων όχι μόνο της Σίλικον Βάλεϊ αλλά από κάθε γωνιά του πλανήτη.

Πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του δρος Jon Yun, του κορεατικής καταγωγής μεγιστάνα στον τομέα της βιοϊατρικής και ιδρυτή του Ινστιτούτου Palo Alto, ο οποίος είναι πεπεισμένος ότι είναι εφικτό να μπλοκάρουμε -μέσω της βιοτεχνολογίας- τους παράγοντες που επιφέρουν τη γήρανση. Και για τον σκοπό αυτό καθιέρωσε το βραβείο «Palo Alto Longevity», το οποίο προσφέρει 1 εκατομμύριο δολάρια σε όποιον ερευνητή συμβάλλει στην αποκωδίκευση του μυστικού της διαδικασίας της γήρανσης.

Κάτι ανάλογο έκανε και η Google όταν δημιούργησε την εταιρεία «California Life Company Calico» με στόχο την ανακάλυψη και αντιστροφή των βιολογικών μηχανισμών που οδηγούν στην ανθρώπινη γήρανση.

Σε ποια επιστημονικά δεδομένα βασίζονται αυτές οι προσπάθειες να μας κάνουν μαθουσάλες; Η αποφασιστική καμπή σε αυτόν τον ερευνητικό τομέα υπήρξε μια σειρά από πρωτοποριακές έρευνες στο περίφημο Salk Institute στην Καλιφόρνια. Ούτε λίγο-ούτε πολύ, οι ερευνητές σε αυτό το ινστιτούτο κατάφεραν να αντιστρέψουν σε μια ομάδα ποντικών το βιολογικό ρολόι των κυττάρων τους.

Μέσω της γενετικής μηχανικής, ενεργοποίησαν επιλεκτικά και στοχευμένα τέσσερα γονίδια που ήταν γνωστό ότι μπορούσαν να «αποδιαφοροποιούν» τα κύτταρα των ποντικών, επαναφέροντάς τα στην εμβρυακή τους κατάσταση.

Κοντολογίς, κατάφεραν να αναστρέψουν τη φυσιολογική πορεία γήρανσης των κυττάρων, παρατείνοντας κατά 30-35% τη διάρκεια ζωής των ποντικών!

Αν, υποστηρίζουν κάποιοι αισιόδοξοι βιογεροντολόγοι, υπάρχει ένας ανάλογος μηχανισμός και στον ανθρώπινο οργανισμό, τότε η βιοτεχνολογική ενεργοποίησή του θα μας επέτρεπε να ζούμε άνετα πολύ πάνω από 100 χρόνια.

Άλλες έρευνες εστιάζουν περισσότερο στους βιοχημικούς και γενετικούς παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά ή, εναλλακτικά, οδηγούν στην αναγέννηση της εύρυθμης λειτουργίας των γερασμένων κυττάρων.

Πού οδηγούν αυτές οι εντυπωσιακές επιστημονικές εξελίξεις; Ο ποιητής Λουκρήτιος, μεταγράφοντας κατά λέξη στα λατινικά τις ιδέες του Επίκουρου, υποστήριζε ότι «όταν εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν υπάρχει και όταν υπάρχει ο θάνατος, εμείς δεν υπάρχουμε πια».

Όσοι δεν παρηγορούνται από μια τέτοια φιλοσοφική προσέγγιση του θανάτου καταφεύγουν πανικόβλητοι σε διάφορα «μαγικά» βιοϊατρικά τεχνάσματα που τους υπόσχονται να παρατείνουν «επ’ αόριστον» ή, τουλάχιστον, για πολλά χρόνια την παραμονή τους στον μάταιο τούτο κόσμο.

Σπύρος Μανουσέλης