Η φυλακή είναι ένας μη τόπος. Μια οριακή κοινωνική κατάσταση κάπου ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία. Η φυλακή, επίσης, είναι μια μικρή κοινωνία με εξαιρετικούς περιορισμούς και αναίτιες απαγορεύσεις. Ένας από τους σημαντικότερους περιορισμούς είναι αυτός της επικοινωνίας. Μια από τις σημαντικότερες απαγορεύσεις είναι αυτή της ανθρώπινης επαφής και ιδιαίτερα της ερωτικής επαφής. Μια απαγόρευση παράλογη όσο και απαρχαιωμένη, που έχει τις ρίζες της στις πουριτανικές απόψεις των πρώτων θεωρητικών του σωφρονισμού και στα μοναστήρια, που αποτέλεσαν εκείνα τα πρώτα χρόνια ως πρότυπο για τη λειτουργία τους.
Καθώς οι δεκαετίες και οι αιώνες περνoύν, ο σαδιστικός αποκλεισμός των φυλακισμένων από τη δυνατότητα να κάνουν σεξ καταργείται σταδιακά σε πολλά κράτη.
Τα επισκεπτήρια συζυγικής συνεύρεσης προβλέπονται σήμερα σε κάποιες πολιτείες της Αυστραλίας και σε πολιτειακές φυλακές ορισμένων πολιτειών των ΗΠΑ. Στον Καναδά, με εξαίρεση τους κρατούμενους που είναι τιμωρημένοι για πειθαρχικά παραπτώματα και αυτούς που βρίσκονται σε αυτήν τη θέση λόγω αδικημάτων που σχετίζονται με την ενδοοικογενειακή βία, κάθε δυο μήνες προβλέπεται οικογενειακό επισκεπτήριο τουλάχιστον 72 ωρών. Στη Δανία, τη Γερμανία και την Ισπανία, επίσης είναι εφικτά τα οικογενειακά και συζυγικά επισκεπτήρια. Στη Βραζιλία και το Μεξικό επιτρέπεται όχι μόνο για τα ετερόφυλα ζευγάρια, αλλά και για τα ομόφυλα. Στην Ινδία προβλέπεται από το 2015, καθώς η τεκνοποίηση κρίθηκε από το Ανώτερο Δικαστήριο ως αναφαίρετο συνταγματικό δικαίωμα ακόμη και για τους κρατούμενους. Στο Πακιστάν επιτρέπεται κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, ενώ το ίδιο ισχύει και για ορισμένες φυλακές της Ρωσίας. Στην Τουρκία λειτουργεί ως επιβράβευση για τους υπάκουους κρατούμενους, ενώ στο πλαίσιο της διατήρησης των οικογενειακών δεσμών επιτρέπεται σε Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία.
Στην Ελλάδα, παρότι αυτή η συζήτηση έχει ανοίξει την τελευταία δεκαετία και σε κάθε τροποποίηση του Σωφρονιστικού Κώδικα το ζήτημα μπαίνει στην ατζέντα, δεν έχει υπάρξει ακόμη κάποια αλλαγή.
Σε κάθε περίπτωση, το τι συμβαίνει με το σεξ στη φυλακή είναι ένα ζήτημα που έχει πολλές διαστάσεις και συνοδεύεται από την αντίστοιχη παραφιλολογία, που περιλαμβάνει από τις επιπτώσεις που έχει η απαγόρευσή του, μέχρι το γλίστρημα του σαπουνιού στα ντους. Ο Νέστορας Β. είναι ένας πρώην κρατούμενος που πέρασε πέντε χρόνια από τη ζωή του στις ελληνικές φυλακές και προσπαθεί να μας λύσει μερικές απορίες.
Τι συμβαίνει με το σεξ στις ελληνικές φυλακές; Υπάρχει δυνατότητα για τους κρατούμενους ή τις κρατούμενες να κάνουν σεξ με τον ή τη σύντροφο τους;
Κρατούμενος
: Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί ο μύθος ότι η ερωτική συνεύρεση επιτρέπεται στις ελληνικές φυλακές. Η πραγματικότητα, όμως, είναι τελείως διαφορετική. Το δικαίωμα των κρατουμένων στη συζυγική συνεύρεση δεν προβλέπεται σε καμία φυλακή. Ίσως σε κάποιες φυλακές να αποτελεί προνόμιο κάποιων που έχουν την οικονομική άνεση και τη δυνατότητα να το ρυθμίσουν παράτυπα με τον αρχιφύλακα του αντίστοιχου καταστήματος κράτησης.
Όπως όλα, όμως, τα απαγορευμένα προϊόντα και υπηρεσίες στη φυλακή, μπορεί να επιτραπεί παράτυπα κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Για παράδειγμα, μπορεί να παραχωρηθεί από τον διευθυντή ή τον αρχιφύλακα κάποιος χώρος, όπου κρατούμενοι που έχουν την εύνοια του να συναντούν χωρίς την παρουσία σωφρονιστικού υπαλλήλου είτε τις συντρόφους τους, είτε κάποια επαγγελματία. Γενικά, ενώ στη φυλακή και ιδιαίτερα στον Κορυδαλλό τα πάντα μπορούν να πουληθούν στη μαύρη αγορά, με το σεξ τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα για κάποιον λόγο. Πιο εύκολα μπορεί κάποιος αρχιφύλακας να βάζει μερικές εκατοντάδες γραμμάρια πρέζα την ημέρα, παρά να παραχωρεί αυτό το προνόμιο.
Από όσο είναι γνωστό υπάρχει ήδη ένας έτοιμος χώρος στις φυλακές Γρεβενών, από τον Ιούλιο του 2017 και έναν χρόνο τώρα περιμένουν τη σχετική υπουργική απόφαση.
Για ποιον λόγο πιστεύεις ότι ισχύει ακόμη αυτή η απαγόρευση;
Οι συζυγικές συνευρέσεις είναι θεσμός που ισχύει επί δεκαετίες ακόμη και σε κράτη που θεωρούμε λιγότερα ανεπτυγμένα ή λιγότερο «δυτικά», όπως η γειτονική Αλβανία.
Στην Ελλάδα, σήμερα, ο κρατούμενος στερείται το σεξ για γραφειοκρατικούς λόγους. Επειδή το Υπουργείο δεν βιάζεται να νομοθετήσει σχετικά και η σωφρονιστική υπηρεσία βάζει προσχώματα, επειδή αρνείται οποιαδήποτε αλλαγή θα χαλάσει τη ρουτίνα της. Επιπλέον, δεν θέλει να επιφορτιστεί με τη διασφάλιση ενός ακόμη δικαιώματος των κρατουμένων.
Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι αντιδράει αρνητικά η Ομοσπονδία των Σωφρονιστικών Υπαλλήλων. Ο πρόεδρός τους, σε μια συνέντευξή του πριν από μερικά χρόνια, είχε εμμέσως δηλώσει με αφορμή αυτό ακριβώς το ζήτημα ότι οι κρατούμενοι πρέπει να έχουν όσο γίνεται λιγότερα δικαιώματα, για να είναι η διοίκηση σε θέση να τους να τα παραχωρεί άτυπα ως προνόμια και να μην εξεγείρονται, όταν καταπατούνται.
Σε τι θα βοηθούσε, αν επιτρεπόταν;
Ο βασικός στόχος είναι να μη διαλύονται οι οικογενειακοί δεσμοί για τους έγκλειστους. Μια βασική διακήρυξη του Σωφρονιστικού Κώδικα είναι ότι πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για τον περιορισμό της βλάβης που προκαλεί ο εγκλεισμός στο άτομο. Σκέψου ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κρατουμένων παραμένει στη φυλακή για διάστημα μεγαλύτερο των πέντε χρόνων. Σε όλο αυτό το διάστημα, η οικογένεια του κρατουμένου αντιμετωπίζει μια σειρά από δυσκολίες, ανάμεσα στις οποίες είναι και η σεξουαλική στέρηση των συντρόφων. Είναι κάτι που δεν πρέπει να υποτιμάμε, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις οδηγεί στη διάλυση της σχέσης και της οικογένειας. Παράλληλα με την επιβολή της σεξουαλικής στέρησης στον κρατούμενο, τιμωρείται και η σύντροφός του, που δεν έφταιξε σε τίποτα.
Αν επιτραπεί, θα είναι ένα μέτρο αποσυμπίεσης, αφού ούτως ή άλλως ο περιορισμός αυτός δεν εξυπηρετεί τίποτα.
Πολλοί κρατούμενοι, όταν μετά από χρόνια εγκλεισμού παίρνουν άδεια, δεν έχουν τη σεξουαλική διάθεση που κάποιος θα φανταζόταν. Τις περισσότερες φορές, υπάρχει και λειτουργικό πρόβλημα.
Υπάρχει πιθανότητα κάποια στιγμή να επιτραπεί;
Από όσο είναι γνωστό υπάρχει ήδη ένας έτοιμος χώρος στις φυλακές Γρεβενών, από τον Ιούλιο του 2017 και έναν χρόνο τώρα περιμένουν τη σχετική υπουργική απόφαση. Ο χώρος αυτός παραμένει σφραγισμένος και οι κρατούμενοι ελπίζουν ότι τουλάχιστον θα εγκαινιαστεί στην προεκλογική περίοδο.
Έχει πάντως ενδιαφέρον το ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης επέλεξε τη συγκεκριμένη φυλακή για την πιλοτική εφαρμογή του, γεγονός που αν δεν αποτελεί υποκρισία, αποτελεί σκάνδαλο. Στη συγκεκριμένη φυλακή, τα τελευταία τρία χρόνια κρατούνται σε ποσοστό 70% άτομα που έχουν διαπράξει σεξουαλικά αδικήματα, κατά το κοινώς λεγόμενο βιαστές και παιδεραστές. Δεν είναι ευρέως γνωστό -καθώς για τον βιαστή υπάρχει ένα συγκεκριμένο κινηματογραφικό στερεότυπο που τον θέλει να δρα κυρίως σε στενά σοκάκια και σε υπόγειες διαβάσεις-, αλλά είναι γεγονός ότι στη συντριπτική πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων μιλάμε για πράξεις που έχουν λάβει χώρα μέσα στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον του κάθε δράστη. Για να οδηγηθούν αυτά τα άτομα στη φυλακή, έχει προηγηθεί η διάρρηξη οποιουδήποτε οικογενειακού δεσμού. Δεν τους επισκέπτονται οι συγγενείς τους και δεν έχουν επισκεπτήρια, άρα πως θα κάνουν επισκεπτήριο συζυγικής συνεύρεσης; Εκτός του συμβολισμού, λοιπόν, που επιλέγει το Υπουργείο, έχουμε και την επιλογή της αυτοϋπονόμευσης του μέτρου, αφού στη συγκεκριμένη φυλακή δεν θα αξιοποιηθεί.
Τι επιπτώσεις έχει η χρόνια αποχή από το σεξ στην ψυχική υγεία;
Αυτό δεν μπορώ να στο απαντήσω, επειδή δεν είμαι ειδικός ψυχικής υγείας. Αυτό που μπορώ να σου πω, είναι πως σίγουρα πρόκειται για ένα μαρτύριο - και μάλιστα εντελώς άσκοπο.
Αυτό που επίσης μπορώ να πω, είναι ότι πολλοί κρατούμενοι, όταν μετά από χρόνια εγκλεισμού παίρνουν άδεια, δεν έχουν τη σεξουαλική διάθεση που κάποιος θα φανταζόταν. Τους έχει φύγει μετά από τόση στέρηση. Τις περισσότερες φορές, απ’ όσο ξέρω, υπάρχει και λειτουργικό πρόβλημα. Μάλιστα, θυμάμαι ότι σε μια κλειστή φυλακή που ήμουν, όταν κάποιος έπαιρνε μετά από χρόνια την πρώτη του άδεια, η πιο συνηθισμένη φράση μεταξύ ευχής και συμβουλής ήταν, «Αν δεν σου σηκώνεται, βάλε κωλοδάχτυλο».
Με ποιους τρόπους υποκαθιστούν τη στέρηση του συντρόφου τους οι κρατούμενοι;
Με τον παραδοσιακό.
Στη φυλακή καταλαβαίνει κανείς πως το φύλο είναι περισσότερο μια κοινωνική κατασκευή. Δεδομένου ότι οι γυναίκες δεν υπάρχουν, σε μια ανδρική φυλακή ο έμφυλος διαχωρισμός ξεκινάει και γίνεται μόνο κοινωνικά.
Εννοώ, αναπτύσσονται ομοφυλοφιλικές σχέσεις; Είναι κάτι συνηθισμένο; Υπάρχουν τέτοιες σχέσεις, έστω και πλατωνικές;
Βασικά, να ξεκαθαρίσω ότι μιλάω μόνο για τις ανδρικές φυλακές, επειδή στις γυναικείες ή στα ανήλικα (σ.σ.: Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων), από όσα έχω ακούσει, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά.
Στις ανδρικές, το σεξ είναι θέμα ταμπού. Δεν μιλάνε οι κρατούμενοι γι’ αυτό. Το σεξ μεταξύ κρατουμένων είναι το μεγαλύτερο ταμπού. Δεν είμαι πίσω από τις πόρτες του κάθε κελιού, όταν η φυλακή κλείνει, για να ξέρω τι γίνεται, αλλά αν συμβαίνει ποτέ κάτι τέτοιο, είναι εξαίρεση που γίνεται υπό άκρα μυστικότητα. Όσο και αν φαίνεται παράξενο, έχει σημασία ότι η κοινωνία της φυλακής είναι μια πολύ συντηρητική κοινωνία, όπως όλες οι κλειστές κοινωνίες.
Από την άλλη, στη φυλακή καταλαβαίνει κανείς πως το φύλο είναι περισσότερο μια κοινωνική κατασκευή. Δεδομένου ότι οι γυναίκες δεν υπάρχουν, σε μια ανδρική φυλακή ο έμφυλος διαχωρισμός ξεκινάει και γίνεται μόνο κοινωνικά. Οι πιο αδύναμοι ή φτωχοί κρατούμενοι ή αυτοί που ανήκουν σε ευάλωτες, για την ιεραρχία της φυλακής, εθνοτικές ομάδες, όπως Πακιστανοί ή Βούλγαροι, συνήθως εξαναγκάζονται να υιοθετήσουν τον ρόλο που είχε η γυναίκα στην ελληνική επαρχία του 1950. Κάνουν αυτό που κάποτε θεωρούνταν ως γυναικείες δουλειές, όπως πλύσιμο, μαγείρεμα κτλ. Είναι τα λεγόμενα «λεγκένια» ή «ταξί» και λειτουργούν υπό τις εντολές, αλλά και την προστασία των δυνατών της πτέρυγας. Φυσικά, γίνονται αποδέκτες κάθε είδους προσβολής και λεκτικής ή σωματικής βίας, σε καθημερινή βάση. Οι δυνατοί απλώς διοικούν την πτέρυγα, ασχολούνται με τις μεταξύ τους ίντριγκες και κανονίζουν τις μοιρασιές από τα κέρδη της μαύρης αγοράς. Καμιά φορά, πολύ σπάνια, μπορεί να αναπτυχθούν και δεσμοί ανάμεσα σε κάποιον δυνατό κρατούμενο και τον υπηρέτη του, αλλά όχι σεξουαλικοί. Αν ψάχνεις για πλατωνικές σχέσεις στη φυλακή, το πιο κοντινό που μπορείς να βρεις είναι κάτι που πλησιάζει περισσότερο στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης.
Υπάρχει ο αστικός μύθος για βιασμούς στις φυλακές. Τι συμβαίνει, τελικά, αν σου πέσει το σαπούνι στο ντους;
Αν σου πέσει το σαπούνι, απλώς σκύβεις και το παίρνεις. Έτσι και αλλιώς, στις περισσότερες φυλακές υπάρχει κλειστό ντους ανά κελί και σε όσες λειτουργούν κοινόχρηστα μπάνια είναι επίσης ατομικά και χωρισμένα με τοίχο. Επιπλέον, ποιος πλένεται με σαπούνι στις μέρες μας; Όλοι χρησιμοποιούν αφρόλουτρο. Πέρα από την πλάκα, όμως, αυτή είναι μια αντίληψη που έχει αποτυπωθεί στο φαντασιακό του κόσμου μέσω του αμερικάνικου κινηματογράφου. Δεν ξέρω τι ακριβώς συμβαίνει στις αμερικάνικες φυλακές, αλλά στις ελληνικές δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Βιαιότητες και καταναγκασμός φυσικά και υπάρχει, αλλά όχι με τη σεξουαλική τους διάσταση.
Γενικά τον βιαστή, σε οποιαδήποτε εκδοχή του, δεν τον έχουν σε υπόληψη μέσα. Τις περισσότερες φορές, καθώς συνήθως είναι άτομα εντελώς αδύναμα και απομονωμένα, δέχονται λιντσαρίσματα από την κοινότητα των κρατουμένων και γι’ αυτό έχουν φτιαχτεί και ειδικές φυλακές ή πτέρυγες, ώστε να προστατεύονται, όπως στην Τρίπολη και στα Γρεβενά.
Ποια είναι η θέση του ομοφυλόφιλου σε μια ανδρική φυλακή στην Ελλάδα;
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι αρκετά πολύπλοκη. Όπως και πολλά άλλα πράγματα που αφορούν συμπεριφορές ή χαρακτηριστικά κρατουμένων, εξαρτάται πάρα πολύ από την εποχή, από τη φυλακή, από την πτέρυγα, αλλά και από τη δύναμη -κοινωνική ή σωματική- του κάθε κρατούμενου. Επίσης, παίζει ρόλο αν είναι θηλυπρεπής ή όχι και αν οι κρατούμενοι τον θεωρούν «ενεργητικό» ή «παθητικό».
Όπως συμβαίνει με τον ρουφιάνο, έτσι και με τον ομοφυλόφιλο, το πόσο θα «καταγγελθεί» η «συμπεριφορά» του από την κοινότητα εξαρτάται από το πρόσωπο και τη δύναμή του. Αν είναι αδύναμος, θα έχει την τύχη του αδύναμου. Αλλιώς θα μείνει ένα κοινό μυστικό που δεν επηρεάζει καθόλου. Δική μου γνώμη είναι πως μόνο ως πρόσχημα μπορεί να λειτουργήσει εναντίον κάποιου. Όμως, ως τέτοιο αξιοποιείται πιο εύκολα, ακόμη και από εκείνο του ρουφιάνου, επειδή και εκείνο στην πραγματικότητα πρόσχημα είναι. Το ίδιο ισχύει και για τους βιαστές, που κατά κανόνα η κοινότητα των κρατουμένων τους απεχθάνεται και τους απομονώνει. Ο Κυριάκος Παπαχρόνης, όμως, για παράδειγμα, που ήταν στις Ειδικές Δυνάμεις προτού καταλήξει φυλακή, δεν «καταγγέλθηκε» ποτέ από την κοινότητα των κρατούμενων ως βιαστής και δεν έχασε ποτέ το κύρος του ως κρατούμενος, εξαιτίας του αδικήματός του. Μάλλον επειδή κανείς δεν τόλμησε.
Υπάρχει μια γκάμα ενδεχομένων που έχω δει ή ακούσει για τη συμπεριφορά απέναντι σε ομοφυλόφιλους συγκρατούμενους, η οποία περιλαμβάνει από τη διαπόμπευση με τους πιο ταπεινωτικούς όρους, όπως το να ντύνουν κάποιον με φούστα και να τον περιφέρουν στην πτέρυγα γιουχάροντάς τον ή βάζοντάς τον να χορεύει πάνω σε τραπέζια, μέχρι την παντελή αδιαφορία. Στο δεύτερο άκρο την γκάμας, πάντα με τον άτυπο όρο ότι δεν αναφέρεται σε αυτό το θέμα.
