Ουσίες και εξάρτηση. Από πού να ξεκινήσω… Από τον πόνο και την εγκατάλειψη; Από την ανάγκη που δεν ικανοποιήθηκε ποτέ και την κακοποίηση; Από τα λάθη των γονέων, την απουσία και την υπερβολή μιας ψευδούς αγάπης, ή από τον θάνατο που στερεί βίαια μια μητέρα από το παιδί της; Από πού ξεκινούν όλα; Και πως φτάνει ένα παιδί 14 χρονών να κάνει για πρώτη φορά χρήση και μετά δεύτερη φορά και μετά κάθε μέρα, χωρίς να έχει καταλάβει ότι απομακρύνεται και από τον εαυτό του και από την όποια πραγματικότητα γύρω του; Και ειδικά εκείνη τη στιγμή που ένας ολόκληρος κόσμος ανοίγει μπροστά του. Θα ζητήσει τον πρώτο καφέ, μετά θα έρθει ένα βράδυ και θα μυρίζει αλκοόλ, μετά θα βρεις ένα πακέτο τσιγάρα στην τσέπη του παντελονιού του και μετά θα είναι συνέχεια κλεισμένο στο δωμάτιό του. Θα αρχίζουν οι τσακωμοί, οι σπασμένες πόρτες, οι βρισιές και μια μέρα θα τον βρεις πεσμένο κάτω στο μπάνιο…
«Η χρήση των ναρκωτικών για όλα αυτά τα νέα παιδιά που περιφέρουν τη δυστυχισμένη τους ύπαρξη στης ζωής τ' αβάσταχτα σοκάκια γίνεται ένα παιχνίδι ρώσικης ρουλέτας, μια διαρκής αναμέτρηση με το θάνατο. Αναζητούν απελπισμένα τη δόση τους, γνωρίζοντας ότι κάθε δόση μπορεί να είναι η μοιραία δόση. Επιμένουν όχι από ευχαρίστηση άλλα από ανάγκη. Η ίδια η εξάρτηση δεν είναι πάρα ένας τυραννικός καταναγκασμός που μετατρέπει τη ζωή τους σε κόλαση. Ο θάνατος κυριαρχεί στην ψυχική σκηνή.»
(«Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη, ο τοξικομανής και ο Θάνατος».)
Από όσους δοκιμάζουν μια ουσία κάποια στιγμή στη ζωή τους δεν εθίζονται όλοι για μια ζωή, αλλά ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς καταστρέφει τη ζωή του και γίνεται ένας αδύναμος ενήλικας που δεν μπορεί ποτέ να βρει τα σωστά του πατήματα στη ζωή. Ένα μικρότερο άλλα σημαντικό ποσοστό χρηστών καταλήγει να πεθαίνει είτε από υπερβολική δόση, είτε από ασθένειες όπως HIV, ηπατίτιδα, σχιζοφρένεια και άλλα. Χάνουν τα δόντια τους, τη σωματική και ψυχική υγεία τους και είναι κάθε μέρα όλο και πιο κοντά στον θάνατο και πιο μακριά από μια ζωή που δεν γνώρισαν ποτέ, που δεν έμαθαν ποτέ ότι αξίζουν και ότι μπορεί να είναι πολύ όμορφη γι’ αυτούς.
Ο Gabor Mate ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους ειδικούς στις ουσίες και τον εθισμό , ισχυρίζεται ότι η χρήση ουσιών είναι ένα σύμπτωμα, και όλοι όσοι κάνουν χρήση υποφέρουν και φοβούνται τη ζωή. Λένε ότι ο άνθρωπος φοβάται τρία πράγματα: τον θάνατο, τους άλλους ανθρώπους και το μυαλό του.
Τι είναι αυτό που πρέπει να αναζητήσουμε εμείς όμως – γιατί η χρήση ουσιών ή γιατί ο πόνος; Ισχύει άραγε ότι αν καταλάβουμε την αιτία θα βρούμε και τη λύση; ποια είναι η διαφορά μεταξύ της χρήσης και της κατάχρησης. Η χρήση γίνεται κατάχρηση όταν έχει καταστροφικές επιπτώσεις για την υγεία και τη ζωή ενός ανθρώπου.
Υπάρχουν πολλών ειδών εθισμοί – ναρκωτικά, τζόγος, εξουσία, αλκοόλ, καταναλωτισμός, φαγητό, σεξ, ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Ο εθισμός συνεπώς όπως μας λέει και ο Gabor Mate είναι η όποια συμπεριφορά μέσα από την οποία ένας άνθρωπος βρίσκει στιγμιαία ευχαρίστηση ή ανακούφιση άρα την αναζητεί συνεχώς αλλά έχει αρνητικές επιπτώσεις μακροπρόθεσμα και δεν μπορεί να σταματήσει πέραν των καταστροφικών συνεπειών που πλέον είναι συνειδητές. Ο εθισμός είναι η απάντηση στο τραύμα που επηρεάζει τον εγκέφαλο.
Ο εθισμός προκύπτει μέσα από μοναδικούς συνδυασμούς γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων για τον κάθε άνθρωπο στο επίπεδο των κυττάρων του και των εγκεφαλικών νευρώνων του. Ο εθισμός από τις ουσίες καταγράφεται επιστημονικά ως συνδεόμενη με ουσίες διαταραχή και εθιστική διαταραχή.
Η σωματική εξάρτηση, ή αλλιώς χημική εξάρτηση αναφέρεται σε εκείνη την κατάσταση όπου το σώμα ενός ανθρώπου έχει αλλάξει ως συνέπεια τακτικής χρήσης ναρκωτικών, έτσι ώστε το άτομο αναζητά μεγαλύτερες ποσότητες ναρκωτικού για να προκαλέσει τα ίδια αποτελέσματα, (αποκτά ανοχή) ή παρουσιάζει έντονα στερητικά συμπτώματα όποτε προσπαθεί να σταματήσει ή να μειώσει τη χρήση.
Όμως, η σωματική εξάρτηση δεν είναι το ίδιο με τον εθισμό. Εθισμός θεωρείται από τους επιστήμονες η παθολογική χρήση μιας ουσίας συνδεδεμένη με ενδείξεις σωματικής εξάρτησης. Ο εθισμός προϋποθέτει την έλλειψη ελέγχου στη χρήση αν και υπάρχει επίγνωση των επικίνδυνων επιπτώσεων που προκαλεί.
Μιλώντας και για την ψυχολογική εξάρτηση θα πούμε ότι κάποιος θα χρησιμοποιήσει τη χρήση για να καλύψει ψυχολογικές του ανάγκες όπως στο να βασιστεί στη χρήση για να παλέψει το καθημερινό στρες και άγχος, είτε υπάρχει ή όχι η χημική εξάρτηση.
Ποια είναι τα άτομα που εθίζονται – δεν έχει να κάνει μόνο με το DNA, πρέπει να κοιτάμε τη ζωή τους. Δυστυχώς οι στατιστικές λένε ότι οι περισσότεροι χρήστες έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά ή λεκτικά σε μικρή ηλικία. Πάντα το περιβάλλον ενός παιδιού θα σμιλεύσει την προσωπικότητά του.
Κάποιοι έφηβοι ξεκινούν τη χρήση ουσιών επειδή νιώθουν πίεση από τους συνομήλικούς τους ή επειδή πιστεύουν ότι τα ναρκωτικά τους κάνουν να φαίνονται πιο ώριμους και εκλεπτυσμένους, άλλοι χρησιμοποιούν τις ουσίες ως αντίσταση στους γονείς και στην κοινωνία εν γένει. Ανεξαρτήτως όμως από τον λόγο που ξεκινούν τη χρήση, η χρήση συνεχίζεται γιατί τα ναρκωτικά προκαλούν ευχάριστα συναισθήματα ή επειδή δεν μπορούν πλέον να τη σταματήσουν.
Άτομα που παρουσιάζουν έντονο άγχος στη δουλειά τους ή στην κοινωνική τους ζωή θα βρουν ανακούφιση στην ηρεμία που προσφέρει η χρήση του αλκοόλ, μαριχουάνα ή ηρεμιστικών. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση θα βρουν απήχηση στην ενδυνάμωση του «εγώ» που παρέχουν η κοκαΐνη και η αμφεταμίνη. Νέοι που μεγάλωσαν με δυσκολίες και σε φτώχεια θα προσπαθήσουν να γλυτώσουν από την ανέχεια μέσα από τη χρήση ηρωίνης και άλλα παρόμοια ναρκωτικά. Αρκετοί έφηβοι θα βασιστούν στα ναρκωτικά στη μετάβασή τους από την εξάρτηση της οικογένειας στην ενηλικίωση και τις μεγάλες αλλαγές της ζωής τους όπως σπουδές, δουλειά και τρόπος ζωής.
Η έλλειψη σημαντικών ορμονών όπως η ντοπαμίνη (έλλειψη κινήτρου) και ενδορφινών (ανακουφίζουν τον πόνο, μας βοηθούν να νιώσουμε την αγάπη και την ηρεμία) διαμορφώνει τον ανθρώπινο εγκέφαλο από πολύ μικρή ηλικία μέσα από τις πρωταρχικές σχέσεις.
Αργότερα τα ναρκωτικά θα συμβάλουν επίσης στη λειτουργία του εγκεφάλου, ήτοι με τον καιρό η τακτική χρήση κοκαΐνης, αλκοόλ και ηρωίνης αντικαθιστά την παραγωγή της ντοπαμίνης του εγκεφάλου και ο φυσιολογικός μηχανισμός επιβράβευσης του εγκεφάλου – το σύστημα «νιώθω καλά» που ενεργοποιείται όταν τρώμε κάτι καλό ή κάνουμε κάτι ωραίο αποκτά μια αμβλεία λειτουργία.
Ο ρόλος των ενδορφινών που σταματούν τον πόνο είναι παρόμοιο με εκείνο των διεγερτικών όπως η ηρωίνη. Οι ενδορφίνες και τα διεγερτικά ναρκωτικά συνδέονται στην ίδια αισθητηριακή πλευρά του εγκέφαλου. Όταν το σώμα συνηθίζει να παίρνει διεγερτικά, θα σταματήσει να παράγει ενδορφίνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο χρήστης να γίνει εθισμένος από διεγερτικά για να απαλύνει τον πόνο ή να νιώθει χαρά.
Αργότερα τα ναρκωτικά θα συμβάλουν επίσης στη λειτουργία του εγκεφάλου, ήτοι με τον καιρό η τακτική χρήση κοκαΐνης, αλκοόλ και ηρωίνης αντικαθιστά την παραγωγή της ντοπαμίνης του εγκεφάλου και ο φυσιολογικός μηχανισμός επιβράβευσης του εγκεφάλου – το σύστημα «νιώθω καλά» που ενεργοποιείται όταν τρώμε κάτι καλό ή κάνουμε κάτι ωραίο αποκτά μια αμβλεία λειτουργία.
Ο ρόλος των ενδορφινών που σταματούν τον πόνο είναι παρόμοιο με εκείνο των διεγερτικών όπως η ηρωίνη. Οι ενδορφίνες και τα διεγερτικά ναρκωτικά συνδέονται στην ίδια αισθητηριακή πλευρά του εγκέφαλου. Όταν το σώμα συνηθίζει να παίρνει διεγερτικά, θα σταματήσει να παράγει ενδορφίνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο χρήστης να γίνει εθισμένος από διεγερτικά για να απαλύνει τον πόνο ή να νιώθει χαρά.
Τόσο η επιστήμη της επιγενετικής όσο και οι νευροεπιστήμες, έχουν αποδείξει πλέον ότι τα επίπεδα του άγχους στα μωρά μεταφέρονται από τη μητέρα, ότι τα μωρά διαισθάνονται το άγχος και την ταραχή μιας μητέρας και αυτό είναι καθοριστικό για την ανάπτυξή τους. Το τραύμα μεταφέρεται ασυνείδητα από τη μια γενιά στην άλλη και έτσι το παιδί καταλήγει να κουβαλήσει ανεξήγητα μεγάλα ποσά άγχους και κρύπτες που του καθορίζουν την προσωπικότητα και την μετέπειτα ζωή.
Άτομα που έχουν προϊστορία διαταραχών στη χρήση ουσιών στην οικογένειά τους έχουν από 4 έως και 8 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν οι ίδιοι αυτές τις διαταραχές. (Urbanoski &Kelly, 2012). Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η πίεση της οικογένειας και των συνομήλικων φαίνεται παίζουν ένα πιο σημαντικό ρόλο για την έναρξη της χρήσης στους εφήβους, ενώ γενετικοί παράγοντες παίζουν έναν πρωταρχικό ρόλο στην επεξήγηση της συνέχισης της χρήσης κατά την ενηλικίωση. (Kendleretal., 2008).
Συμπέρασμα – Η υπερβολή οδηγεί σε υπερβολές και όλα ξεκινούν όταν το παιδί μεγαλώνει και σμιλεύεται μέσα από τα βιώματά του στο σπίτι και από τους ανθρώπους δίπλα του. Η κάθε λέξη σας, το κάθε βλέμμα σας και η κάθε αγκαλιά σας είναι καθοριστικές για το μεγάλωμα των παιδιών σας. Επιτρέπονται τα λάθη, αλλά τα μεγάλα λάθη όπως η έλλειψη αυτογνωσίας, η αδιαφορία, η απουσία, η υπερβολική αγάπη και η έλλειψη ορίων έχουν πολύ ακριβό τίμημα τόσο για τη ζωή του παιδιού σας όσο και για τη δική σας ζωή.
Ζούμε σε ένα σήμερα και σε μια κοινωνία όπου τα ναρκωτικά και οι εξαρτήσεις φαίνεται να είναι η άμεση και εύκολη λύση για ένα παιδί που είναι πληγωμένο και νιώθει μόνο, που δυσκολεύεται να συσχετιστεί με νέους κόσμους που του ανοίγονται και τότε δημιουργεί μέσα από τη χρήση έναν κόσμο δικό του, όπου νιώθει ασφάλεια και μπορεί να αποφεύγει την όποια απειλή.
Η δυσκολία ενηλικίωσης και ψυχικής ενδυνάμωσης ενός έφηβου είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τους γονείς. Σκέφτηκα λοιπόν να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις πάνω στο συγκεκριμένο θέμα έτσι ώστε να βάλουμε όλοι μαζί ένα λιθαράκι σε αυτήν την ταλαιπωρημένη κοινωνία και να βοηθήσουμε όλοι στο σωστό μεγάλωμα και στην νοητική και ψυχική ενδυνάμωση των παιδιών μας για ένα συνειδητοποιημένο σήμερα και ένα καλύτερο αύριο όλων.
Γαβριέλα Γκουσίτσα,
Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
