Αλληγορία της ηθικής των γήινων πραγμάτων με πορτρέτο ενετού γερουσιαστή Tintoretto, 1585
Κάποτε στη μνήμη αναβαπτίζονται των παιδικών των χρόνων. Μπερδεύεται τότε η αναπόληση με το πρέπον, η μνήμη με των γονιών τη συμβουλή ή το μάλωμα και γίνονται νοσταλγία περισσότερο κι απωθημένο, παρά δεοντολογία και εξάντας σωτήριος για την κοινωνία.
Άλλοτε προσχήματα ζητούν οι ανθρώπινοι κανόνες σε ό,τι ιερότερο υπάρχει, τα παιδιά, τη θρησκεία, την αγάπη, το λαό, σε μια ρακή ή σ´ ένα όρκο. Και μιαίνονται μεμιάς τα δώρα τούτα, αφού το δίκαιο για κίνητρο την πρόφαση επικαλείται, αντί από μόνο του να είναι ουσία.
Παιδί της ανάγκης η ηθική εύκολα σε αποπαίδι της φιλοδοξίας και της ανευθυνότητας μετατρέπεται.
Προϋπόθεσή της η γνώση, η ευφυία, η επιλογή, το δίλημμα, η αμφιβολία, η αλληλεγγύη.
Μα με πόση ελαφρότητα βολεύεται στη συνήθεια και το συμφέρον και μεταλλάσσεται σε σύστημα, υποκρισία, νόμο, ετυμηγορία.
Προηγείται της πράξης. Κι όμως οι πιο πολλοί στα καλούπια των συνεπειών επιχειρούν να τη στριμώξουν ή την αρμονία της αντιλαμβάνονται ως Νέμεση και Ερινύα.
Άλλες οι προσταγές της για τον εαυτό και μ´ άλλες κρίνει τους υπολοίπους.
Και προς το τέλος μόνο ή στη φώτιση, καθώς αντιλαμβάνεται του Θανάτου την απόλυτη δικαιοσύνη, σβήνει η ανθρώπινη αυτή ιδιοτροπία, που βλαστήμησε νομίζοντας πως θα μοιάσει στα Θεία.
Ευστράτιος Παπάνης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
