Φανταστείτε μια χώρα όπου η διαλεκτική αντιπαράθεση συμβαίνει για θέματα από το πιο συνηθισμένο και καθημερινό μέχρι το πιο εξεζητημένο όπως οι λεπτές διαφορές ανάμεσα στην δοξασία και τη γνώση ή ανάμεσα στην ουσία και την ύπαρξη και μάλιστα συμβαίνει με τον πιο μεγάλο ζήλο, σαν να έχει μεγαλύτερη σημασία η αντιπαράθεση παρά η ίδια η επίλυση του ζητήματος. Η χώρα αυτή είναι βέβαια η Ελλάδα μετά την εποχή των λεγόμενων σοφιστών (-500 και έπειτα), και πιο συγκεκριμένα η Αθήνα αλλά και άλλες σημαντικές πόλεις και αποικίες, κάθε μέρος όπου είχε εισχωρήσει ο ιός της λογικής μέχρις ότου τον αναχαιτίσουν ή τουλάχιστον προσπαθήσουν για κάτι τέτοιο οι υποστηρικτές της μιας και μόνο αλήθειας, του απόλυτου και μη προσεγγίσιμου λογικά θεού.
Σοφιστής θεωρείτο όποιος δίδασκε την διαλεκτική τέχνη επί πληρωμή, αλλά καθιερώθηκε να ονομάζεται, μετά τους Πλατωνικούς διαλόγους, όποιος θεωρούσε την αλήθεια των πραγμάτων σχετική και μεταβλητή - σε αντίθεση με τον Σωκράτη/Πλάτωνα που θεωρούσε την αλήθεια άφθαρτη και αμετάβλητη, ανεξάρτητη από τις ανθρώπινες αντιλήψεις, στην οποία ο πραγματικός φιλόσοφος μπορεί να μεθέξει εφόσον κεντρίζεται συνεχώς από το δαιμόνιο του και νιώθει μια ακαταμάχητη ερωτική έλξη για την αλήθεια αυτή.
Είναι χιλιοειπωμένη από τους σχολιαστές της αρχαίας φιλοσοφίας η αντίθεση του Σωκράτη προς τους Σοφιστές, αν όμως ψάξει κάποιος μόνος τους τα πλατωνικά κείμενα θα δει μάλλον ένα σεβασμό για τους κυριότερους εξ αυτών, τον Πρωταγόρα, τον Γοργία και τον Πρόδικο. Θα βρει ανάμεσα στους σοφιστές δυο από τους βασικούς μαθητές του, τον Κριτία και τον Αντισθένη και θα προσέξει ότι η διαλεκτική τεχνική του Σωκράτη και η μανία του για ορισμούς και αποδείξεις είναι πέρα ως πέρα σοφιστική. Πράγματι οι περισσότερες προσπάθειες ορισμών καταλήγουν σε αδιέξοδο, χωρίς αυτό να τον στεναχωρεί στο παραμικρό, σαν να ηδονίζεται από τη λογική διαδικασία καθεαυτή.
Στον ‘Θεαίτητο’ ο αγώνας του για ορισμό της γνώσης είχε ήδη ξεκινήσει μες στο γέλιο, προτείνοντας ο Σωκράτης όποιος χάνει στη συζήτηση κατ’ εξακολούθηση να παριστάνει το γαϊδούρι στο παιχνίδι της σφαίρας. Τελικά ο διάλογος αποβαίνει άκαρπος για όλους, αυτός όμως δηλώνει ικανοποιημένος στο συνομιλητή του ότι μετά από αυτή τη προσπάθεια θα είναι λιγότερο βαρύς στη συναναστροφή του με τους άλλους καθώς δεν θα υποκρίνεται ότι γνωρίζει πράγματα που δεν γνωρίζει.
Στον ‘Λάχη’ η διαλεκτική μάχη της συντροφιάς να ορίσει την ανδρεία δεν οδηγεί πουθενά και ο Σωκράτης καταλήγει λέγοντας ότι παράλληλα με την επιμέλεια των νεανίσκων, πρέπει, παρά την ηλικία τους, να φροντίζουν και αυτούς τους ίδιους μέσω των διαλεκτικών αναζητήσεων, θέλοντας να δείξει ότι το παιχνίδι της λογικής δεν έχει τέλος, και ότι αξίζει αυτό καθαυτό ακόμη και όταν δεν καταλήγει πουθενά.
Στον ‘Λύσι’ επειδή δεν καταφέρνουν να ορίσουν τι είναι φιλία τους λέει ο Σωκράτης ότι εκείνος, γέρος άνθρωπος, αλλά και οι υπόλοιποι γελοιοποιήθηκαν, καθώς οι άλλοι θα πουν τι είδους φίλοι υποστηρίζουν ότι είναι αυτοί μεταξύ τους αφού δεν κατάφεραν καν να ορίσουν τι είναι φιλία.
Στον 'Eυθύφρονα’ ο Σωκράτης συναντά έναν ιερέα μπροστά στα δικαστήρια, προτού πάει στη βασίλειο στοά για να ενημερωθεί για την καταγγελία του Μέλητου εναντίον του. Ξεκινά μαζί του μια συζήτηση για το τι είναι όσιο. Ο συνομιλητής του είναι από τους πλέον αδύναμους, και έτσι, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Σωκράτη, και αυτή η συζήτηση οδηγείται σε αδιέξοδο. Στην τελική σκηνή, κι ενώ ο Ευθύφρονας τρέχει να φύγει μακριά του, ο Σωκράτης του φωνάζει ειρωνικά καθώς απομακρύνεται πως έχασε τη μεγάλη ευκαιρία να μάθει από έναν υπηρέτη του όσιου τι είναι όσιο και τι δεν είναι κι έτσι να υπερασπιστεί τον εαυτό του και να απαλλαγεί από την κατηγορία του Μέλητου.
Τι άνθρωπος είναι λοιπόν αυτός ο Σωκράτης και γιατί ήταν τόσο επικίνδυνος που το δικαστήριο αποφάσισε τη θανατική του καταδίκη; Ένας εραστής του λόγου, ο σοφιστικότερος όλων των σοφιστών, αυτός που θεωρούσε ότι το μόνο μέσο για τη βελτίωση του ανθρώπου είναι ο ορθός λόγος, στον οποίο όλοι πρέπει να προσφεύγουμε για επίλυση των διαφορών μας αλλά και για απάντηση όλων των ζητημάτων που αφορούν την προέλευση και τη εσώτερη φύση μας. Ένας υπέρμαχος της σύγκλισης των διαφορετικών απόψεων, καθώς ουσιαστικά συνθέτει τις γνώμες των συνομιλητών του, λέγοντας ότι ο ίδιος δεν γνωρίζει τίποτα. (τι πιο αντι-δογματικό και αντι-φανατικό;) Ένα πρότυπο της αρμονικής συμβίωσης μέσα σε μια λειτουργική κοινότητα, μιλώντας ακατάπαυστα για τον σεβασμό του απέναντι στους νόμους της πόλης του, επειδή αυτοί οι νόμοι είναι η εκφρασμένη θέληση της κοινωνίας, έστω και αν τη στιγμή εκείνη τον οδηγούσαν στο θάνατο. Έτσι ο Σωκράτης συντάσσεται ξεκάθαρα με τη μερίδα των σοφιστών που εξυμνούσαν τον νόμο στη διαπάλη ‘φύση ή νόμος’, μαζί με τον Πρωταγόρα, τον Κριτία και τον Δημόκριτο.
