Οι σημαντικότεροι φιλόσοφοι έχουν διατυπώσει αποδείξεις διαφόρων τύπων για την ύπαρξη του θεού, οι οποίες παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον όχι τόσο για το αντικείμενο τους καθαυτό (καθώς η έννοια του θεού δεν είναι προσδιορισμένη με ένα ενιαίο και κοινά αποδεκτό τρόπο) αλλά κυρίως για τον ευφυή τρόπο με τον οποίο είναι διατυπωμένα τα συλλογιστικά επιχειρήματα.
Αριστοτέλης
Το λεγόμενο κοσμολογικό επιχείρημα, πρότυπο όλων των κοσμολογικών επιχειρημάτων, που βασίζονται στην εμπειρική πραγματικότητα.
Κάθε τι που κινείται οφείλει την κίνηση του σε κάτι άλλο. Καθετί όμως που παρατηρούμε στη φύση κινείται, συνεπώς το Α οφείλει τη κίνηση του στο Β, το οποίο οφείλει τη κίνηση του στο Γ, το οποίο οφείλει τη κίνηση του στο Δ κ.ο.κ σε μια αλυσίδα χωρίς τέλος. Στο σημείο αυτό τοποθετεί το μυστικό του όπλο ο Αριστοτέλης, όπως θα έπραττε και ο κάθε αξιοπρεπής Έλληνας φιλόσοφος, ο οποίος φοβάται την άπειρη αναδρομή (infinite regression), θεωρώντας την αδιανόητη, άτοπη και παντελώς αδύνατη. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια οντότητα η οποία θέτει όριο σε αυτή την άπειρη αναδρομή αιτίων και αιτιατών της κίνησης, και αυτή η οντότητα οφείλει να είναι κάτι που κινεί άμεσα ή έμμεσα όλα τα άλλα χωρίς όμως αυτό να κινείται. Κατ’ αυτό τον τρόπο, εφόσον αυτό δεν κινείται, δεν υπάρχει πλέον λόγος να αναζητήσουμε κάποια αιτία του. Την οντότητα αυτή την ονομάζει ο Αριστοτέλης κινούν ακίνητο. Θα μου πείτε και ο θεός πού μπαίνει σε όλη αυτή την ιστορία; Πολύ απλά, αν ορίσουμε τον θεό ως το κινούν ακίνητο, τότε αποδείχθηκε ότι ο θεός υπάρχει.
Anselm of Canterbury
Το λεγόμενο οντολογικό επιχείρημα, πρότυπο όλων των οντολογικών επιχειρημάτων, που βασίζονται σε απλή συλλογιστική χωρίς να στηρίζονται στην εμπειρική πραγματικότητα.
[1] ΟΡΙΣΜΟΣ: Συλλαμβάνουμε (αντιλαμβανόμαστε) τον θεό ως το ον εκείνο από το οποίο δεν μπορεί να συλληφθεί άλλο μεγαλύτερο
[2] Η ιδέα του θεού (ο θεός) υπάρχει στο νου μας
[3] Ένα όν που υπάρχει και στο νου μας και στην πραγματικότητα είναι μεγαλύτερο από ένα όν που υπάρχει μόνο στο νου μας
Λόγω της [2] είναι βέβαιο ότι ο θεός υπάρχει στο νου μας, οπότε στη συνέχεια θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι δεν υπάρχει μόνο στο νου μας αλλά και στην πραγματικότητα. Κάνει λοιπόν τον επόμενο κρίσιμο υποθετικό συλλογισμό, όπου στην υπόθεση θέτει ότι ο θεός υπάρχει μόνο στο νου μας ώστε να το καταρρίψει.
[4] Αν ο θεός υπάρχει μόνο στο νου μας τότε μπορούμε να συλλάβουμε επίσης ένα ον που υπάρχει και στο νου μας και στην πραγματικότητα, το οποίο λόγω της [3] είναι μεγαλύτερο από τον θεό, εφόσον αυτός υπάρχει μόνο στο νου μας.
[5] Σύμφωνα όμως με τον ορισμό [1] δεν μπορούμε να συλλάβουμε κάτι μεγαλύτερο από τον θεό.
Το συμπέρασμα λοιπόν της [4] αποδείχθηκε ψευδές. Αν όμως το συμπέρασμα ενός έγκυρου υποθετικού συλλογισμού, όπως ο [4], είναι ψευδές, συνεπάγεται ότι η υπόθεση του συλλογισμού είναι ψευδής.
ΣΥΝΕΠΩΣ ο θεός δεν υπάρχει μόνο στο νου μας, υπάρχει και στην πραγματικότητα, δηλαδή ο θεός υπάρχει.
Θωμάς ο Ακινάτης (Thomas of Aquina)
1o επιχείρημα
Το Αριστοτελικό επιχείρημα του κινούντος ακίνητου
2o επιχείρημα
Το ίδιο με το προηγούμενο σε αφαιρετικότερη μορφή. Κάθε τι υπάρχει εξ αιτίας κάποιου άλλου. Για να αποφευχθεί και πάλι η άπειρη αναδρομή, πρέπει να υπάρχει κάτι που δεν υπάρχει εξ αιτίας κάποιου άλλου αλλά εξ αιτίας του εαυτού του. Ορίζοντας τον θεό ως το όν που αποτελεί την αιτία του ίδιου του εαυτού του, η ύπαρξη του θεού μόλις αποδείχθηκε
3o επιχείρημα
Αυτό είναι το πιο πρωτότυπο των 5 επιχειρημάτων του, όπου ο Θωμάς κάνει έναν ευφυή διαχωρισμό των όντων σε όντα που απλά συμβαίνει να υπάρχουν, τα λεγόμενα συμβεβηκότα (contingent beings) και σε όντα που είναι αδύνατο να μην υπάρχουν, τα λεγόμενα αναγκαία όντα (necessary beings).
Κάθε συμβεβηκός κάποια στιγμή παύει να υπάρχει. Αν λοιπόν όλα τα όντα ήταν συμβεβηκότα, θα ερχόταν η στιγμή αργά ή γρήγορα που δεν θα υπήρχε τίποτα. Κι όμως βλέπουμε πράγματα που υπάρχουν. Άρα δεν είναι όλα τα όντα συμβεβηκότα. Άρα υπάρχει τουλάχιστον ένα αναγκαίο ον. Ταυτίζοντας το αναγκαίο ον με το θεό, μόλις αποδείχτηκε η ύπαρξη του θεού.
4o επιχείρημα
Στα όντα βλέπουμε να ισχύει η σχέση μεγαλύτερο-μικρότερο. Για κάθε ον υπάρχει κάποιο μεγαλύτερο του. Για να αποφευχθεί η άπειρη διαδρομή υπάρχει ένα ον μεγαλύτερο του οποίου δεν υπάρχει. Ορίζοντας το θεό ως το μέγιστο αυτό ον, μόλις αποδείχθηκε η ύπαρξη του θεού.
5o επιχείρημα
Το γνωστό τελεολογικό επιχείρημα, όπου ο θεός ορίζεται ως ο νοήμων σχεδιαστής του Σύμπαντος, επιχείρημα που άνθισε ιδιαίτερα την εποχή του Διαφωτισμού από τους ντεϊστές φιλοσόφους (με κυρίαρχο τον Βολταίρο), αλλά και μέχρι σήμερα στους ένθεους επιστήμονες που υποστηρίζουν την εμπειρική επιστημονική εξήγηση του κόσμου, θεωρώντας όμως ταυτόχρονα ότι όλοι οι φυσικοί και βιολογικοί νόμοι δημιουργήθηκαν και συντηρούνται από ένα ευφυές σχέδιο (intelligent design) που διαπερνά το Σύμπαν.
Ποια είναι η λογική του τελεολογικού επιχειρήματος; Όλα τα πράγματα στη φύση φαίνεται ότι ικανοποιούν ένα στόχο, ένα σκοπό, ακόμη και τα πράγματα που δεν έχουν συνείδηση (πλανήτες, φυτά, ζώα). Συνεπώς πρέπει όλα τα πράγματα να διευθύνονται από ένα νοήμον ον, έναν ευφυή σχεδιαστή. Ορίζοντας τον θεό ως τον ευφυή σχεδιαστή του Σύμπαντος, μόλις αποδείχθηκε η ύπαρξη του θεού.
Καρτέσιος (Descartes)
[1] Έχω την ευκρινή και καθαρή ιδέα ενός απολύτως τέλειου όντος, ενός δηλαδή όντος που έχει όλες τις δυνατές τελειότητες
[2] Η αναγκαία ύπαρξη είναι μία από τις τελειότητες
[3] ΣΥΝΕΠΩΣ το απολύτως τέλειο ον υπάρχει
Εδώ αν παρεμβάλλουμε τον σιωπηλό ορισμό του θεό ως του απολύτως τέλειου όντος, η [3] οδηγεί στο επιθυμητό συμπέρασμα ότι ο θεός υπάρχει
Σπινόζα
Κάθε τι που υπάρχει είναι μια υπόσταση ξέχωρη από τις υπόλοιπες. Είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε υπόστασης η ύπαρξη. Άρα όλα υπάρχουν. Εκείνο που μένει να αποδειχθεί είναι η αναγκαία ύπαρξη ενός απολύτως άπειρου όντος, που αποτελεί τον ορισμό του θεού. Έστω ότι ο θεός δεν υπάρχει αναγκαία. Τότε θα υπάρχει κάποιος λόγος που θα εμποδίζει τον θεό να υπάρχει. Αυτός ο λόγος θα υπάρχει ή μέσα στη φύση του ή σε άλλη υπόσταση. Αν ο λόγος περιέχεται σε άλλη υπόσταση, δεν θα μπορούσε να εμποδίσει τον θεό να υπάρχει, καθώς οι υποστάσεις δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους και δεν μπορεί να επηρεάσει η μια την άλλη. Αν ο λόγος περιέχεται μέσα στον θεό, τότε θα πρέπει να υπάρχει μέσα στη φύση του κάτι που τον εμποδίζει να υπάρχει, πράγμα άτοπο, καθώς χαρακτηρισμό γνώρισμα κάθε υπόστασης είναι όπως είπαμε η ύπαρξη. ΣΥΝΕΠΩΣ ο θεός υπάρχει αναγκαία.
Godel
Η μόνη απόδειξη που δεν έχει καταρριφθεί, και έχει προταθεί από τον σημαντικότερο μαθηματικό του 20ού αιώνα και ένα από τους σημαντικότερους μαθηματικούς όλων των εποχών.
Η απόδειξη αυτή είναι πολύ δύσκολη στην κατανόηση. Σας δίνω μόνο τον ορισμό του θεού κατά Godel, ως το ον που περιέχει όλες τις θετικές ιδιότητες, όπου θετική ιδιότητα είναι εκείνη από την οποία όλες οι απορρέουσες ιδιότητες είναι μόνο θετικές. Και σας παραπέμπω στη σχετική ιστοσελίδα [Godel's proof of God]
