Οι θεωρίες του Γοργία
Ο Γοργίας (-485 έως -380), ήταν διάσημος σοφιστής της αρχαιότητας, ίσως ο σημαντικότερος όλων στη δυνατότητα χρήσης του λόγου αλλά και στη φιλοσοφική εμβάθυνση. Στο έργο του 'περί του μη όντος', βαθιά επηρεασμένο από το 'περί φύσεως' του Παρμενίδη, αντιστρέφει με πολύ ισχυρά επιχειρήματα τη βασική άποψη του Παρμενίδη ότι το όν υπάρχει και μάλιστα είναι κατανοητό.
Η άποψη του Παρμενίδη μοιάζει αυτονόητη, στην πραγματικότητα όμως είναι μια αξιωματική θέση, στην οποία βασίστηκε όλη η αρχαία και σύγχρονη φιλοσοφία και επιστήμη. Τι σημαίνει ότι το 'όν' υπάρχει και κατανοείται; ότι όλα όσα βλέπουμε γύρω μας έχουν μια ουσιαστική υπόσταση δεν αποτελούν ψευδαίσθηση και επιπλέον ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να τα κατανοήσει, μπορεί συνεπώς να διατυπώσει θεωρίες που να τα περιγράφουν, να εξηγούν τη δομή και τη λειτουργία τους (επιστήμη) και συνεπώς μέσω ειδικών μηχανισμών και εφαρμογών να παράγουν αποτελέσματα ευεργετικά για τον άνθρωπο (τεχνολογία). Μπορεί όλα αυτά να φαίνονται προφανή αλλά αποτελούν τη θεωρητική βάση κάθε επιστημονικής και τεχνολογικής προσπάθειας και προόδου.
Τι έχει να αντιπροτείνει σαν φιλοσοφικός προβοκάτορας ο Γοργίας στην Παρμενιδική θέση, η οποία ακόμη και αν δεν είναι άμεσα αποδείξιμη, αναδεικνύεται εκ των αποτελεσμάτων της;
Ότι το ον δεν υπάρχει. Αλλά ακόμη και αν υπήρχε δεν θα ήταν κατανοητό. Αλλά ακόμη και αν ήταν κατανοητό δεν θα μπορούσε να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Αποδεικνύει ότι το όν δεν υπάρχει, λέγοντας ότι αυτό (το όν) θα είναι ή ένα ή πολλά, αλλά και η μία και η άλλη περίπτωση οδηγεί σε αντιφάσεις. Όλα λοιπόν γύρω μας είναι μια ψευδαίσθηση, ακόμη και εμείς οι ίδιοι που θέτουμε το ερώτημα. Αν αυτή η θέση γίνει αποδεκτή, τότε στο σημείο αυτό σταματά οποιαδήποτε καθαρή φιλοσοφική ή επιστημονική ενασχόληση. Πώς να μιλήσεις για κάτι που δεν υπάρχει; κάθε άρθρωση για αυτό είναι άρθρωση για σκιές ονείρου που τη μια στιγμή είναι έτσι και την άλλη αλλιώς. Όλα πνίγονται μεσα σε αλληλο-αποκλειόμενες αντιφάσεις κι εμείς οι ίδιοι, ανύπαρκτα και αντιφατικά όντα, συνεχίζουμε κατά ένα παράξενο τρόπο να προσπαθούμε να κατανοήσουμε με τη λογική μας το ανύπαρκτο και να επικοινωνούμε μέσω της γλώσσας ο ένας με τον άλλον. Εκεί αναφέρεται η συνέχεια του λόγου του Γοργία. Ακόμη και αν τα πράγματα γύρω μας υπήρχαν, θα ήταν αδύνατο να τα κατανοήσουμε. Μας χτυπά εδώ αλύπητα και τη δεύτερη ανάγκη μας, την ανάγκη της κατανόησης, θεωρώντας ότι όλα τα σχήματα και οι θεωρίες μας είναι μια ακατάσχετη σκέψη για την ίδια τη σκέψη χωρίς κανένα αντίκρισμα στην πραγματικότητα. Τι μας μένει; μια τελευταία ελπίδα, αυτή της επικοινωνίας. Τουλάχιστον να μπορούμε να αλληλο-καταλαβαινόμαστε, ακόμη κι αν όσα σκεφτόμαστε είναι φαντασιώσεις γύρω από σκιές. Ούτε αυτό όμως είναι εφικτό, μας λέει ο Γοργίας: άλλα θα λέει ο ένας, άλλα θα καταλαβαίνει ο άλλος, οι φαντασιώσεις του ενός δεν θα έχουν καμιά σχέση με τις φαντσιώσεις του άλλου. Ένας κόσμος σκιώδης με όντα που πλάθουν ανυπόστατες θεωρίες, χωρίς μάλιστα να μπορούν αυτές να τις μεταδώσουν στο διπλανό τους. Η απουσία και στα τρία επίπεδα: ύπαρξη, κατανόηση και επικοινωνία.
Τότε σε μια συνάθροιση ανθρώπων ποια είναι η αξία του λόγου; Και πώς τόλμησε κάποιος να διατυπώσει μια τέτοια άποψη σε μια κοινωνία που ήταν στην ακμή της ελευθερίας της, την πρώτη δημοκρατικά δομημένη κοινωνία με δικαίωμα έκφρασης κάθε γνώμης, η οποία να μπορεί μάλιστα να τεθεί σε άμεση εφαρμογή μετά από σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας;
Ο Γοργίας είναι ο άνθρωπος που ήθελε να δείξει με τον πιο ακραίο τρόπο την αυτο- υπονόμευση του ορθού λόγου. Ο λόγος, χάρη στον οποίο μπορούμε να ερευνούμε τη φύση των πραγμάτων, του ανθρώπου ατόμου και των ανθρώπινων κοινωνιών, γίνεται ο ίδιος, με τη χρήση των κατάλληλων επιχειρημάτων, εργαλείο για την απόδειξη των ορίων του. Πολλά χρόνια αργότερα, ο μαθηματικός Godel, απέδειξε με μαθηματικούς όρους κάτι παρόμοιο, ότι είναι αδύνατο να υπάρξει ποτέ ένα σύνολο αξιωμάτων μέσω των οποίων να μπορεί να αποδειχθεί οποιαδήποτε αληθής πρόταση.
Μπορούμε όμως να δούμε και το τρίπτυχο του Γοργία σε μια άλλη διάσταση: ακόμη και αν τίποτε δεν υπάρχει, εμείς, αφού βιώνουμε την ύπαρξη, θα αγωνιζόμαστε να την κατανοήσουμε. Όσο ατελείς και αν είναι οι θεωρίες μας εμείς θα έχουμε πάντα την ανάγκη να τις συμμεριστούμε με τους άλλους. Και τέλος, όσο ατελής και να είναι αυτή η επικοινωνία, είναι το μόνο που έχουμε και πάνω σ' αυτό θα θεμελιώσουμε την κοινωνία μας, σεβόμενοι κάθε άποψη όσο ξένη και να φαίνεται προς τις δικές μας απόψεις.
