Σχολαστικισμός καί ἡσυχασμός
Ἡ βασική διαφορά μεταξύ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί Παπισμοῦ βρίσκεται στό θέμα τῆς ἀκτίστου οὐσίας καί ἀκτίστου ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ.
Ὁ Θεός ἔχει οὐσία καί ἐνέργεια καί ἡ μέν οὐσία εἶναι ἀμέθεκτη ἀπό τόν ἄνθρωπο, ἡ δέ ἐνέργειά Του εἶναι μεθεκτή.
Γνωρίζουμε αὐτήν τήν διάκριση ἀπό τήν πνευματική ἐμπειρία πού μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε μέσα στήν Ἐκκλησία.
Δηλαδή, ὕστερα ἀπό τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς μετέχει κανείς τῆς ἀκτίστου φωτιστικῆς καί θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ καί ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄκτιστη, ὅτι διά τῆς μεθέξεως αὐτῆς τῆς ἐνεργείας ὁ ἄνθρωπος ἑνώνεται μέ τόν Θεό.
Ὅλη αὐτή ἡ μέθοδος, διά τῆς ὁποίας καθαρίζεται ἡ καρδιά, φωτίζεται ὁ νοῦς καί ὁ ἄνθρωπος θεοῦται κατά Χάρη καί γνωρίζει τόν Θεό ἐκ πείρας, λέγεται ἡσυχαστική ζωή ἤ ἡσυχασμός.
Αὐτή εἶναι ἡ βάση τῆς ὀρθόδοξης ζωῆς.
Στήν Δύση παραθεωρήθηκε αὐτή ἡ ἡσυχαστική μέθοδος, εἰσήχθη ὁ ὀρθολογισμός μέ ἀποτέλεσμα νά μή μετέχουν οἱ ἄνθρωποι τῆς ἀκτίστου φωτιστικῆς καί θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ
–ἄλλωστε λόγῳ τῆς θεωρίας περί actus purus πιστεύουν ὅτι μετέχουμε τῆς κτιστῆς χάριτος–
καί γι’ αὐτό δέν γνωρίζουν τόν Θεό καί στοχάζονται περί Αὐτοῦ.
Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ὁ Θωμᾶς ὁ Ἀκινάτης καί ὅλοι οἱ Δυτικοί πιστεύουν ὅτι ἡ ἐνέργεια μέ τήν ὁποία ὁ Θεός ἔρχεται σέ σχέση μέ τά κτίσματα εἶναι κτιστή.
Ἐνῶ σέ ὅλη τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση οἱ Πατέρες θεωροῦν ὅτι στόν ἄνθρωπο ὑπάρχουν δύο γνωσιολογικά κέντρα,
τό ἕνα εἶναι ἡ λογική, μέ τήν ὁποία ἔρχεται σέ σχέση μέ τά κτίσματα,
καί τό ἄλλο εἶναι ὁ νοῦς, μέ τόν ὁποῖο ἔρχεται σέ σχέση μέ τόν Θεό,
στήν δυτική παράδοση καλλιεργήθηκε ἡ ἄποψη περί ἑνός γνωσιολογικοῦ κέντρου, δηλαδή τῆς λογικῆς, διά τῆς ὁποίας οἱ ἄνθρωποι γνωρίζουν καί τά κτίσματα καί τόν Θεό.
Ἑπομένως, ἡ βασική διαφορά μεταξύ Ὀρθόδοξης καί δυτικῆς Παραδόσεως εἶναι ἡ διαφορά μεταξύ ἡσυχασμοῦ καί σχολαστικισμοῦ.
Μόνον μέσα ἀπό αὐτήν τήν προοπτική μποροῦμε νά δοῦμε τήν διαφορά μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσεως καί στήν θεολογία καί στήν κοινωνική ζωή.
*Η ενέργεια, που συνδέεται με την Χάρη του Θεού μέσα στην καρδιά και την οποία αποκαλούμε «νουν», μπορεί ύστερα από άσκηση εν Χάριτι, να είναι διαφορετική από την λογική, την οποία αποκαλούμε «λόγο».
Επειδή ο νους ενεργεί στην καρδιά, την λεγόμενη πνευματική καρδιά, γι' αυτό και εναλλάσσονται οι όροι «νους» και «καρδιά». Άλλοτε γίνεται διάκριση μεταξύ «νου» και «λογικής» και άλλοτε μεταξύ καρδιάς και λογικής.
(Ναυπάκτου Ἱεροθέου:Παλαιά καί Νέα Ρώμη)
