Η εξιδανίκευση του αγαπημένου προσώπου είναι μία παραληρηματική αυταπάτη την οποία το ερωτευμένο άτομο θα το αντιληφθεί και θα το συνειδητοποιήσει μετά την ύφεση της τρικυμίας των ερωτικών του συναισθημάτων και την αναπόφευκτη απομάγευση και απομυθοποίηση που επέρχεται σε μικρό χρονικό διάστημα.
Δεν θα επιχειρήσω να εντάξω τον έρωτα στις ψυχοπαθολογικές καταστάσεις κινδυνεύοντας να κατηγορηθώ ότι ψυχιατρικοποιώ το φυσιολογικό και να υποστώ την πάνδημο κατακραυγή! Ωστόσο έχει ο έρωτας κάποια ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά: Μετασχηματίζει, προσωρινά κατά τη σύντομη διάρκεια του, τη συνείδηση που έχει για τον κόσμο το ερωτευμένο πρόσωπο μέσα από την ακαταμάχητη δυνατότητά του να προκαλεί πελώριες στρεβλωτικές και σχεδόν παραληρηματικές εξιδανικεύσεις των χαρακτηριστικών όχι μόνο του αγαπημένου προσώπου αλλά και άλλων προσώπων, καταστάσεων, ιδεών, συναισθημάτων, ακόμη και του θανάτου. Έτσι, το ερωτευμένο πρόσωπο, γίνεται ευάλωτο στην πλάνη και την εξαπάτηση, πρωτίστως από τον ίδιο του τον εαυτό. Κυριευμένο από τεράστια αυτοπεποίθηση, αισθάνεται ικανό και έτοιμο για όλες τις παθιασμένες ακροβασίες και λανθασμένες επιλογές που θα τον οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές.
Το ότι η εξιδανίκευση του αγαπημένου προσώπου είναι παραληρηματική αυταπάτη το ερωτευμένο άτομο θα το αντιληφθεί και θα το συνειδητοποιήσει μετά την ύφεση της τρικυμίας των ερωτικών του συναισθημάτων και την αναπόφευκτη απομάγευση και απομυθοποίηση που επέρχεται σε μικρό χρονικό διάστημα. Αλλά και μετά τη λήξη του πάθους, είναι δυνατόν σε κάποιες περιπτώσεις το πρώην ερωτευμένο πρόσωπο να βασανίζεται από εμμονικούς, ψυχαναγκαστικούς αναμνησιακούς μηρυκασμούς που θα εγκατασταθούν σε χρόνια βάση και θα βασανίζουν την συνείδηση του. Όσοι το έπαθαν το γνωρίζουν και περιέργως το νοσταλγούν, πολύ. Οι άλλοι πετούν στα σύννεφα…
Αλλά υπάρχουν και πιο επίσημα ερωτικά ψυχοσύνδρομα. Και βέβαια η ερωτική παθολογία διακρίνεται αρκετά καθαρά από την σεξουαλική παθολογία.
1. Ερωτική Ζηλοτυπία
Η ζήλεια είναι συναίσθημα κοινό και παγκόσμιο, αν και η θέση της στα φυσιολογικά συναισθήματα είναι από πολλούς αμφισβητήσιμη. Στον έρωτα («αυτός που δεν ζηλεύει δεν αγαπάει») η ζήλεια έχει δυο αλληλένδετες μορφές: αφενός παραπέμπει στο ιδεώδες μιας ιδανικής σχέσης και στην αγωνία των μελών της (ή ενός από τα δύο) να την υπερασπιστούν ενάντια σε κάθε τι που θα απειλούσε να τη διαταράξει ή να οδηγήσει στην απώλεια του ονείρου της ερωτικής πίστης· αφετέρου υποδηλώνει το στοιχείο επιβολής στον άλλον μιας αφόρητης κατακτητικότητας, που εκδηλώνεται μέσα από τη διαρκή αναζήτηση ενδείξεων και σημείων επιβεβαίωσης της πίστης του· η αναζήτηση αυτή αποβαίνει όμως ατελέσφορη, αφού οποιοδήποτε στοιχείο στη συμπεριφορά του άλλου μπορεί να παρερμηνευτεί ως ένδειξη απιστίας, γεγονός που με τη σειρά του διεγείρει μια ακόμη πιο φρενήρη αναζήτηση νέων αποδεικτικών στοιχείων και άρα ασφυκτικότερο έλεγχο του άλλου. Το αν η ζηλοτυπία εμφανίζεται ως σύμπτωμα μιας ψυχοπαθολογικής διεργασίας (ζηλοτυπικό παραλήρημα) ή ως αντίδραση σε μια υπαρκτή και κατανοητή απειλή της ερωτικής σχέσης είναι θέμα που παρουσιάζει μεγάλες διαγνωστικές δυσχέρειες.
2. Σύνδρομο του Οθέλλου ή Ερωτικό Ζηλοτυπικό Παραλήρημα
Είναι σοβαρή και επικίνδυνη ψυχιατρική κατάσταση που παρατηρείται συχνότερα στους άρρενες χρόνιους αλκοολικούς. Η παραληρητική ζηλοτυπία, η επιθυμία του ασθενούς για απόκτηση απόλυτου και αποκλειστικού ελέγχου πάνω στην σύντροφό του, απορρέει από αισθήματα κτητικότητας, σεξουαλικής ανικανότητας, μείωσης της αυτοεκτίμησης καθώς και της πεποίθησης ότι εκτίθεται κοινωνικά. Ο ασθενής αρχικώς υποπτεύεται εσφαλμένως και ακολούθως πιστεύει ακραδάντως ότι η σύντροφός του τον απατά ή ότι εκδίδεται ως πόρνη. Μέσα στο πλαίσιο αυτού του παραληρήματος είναι δυνατόν να γίνει επικίνδυνος ακόμη και για τη ζωή της. Το ζηλοτυπικό παραλήρημα είναι συνήθως μονοθεματικό, χωρίς άλλες παραληρητικές ιδέες.
3. Σύνδρομο της Μήδειας
Το θέμα της Μήδειας περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα του προδομένου και απελπισμένου έρωτα που έχει ως καταστροφική κατάληξη την παιδοκτονία. Πολλές ερωμένες αντιπαθούν τα παιδιά των εραστών τους. Θεμελιώδης διαφορά μεταξύ μητέρας και ερωμένης είναι ότι η μητέρα προτιμά το παιδί της από τον άνδρα της, ενώ η ερωμένη προτιμά τον εραστή από το παιδί του, γιατί πράγματι το βλέπει μόνο σαν δικό του παιδί ακόμη και αν το έχει γεννήσει η ίδια. Στις περιπτώσεις αυτού του συνδρόμου η ερωμένη, ακόμη και αν έχει τεκνοποιήσει, δεν έχει μεταμορφωθεί ψυχολογικά σε μητέρα και το προϊόν του τοκετού μπορεί να είναι βάρος μισητό, το οποίο μάλιστα καθίσταται αβάσταχτο φορτίο αν απουσιάζει ο άνδρας εραστής.
4. Σύνδρομο De Clerambault ή παραλήρημα του αγαπάσθαι
Μπορεί να εμφανίζεται αυτόνομα χωρίς να συνδέεται με κάποια άλλη ψυχιατρική νόσο, συχνότερα όμως εμφανίζεται στο πλαίσιο κυρίως μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης, οργανικού ψυχοσυνδρόμου ή σχιζοφρένειας. Παρατηρείται συχνότερα σε γυναίκες, σε αναλογία 3:1. Είναι μια διαταραχή, κατά την οποία η ασθενής εσφαλμένως πιστεύει ότι ένα πρόσωπο ανώτερης από αυτήν κοινωνικής, οικονομικής ή μορφωτικής τάξης είναι πολύ ερωτευμένο μαζί της και της κάνει ερωτικές προτάσεις. Το παραλήρημα εμφανίζεται μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα (μερικών ημερών), αλλά τελικώς χρονίζει καθώς εξελίσσεται σε φάσεις: από την ελπίδα και την αναμονή, στις παρενοχλήσεις, στην αποθάρρυνση και τέλος στην επιθυμία εκδίκησης. Η ασθενής μπορεί να οδηγήσει αυτή την κατάσταση σε επικίνδυνο σημείο (με δικαστικούς αγώνες κλπ) και το πρόσωπο στο οποίο έχει εστιάσει το παραλήρημά της είναι δυνατόν να κινδυνεύσει.
5. Σύνδρομο του Δαιμονικού εραστή
Μερικές φορές αυτή η κατάσταση προσλαμβάνει χαρακτήρα ξεχωριστού συνδρόμου, του λεγόμενου Συνδρόμου του Δαιμονικού Εραστή-Φαντάσματος, όταν η ασθενής φθάνει στο σημείο να πιστεύει ακράδαντα ότι το άλλο πρόσωπο την πλησιάζει σεξουαλικώς τη νύχτα στο κρεβάτι της και συνουσιάζεται μαζί της. Καταφέρνει μάλιστα να «ανακαλύψει» στα σεντόνια της βιολογικό υλικό που άφησε ο εραστής και να το περιφέρει σε διάφορα χημικά εργαστήρια για επιβεβαίωση.
6. Σύνδρομο του Κανδαύλη ή Κανδαυλισμός
Είναι η συμπεριφορά επίδειξης της συντρόφου από τον σύντροφό της σε άλλους όταν αυτή είναι γυμνή ή όταν συνουσιάζεται μαζί του ή με άλλον.
Έχει πάρει το όνομά του από τον Κανδαύλη βασιλέα της Λυδίας που επέδειξε τη γυναίκα του γυμνή στον υπηρέτη του τον Γύγη και υπέστη τις γνωστές συνέπειες.
Στην ελληνική μυθολογία ο Κανδαύλης ήταν βασιλιάς της Λυδίας, γιος του Μύρσου και για τον λόγο αυτό αποκαλούμενος συνήθως Μυρσίλος, ο «τελευταίος των Ηρακλειδών». Ο Κανδαύλης δολοφονήθηκε με τη συνέργεια της συζύγου του από τον Γύγη, υπηρέτη του που ο Κανδαύλης τον θεωρούσε πιστό. Στη συνέχεια ο Γύγης έγινε βασιλιάς της Λυδίας με σύζυγό του την πρώην σύζυγο του Κανδαύλη.
Η πρακτική της επίδειξης της συντρόφου από τον σύντροφό της σε άλλους, έχει πάρει το όνομά της από τον Κανδαύλη και ονομάζεται κανδαυλισμός (Candaulism) στη διεθνή βιβλιογραφία
Έχει πάρει το όνομά του από τον Κανδαύλη βασιλέα της Λυδίας που επέδειξε τη γυναίκα του γυμνή στον υπηρέτη του τον Γύγη και υπέστη τις γνωστές συνέπειες.
7. Ψυχοσύνδρομο του Incubus
Ανήκει στους μη ονειρικούς εφιάλτες. Μαζί με το επόμενο σύνδρομο είναι υπόλειμμα της μεσαιωνικής ψυχιατρικής. Χαρακτηρίζεται από προσβολές άγχους στον ύπνο κατά τις οποίες η γυναίκα ξυπνάει ξαφνικά τη νύχτα με έντονο φόβο, τρόμο, κραυγή και αίσθημα πλακώματος στο στήθος και στην κοιλιά (incubus) χωρίς να θυμάται ότι είδε κάποιο όνειρο. Κατά τη μεσαιωνική δαιμονολογική ορολογία, incubus είναι ένας αρσενικός δαίμονας ο οποίος βρίσκει την ευκαιρία να ασελγεί στα σώματα των κοιμωμένων γυναικών. Συνήθως είναι γνωστός μαζί με την θηλυκή του έκφανση, την succubus.
8. Ψυχοσύνδρομο της Succubus
Η σούγκουμπους παρουσιάζεται ως γοητευτική παρουσία, κυρίως σε πιο σύγχρονες απεικονίσεις, ωστόσο παλιότερα, θεωρούνταν άσχημη και προκαλούσε φόβο με το δαιμονικό παρουσιαστικό της, την ουρά και τα παρόμοια με νυχτερίδας φτερά της. Σύμφωνα με το πρώτο «ψυχιατρικό» σύγγραμμα Malleus Maleficarum του 1486, ο ίνκουμπους χρησιμοποιεί το σπέρμα των ανδρών που απομύζησαν οι σούκουμπι από τους άνδρες που σαγήνευσαν, για να αφήσει εγκύους τις γυναίκες που αποπλανεί αυτός. Έτσι εξηγούνταν οι γεννήσεις παιδιών-δαιμόνων, καθώς υπήρχε η αντίληψη ότι οι δαίμονες δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν. Ως μια από τις πιο γνωστές succubus θεωρείται η περίφημη Λίλιθ.
Νικηφόρος Αγγελόπουλος,
Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής
Εικόνα: "Ο Κανδαύλης, βασιλιάς της Λυδίας, επιδεικνύει κρυφά τη γυναίκα του στον Γύγη, καθώς αυτή πηγαίνει γυμνή στο κρεβάτι του".
via
