Ο «Φαύλος κύκλος»

Ο καθηγητής Λεπίδης τέλειωσε τη διάλεξη του. Τώρα η συζήτηση γενικεύεται. Καθένας λέει την άποψη του, με λίγα λόγια. Αλλά από κουβέντα σε κουβέντα, το παλιό θέμα παραμερίστηκε κι ήρθε στο προσκήνιο ή πολιτική. Εδώ, οι κ.κ. Πετρόπουλος και Πέργκολας βρίσκονται στο στοιχείο τους. Ο πρώτος είναι δικτατορικός κι υποστηρίζει την ανάγκη επιβολής δυναμικής κυβέρνησης στην Ελλάδα· ο άλλος δημοκρατικός, και γυρεύει την κανονική λειτουργία του κοινοβουλευτισμού. Η διαφωνία τους παίρνει οξύτητα. Οι υπόλοιποι τούς καθησυχάζουν, και ζητούν τη γνώμη του Κωστή Ρούση:

— Τι λέτε εσείς, Δάσκαλε;

Ο Ρούσης σηκώνει τούς ώμους :

— Η δημοκρατία είναι το πιο αυταρχικό πολίτευμα, γιατί επιβάλλει στους πάντας τις ανεξέλεγκτες κι άτοπες παρορμήσεις του όχλου. Μ’ ένα δικτάτορα, κατά κάποιον τρόπο συζητείς λογικά, γιατί έχει πάντοτε μια δόση λογικής. Με τον όχλο, κάθε συζήτηση αποκλείεται. Μόνον να τον επηρεάσης μπορείς, αν είσαι δημαγωγός· δηλαδή αν μεταχειρισθής επιχειρήματα χαμηλότατης ποιότητας, τα μόνα που ο όχλος μπορεί να κατανόηση. Ένας δικτάτωρ, αν βέβαια δεν είναι κτήνος, έχει κάποια γνώση και κάποιαν εκτίμηση προς τις προσωπικότητες της χώρας.

Ο όχλος τις αγνοεί, κι ούτε παραδέχεται να κυβερνηθή από ανθρώπους που σκέπτονται. Η σκέψη για τον όχλο είναι αντιπαθής, ύποπτη κι επικίνδυνη. Εκείνο που τον επηρεάζει είναι τα ωραία λόγια κι η καταφερτζοσύνη. Η δημοκρατία κρατάει πεισματικά στο περιθώριο τις αξίες, έκτος αν αυτές καμουφλαριστούν με τα χυδαία προσόντα που θαυμάζει ο όχλος. Να! παράδειγμα ο κ. Τασάκος, νέος μεγάλης αξίας, που για να επιτύχη το σκοπό του διαβουκόλευσε άλλοτε τον όχλο με εκδηλώσεις ψεύτικου ενδιαφέροντος. Ο κ. Τασάκος είναι πολιτικός, μά θά άποτύχη· επειδή κάποτε ο όχλος θα διαισθανθή πως είναι άνθρωπος αξίας και θα τον παραμερίση.

Η δημοκρατία βασίζεται στο θέλημα τής πλειοψηφίας. Ποιας πλειοψηφίας; Η πλειοψηφία του όχλου δεν δημιουργείται στην τύχη αλλά με βάση ορισμένες κοινές ομοιότητες των ατόμων που τον αποτελούν κι οι πιο κοινές, οι πιο θεμελιώδεις ομοιότητες είναι η βλακεία κι η κακεντρέχεια. Συνεπώς δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο πού η πλειοψηφία των ηλιθίων και κακεντρεχών εκλέγει κυβερνήτες του συνόλου κατ’ εικόνα και ομοίωση της.

Η δημοκρατία δεν αρκείται να παραμερίση τους νοήμονες κι αγαθούς από τη διαχείριση των κοινών. Διαποτισμένη από αβυσσαλέο και φαρμακερό πλέγμα κατωτερότητας, κάνει το παν για να τους εξουθένωση…

— Η αθηναϊκή δημοκρατία όμως, τον διέκοψε ο κ. Λεπίδης. Ο Δάσκαλος τον σταμάτησε με θεληματική χειρονομία:

— Η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν η δικτατορία πενήντα χιλιάδων ομοτίμων πολιτών επί τριών εκατομμυρίων συμμάχων, μετοίκων και δούλων. Επί πενήντα χρόνια έτυχε οι 25.001 από αυτές τις πενήντα χιλιάδες να είναι άνθρωποι έξυπνοι. Βιολογικό φαινόμενο καταπληχτικό και ανεπανάληπτο στην ιστορία. Από τη στιγμή που οι 25.001 έξυπνοι έγιναν 24.999, οι 25.001 ηλίθιοι έφεραν στην αρχή τον Κλέωνα, άνθρωπο στα μέτρα τους ακριβώς· κι η δημοκρατία ξαναβρήκε τον συνεπή εαυτό της.

— Είσαστε δικτατορικός; ρώτησε ο κ. Μουστάφης κοιτώντας το ρολόι του.

— Θα ήμουν, αν υπήρχε τρόπος να διορισθή δικτάτωρ ο καταλληλότερος· τέτοιος όμως τρόπος είναι φυσιολογικά αδύνατο να ύπαρξη. Τις περισσότερες φορές, και στην ανάδειξη του δικτάτορα επενεργούν οι υποβόσκουσες δυνάμεις της δημοκρατίας, δηλαδή της ηλιθιοκρατίας.

Όσο πιο ηλίθιος είναι ο δικτάτωρ, τόσο και πιο λαοφιλής. Ένας νοήμων δικτάτωρ συμπιέζει αφόρητα τη μαζικήν ηλιθιότητα, και την αναγκάζει κάποτε να εκραγή. Με αυτούς τους όρους δεν μπορεί να είμαι δικτατορικός.

— Τότε τι είσαστε; ρώτησε ο καθηγητής Λεπίδης.

— Για μια στιγμή σκέφθηκα να γίνω αριστοκρατικός. Λογικά, η ασήμαντη μειοψηφία των νοημόνων και αγαθών πρέπει ν’ αποτελή την καλύτερη κυβέρνηση του συνόλου. Συμβαίνει όμως ότι ενώ οι αμέτρητοι ηλίθιοι μπορούν να συνταιριάσουν τις πεντέξι ανόητες αντιλήψεις τους, οι ελάχιστοι νοήμονες, έχοντας ξεχωριστή προσωπικότητα καθένας, έχουν και ξεχωριστές ιδέες.

Κάθε συνεννόηση μεταξύ τους είναι αδύνατη. Έκτος τούτου, οι άνθρωποι που έχουν μυαλό δεν το φθείρουν με τα χυδαία ζητήματα τής τρεχούμενης ζωής· κι ο καλός κυβερνήτης πρέπει να είναι άνθρωπος πραχτικός, δηλαδή αδιανόητος. Έτσι, δια της εις άτοπον απαγωγής, ξαναπέφτουμε στη διακυβέρνηση των ηλιθίων. Φαύλος κύκλος ασφυχτικός . . .

Από το μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση*

«Ο κίτρινος φάκελος.»

*Ο Μ. Καραγάτσης (23 Ιουνίου 1908 − 14 Σεπτεμβρίου 1960) ήταν Έλληνας πεζογράφος, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της «Γενιάς του ’30». Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Ροδόπουλος

via