Ο Αυγουστίνος ταύτισε τον Θεό με το νου. Και στο ερώτημα: "Ποιος είναι ο ένας Θεός;", δεν μπορούσε να απαντήσει αναφερόμενος στα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, σε κανένα πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Διότι αυτά τα πρόσωπα είναι ιδιότητες του νου, του ενός νου και δεν είναι όντως καθ' εαυτά. Έτσι ερμήνευσε και εφάρμοσε την φόρμουλα, τη διατύπωση, που είχε επικρατήσει ότι ο Θεός είναι μια ουσία τρία πρόσωπα. Την διατύπωσε παίρνοντας το σκέλος ουσία και ταυτίζοντάς το με τον Θεό. Ο Θεός λοιπόν, ο ένας Θεός είναι η ουσία. Τα πρόσωπα είναι ιδιότητες τις οποίες έχει ο ένας αυτός νους, σαν αυτές εδώ. Κάνοντας αυτό ο Αυγουστίνος έδωσε προτεραιότητα στην ουσία. Προτεραιότητα στο Θεό νου, από την οποία πηγάζουν τα πρόσωπα ως δευτερεύοντα στοιχεία. Έτσι στο ερώτημα ποιος είναι ο ένας Θεός, η απάντηση του Αυγουστίνου είναι: η μία ουσία.
Στους Έλληνες Πατέρες έχουμε διαφορετική κατάσταση.
Στο Ερώτημα ποιος είναι ο ένας Θεός ή μάλλον όταν λέμε ο Θεός, η απάντηση είναι ο Πατήρ.
Η Μοναρχία δεν έγκειται στην ουσία και τη φύση του Θεού, αλλά έγκειται στο Πρόσωπο του Πατρός.
Όταν λοιπόν ταυτίσουμε τον Θεό με τον Πατέρα, αυτός είναι και ο βιβλικός τρόπος αναφοράς στο Θεό.
Ο Θεός και ο Πατήρ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Όταν ο κατεξοχήν Θεός είναι ο Πατήρ, τότε οδηγούμεθα στο ότι την Αγία Τριάδα την ενσωματώνουμε μέσα στην έννοια του ενός Θεού.
Επειδή ο ένας Θεός είναι ο Πατήρ και επειδή η λέξη Πατήρ είναι λέξη σχέσεως, δεν υπάρχει Πατήρ χωρίς να υπάρχει Υιός.
Και δεν είναι φυσικά Πατήρ μόνο του Υιού, αλλά είναι «Πατήρ» και του Πνεύματος, κατά έναν άλλο τρόπο.
Άρα και ο Υιός και το Πνεύμα μπαίνουν από την πρώτη στιγμή μέσα στην έννοια του ενός Θεού.
Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, διότι το δόγμα της Αγίας Τριάδος γίνεται πρωταρχικό.
Δεν μπορείς να κάνεις λόγο περί του ενός Θεού πρώτα και μετά να κάνεις λόγο περί Αγίας Τριάδος, ως δεύτερο θέμα.
Μητροπολίτου Περγάμου
Ιωάννη Ζηζιούλα
