Τρία κείμενα συναντώνται |
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον (Κ.Π. Καβάφης)
Το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον», ίσως ένα από τα πιο συγκινητικά κείμενα που έχουν γραφτεί ποτέ, μιλά στην ψυχή των ανθρώπων.
Κι εδώ ακριβώς αντικρίζουμε κατάματα το μεγαλείο του ποιητή. Γιατί εκφράζει τη βαθιά, υπαρξιακή θλίψη του ανθρώπου όταν κοιτάζει πίσω στο παρελθόν.
Τα όνειρα του που δεν πραγματώθηκαν, τις ελπίδες του που διαψεύσθηκαν.
Τους διαδοχικούς συμβιβασμούς, άλλοτε μικρούς, άλλοτε μεγάλους. Την αίσθηση ότι η ευτυχία, η επιτυχία, η ζωή η ίδια- μια άλλη ζωή- πέρασε για μια στιγμή, ξυστά, σαν αεράκι που αγγίζει ελαφρά το μάγουλο.
Η ανάμνηση της παιδικής αθωότητας, η αναπόληση της εφηβικής ρώμης, οι προσδοκίες της ενηλικίωσης θρυμματίζονται μπροστά στα κελεύσματα μιας παράλογης καθημερινότητας.
Όμως όχι, ο Καβάφης δεν είναι απαισιόδοξος ποιητής. Τοποθετεί τον άνθρωπο, όρθιο και περήφανο, να αποχαιρετά με γλυκιά θλίψη τα όνειρά του που έμειναν όνειρα.
Χωρίς παράπονο αλλά με μια ιδιαίτερη, ξεχωριστή συγκίνηση αποχαιρετά «την Αλεξάνδρεια που χάνεται», έτσι όπως αρμόζει στα πιο πολύτιμα πράγματα που παρόλο που δεν στερεώθηκαν και δε βλάστησαν, παραμένουν αληθινά και κομμάτι του εαυτού μας.
Και η αδιαπραγμάτευτη αλήθεια που δικαιώνει τη στάση αυτή και συνάμα μεταμορφώνει την τραγικότητα, αποδιώχνοντας από μέσα της την κακομοιριά, συνίσταται στο γεγονός πως πρόκειται για μια υπόθεση που αφορά τον αγώνα του ανθρώπου με τον εαυτό του, μια καθαρά γήινη υπόθεση που επιβεβαιώνει την ίδια τη ζωή.
Ο μύθος του Σισύφου (Albert Camus)
Περήφανα τραγικό παρουσιάζει τον άνθρωπο και ο Albert Camus στο μύθο του Σισύφου.
Στ’ αλήθεια, δεν έχει σημασία πώς ο Σίσυφος κατέληξε να ανεβάζει στο διηνεκές ένα βράχο σε ένα βουνό.
Μια μοίρα ολοφάνερα τραγική, αφού ο βράχος κατρακυλάει από την κορυφή του βουνού ξανά στις παρυφές και η όλη πράξη πρέπει να επαναληφθεί ξανά και ξανά.
Ένα πραγματικό μαρτύριο, τιμωρία από τους θεούς, που φέρνει ιδρώτα, μόχθο και ατελείωτη ψυχική κούραση που σκοτεινιάζει τον ουρανό και παγώνει την καρδιά. Ένα μαρτύριο χωρίς τέλος, χωρίς εξιλέωση, χωρίς ελπίδα.
Ο βράχος κατρακυλάει για ακόμη μια φορά και ο Σίσυφος καλείται να τον κουβαλήσει από την αρχή. Μα καθώς κατεβαίνει για να επαναλάβει την τρομερή μοίρα του, το πράττει με αργά, σταθερά βήματα, χωρίς θόρυβο, χωρίς γογγυσμό.
Αυτό ακριβώς μάς ενδιαφέρει. Ότι η κάθοδος, η επιστροφή του Σισύφου στο βράχο του, με μοναδικό σκοπό να τον κουβαλήσει ξανά στην κορυφή, γίνεται με επίγνωση. Γιατί σ’ αυτήν την κάθοδο εμπερικλείεται μια πολύ σημαντική στιγμή που είναι «η στιγμή της συνείδησης».
Ο Σίσυφος επιστρέφει προς τη δυστυχία του, το μαρτύριό του, ξέροντας πως δεν υπάρχει ελπίδα. Εντούτοις, αγόγγυστα επαναλαμβάνει την τραγική του μοίρα, χωρίς να υπαναχωρεί στις ορέξεις των θεών. Δεν τους αφήνει να θεωρήσουν πως τον κατέβαλαν, περιφρονώντας το πεπρωμένο που τού έχουν φυλάξει.
Σαν το Σίσυφο και ο άνθρωπος, κατανοεί το παράλογο της καθημερινότητας- κι η συνειδητότητα αυτή φέρει μαζί της το τραγικό στοιχείο- αυτή όμως η κατανόηση «είναι η ίδια του η νίκη».
Καθώς διαμορφώνει μόνος του το πεπρωμένο του, αντιλαμβάνεται πως «το πεπρωμένο είναι μια ανθρώπινη υπόθεση». «Ο βράχος τού ανήκει, το μαρτύριο τού ανήκει, η μοίρα τού ανήκει».
Όσο παράλογη κι αν είναι μια πραγματικότητα, είναι ακριβώς αυτή η πραγματικότητα που εμείς έχουμε δημιουργήσει και το γεγονός αυτό από μόνο του είναι ιερό κι αξιοσέβαστό. «Πρέπει να φανταστούμε το Σίσυφο ευτυχισμένο».
Ο Αναρρωνύων (Friedrich Nietzsche)
Ίσως η πιο ρωμαλέα, η πιο θαρραλέα, η πιο ειλικρινής επιβεβαίωση της ζωής και της σημασίας της ζωής στη γη έρχεται από τον προφήτη του υπερανθρώπου, το Ζαρατούστρα του Νίτσε.
Ο Ζαρατούστρα φέρνει στον κόσμο τα νέα για το ξεπέρασμα του ανθρώπου.
Αρνείται τις αξίες του παλιού κώδικα, ανακοινώνει ότι ο θεός πέθανε και παραδίδει τους απογόνους του ανθρώπου σε μια νέα ζωή, κάτω από έναν «άδειο» ουρανό.
Στο απόσπασμα «Ο Αναρρωνύων» του τρίτου μέρους τού «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα», ο Νίτσε παραθέτει το απόσταγμα της σκέψης του, την Αιώνια Επιστροφή: «Επιστρέφω μαζί μ’ αυτόν τον ήλιο, μαζί μ’ αυτήν τη γη, μαζί μ’ αυτόν τον αετό, μαζί μ’ αυτό το φίδι- όχι για μια καινούργια ή καλύτερη ή παρόμοια ζωή»: «Επιστρέφω αιωνίως σ’ αυτήν την ίδια και την αυτή ζωή, τόσο στο μεγαλύτερο όσο και στο μικρότερο, για να διδάξω και πάλι την αιώνια επιστροφή όλων των πραγμάτων».
Τόσο ο υπεράνθρωπος όσο και η αιώνια επιστροφή δεν μπορούν να ιδωθούν παρά μόνο συμβολικά, στηρίζοντας μια στάση ζωής.
Η αποκαλυπτική αλήθεια σ’ αυτά τα λόγια του Ζαρατούστρα, που οδηγεί στην επιβεβαίωση του Είναι, ενυπάρχει πίσω από την επιστροφή, όχι για μια καλύτερη ή παρόμοια ζωή, αλλά για την ίδια και την αυτή ζωή.
«Έτσι το θέλησα», και «Άλλη μια φορά»! φωνάζει ο Ζαρατούστρα.
Η πεποίθηση τού ότι αν ξαναρχόμασταν στη ζωή δε θα αλλάζαμε τίποτα είναι η δικαίωση της ίδιας της ζωής μας, έτσι όπως την έχουμε χτίσει.
Σίγουρα, λόγια σκληρά, αν σκεφτεί κανείς πως μαζί με το μεγαλύτερο επιστρέφει και το μικρότερο. Μαζί με τις χαρές, οι λύπες∙ μαζί με τα χαρμόσυνα γεγονότα, ο θρήνος∙ μαζί με το καλό, το κακό.
Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν ανήκει στη σφαίρα του μεταφυσικού επέκεινα.
Αντιθέτως, όλα είναι ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα! Και εδώ ακριβώς συναντούμε το παράλογο της φύσης του ανθρώπου.
Τραγικός στη μοίρα του, πανηγυρίζει το γεγονός της ύπαρξής του και το κάνει ξανά και ξανά! Αντώνιος, Σίσυφος και Ζαρατούστρα λένε ναι στη ζωή, όχι για έναν απώτερο σκοπό, όχι για ένα επέκεινα, όχι για ένα ανώτερο νόημα, αλλά για τη ζωή την ίδια.
Βιβλιογραφία:
Κ. Π Καβάφης, «Ποιήματα», Εκδόσεις: Νέος Σταθμός
Albert Camus, Ο Μύθος του Σισύφου, Εκδόσεις: Καστανιώτη
Friedrich Nietzsche, «Έτσι Μίλησε ο Ζαρατούστρα», Εκδόσεις: Νησίδες
