Τα μαθήματα ηθικής προέρχονται όλα από τους ανθρώπους;

Μέχρι τώρα θεωρήθηκε ο άνθρωπος ως η κορωνίδα του πλανήτη, το έσχατο όριο του πολιτισμού και η πηγή του. Είναι όμως έτσι; Θα κάνουμε μία αναφορά σε απροσδόκητους συμμέτοχους της «ανθρωπιστικής» συνείδησης, που όχι μόνον δείχνουν ότι δεν υπάρχει μονοπώλιο του ανθρώπου στην ηθική αλλά ότι αυτός, αντίθετα, έχει εκπέσει της θέσης του και των δυνατοτήτων που αυτή έχει.

Σε ένα σύντομο βίντεο στο διαδίκτυο φαίνεται ένα θηλυκό λιοντάρι που κυνηγάει για τροφή. Μπαίνει σε ένα κοπάδι άλλων ζώων και απομονώνει ένα νεογέννητο. 

Ας σημειωθεί ότι τα περισσότερα άγρια ζώα δεν έχουν την πολυτέλεια της καθημερινής τροφής ούτε μπορούν, βέβαια, να απευθυνθούν σε κάποιο εστιατόριο για να έχουν φαγητό όποτε θέλουν και όπως το θέλουν. Κυνηγούν όταν είναι πεινασμένα και αποκτούν την τροφή τους με μεγάλο κόπο. Αυτό όμως το λιοντάρι τελικά αποφασίζει να μην καταβροχθίσει τη λεία του (αν και πεινασμένο προφανώς) και, αντίθετα, δείχνει μητρική στοργή και τάση για παιχνίδι με το νεογέννητο του άλλου είδους, μέχρι που στο τέλος το αφήνει ελεύθερο. Και αυτό μετά από περιπλάνηση βρίσκει το κοπάδι του και τη μητέρα του.

Τι άραγε ένοιωσε το λιοντάρι για τη νέα ζωή; Τι το έκανε να υπερβεί το ένστικτο επιβίωσης; Αυτό το γεγονός από μόνο του είναι κάτι συγκλονιστικό, που μόνον ένας εγκέφαλος με ψυχρή ακαδημαϊκή αναλυτικότητα μπορεί να αγνοήσει. Δεν είναι συγκλονιστικό μόνον συναισθηματικά, αλλά συγκλονιστικό κυρίως με την έννοια ότι σπάει όλες τις ανθρώπινες προκαταλήψεις και την ψυχρή λογική – που, σημειωτέον, δεν είναι αληθινή λογική.

Οι επιστημονικές λέξεις και διατυπώσεις μπορούν, υπό ορισμένη οπτική γωνία, να αφαιρέσουν την ψυχή από τα συμβάντα, λες και η ίδια η διατύπωση αποτελεί μία αποδεικτική δύναμη απο-οντοποίησης. Αλλά αυτή υπάρχει για όσους θέλουν να δουν. Και άλλα περιστατικά υπέρβασης των άγριων ενστίκτων έχουν παρατηρηθεί σε άγρια ζώα. Μπορεί να είναι εξαιρέσεις, αλλά δείχνουν τις ενυπάρχουσες δυνατότητες και σπάνε τα στεγανά της ανθρώπινης αντίληψης. Εξάλλου, ποτέ η μετριότητα δεν ήταν δάσκαλος ηθικής, η θετική εξαίρεση ήταν πάντοτε αυτή που αποτελούσε το βήμα για το μέλλον.

Και ερωτάται:

Τα μαθήματα ηθικής προέρχονται όλα από τους ανθρώπους;

Ποιος άνθρωπος θα άφηνε να του ξεφύγει η λεία του, ακόμη και αν δεν ήταν αναγκαία για την επιβίωσή του, όπως ήταν αντιθέτως για τη λέαινα;

Ποια είναι η θεμελιώδης στρέβλωση της ανθρώπινης συνείδησης που οδήγησε τον άνθρωπο από κορωνίδα να γίνει απλώς ένας εκπεσών;

Αυτή η έκπτωση είναι ορατή στην εποχή μας, πάντα υπήρχε, αλλά σήμερα είναι κραυγαλέα, όπως είναι σε κάθε εποχή κρίσης – και γίνεται κραυγαλέα, γιατί υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για να εξαλειφθεί. Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να αλληλοεξοντωθούν εν μέσω μάλιστα αφθονίας. Ας ξεχάσουμε, λοιπόν, την «ανωτερότητα» και ας πάρουμε μαθήματα ζωής από οπουδήποτε και αν προέρχονται κι ας μην περιορίζουμε την ηθική σε συμπεριφορισμούς ανέξοδους που το μόνο που κάνουν είναι να συγκαλύπτουν τη  βαθιά της έλλειψη.

**********

Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων

(solon.org.gr)