Διαταραχές Προσωπικότητας
Γενικά
Οι διαταραχές προσωπικότητας άρχισαν να αναγνωρίζονται σαν ειδική μορφή ψυχικών διαταραχών πριν μερικές δεκαετίες. Μέχρι τότε θεωρούνταν ακραίες παραλλαγές του φυσιολογικού, όπου φυσιολογικό εννοούμε την ικανότητα προσαρμογής και λειτουργικής σύνδεσης με το περιβάλλον, και ο λόγος ήταν γιατί οι διαταραχές προσωπικότητας δεν ήταν εμφανείς και χαρακτηριστικά επεισοδιακές, όπως οι γνωστές ψυχικές διαταραχές, αλλά πιο διακριτικές, και για να εκδηλωθούν έπρεπε το άτομο να εκτεθεί σε ορισμένες συνθήκες μέσα στο περιβάλλον του.
Σταδιακά άρχισαν να γίνονται πιο εμφανείς, λόγω της αύξησης της συχνότητας και σοβαρότητας τους και, επομένως, της αυξανόμενης και μονιμότερης δυσλειτουργίας που προκαλούσαν σε ατομικό και οικογενειακό περιβάλλον μέσα σε μια κοινωνία που συνεχώς εξελίσσεται και γίνεται πιο σύνθετη και απαιτητική. Είναι οι κατ’ εξοχήν παθολογίες των σχέσεων και της προσαρμοστικότητας.
Ο όρος «προσωπικότητα» αναφέρεται στους ιδιαίτερους τρόπους, με τους οποίους ένα άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, αντιδρά στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον και αλληλεπιδρά με αυτό. Κριτήρια φυσιολογικότητας μιας προσωπικότητας είναι η ικανότητα ομαλής προσαρμογής στο περιβάλλον και δημιουργικής συνύπαρξης, επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με άλλα άτομα. Η παθολογία της προσωπικότητας αναφέρεται σε δυσπροσαρμοστικά και δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά, που είναι ανελαστικά και ακραία.
Οι διαταραχές προσωπικότητας απαντώνται στο 5-15% του ενήλικα γενικού πληθυσμού, με αυξητική, όπως φαίνεται, τάση. Στην πλειοψηφία τους αυτά τα άτομα δεν έχουν επίγνωση της διαταραχής τους και δεν αναζητούν θεραπεία. Και όμως υποφέρουν από μια χρόνια δυσχέρεια στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική τους λειτουργία και παρουσιάζουν μια αυξημένη ροπή προς την χρήση ουσιών και συχνές προστριβές με τη δικαιοσύνη. Οι διαταραχές προσωπικότητας δεν είναι επεισοδιακές, όπως οι άλλες ψυχικές διαταραχές, η κατάθλιψη και οι ψυχώσεις, για παράδειγμα, που αποκαθίστανται μετά την θεραπεία και το άτομο ανακτά μια κανονική λειτουργικότητα. Είναι διάχυτες και διαρκείς, σταθερά και μόνιμα δυσπροσαρμοστικές και αυτό, σε συνδυασμό με την πολύ συνηθισμένη άρνηση για βοήθεια, κάνει τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας τους συχνότερους επισκέπτες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ταυτόχρονα αυτούς με τους οποίους οι λειτουργοί της ψυχικής υγείας έχουν τις πιο συχνές θεραπευτικές αποτυχίες.
Σε αντίθεση με την φυσιολογική προσωπικότητα, η παθολογική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από στρεβλή δόμηση και ανισορροπία. Σαν μια οικοδομή, όπου οι δοκοί είναι τοποθετημένες με λάθος τρόπο οπότε οι χώροι είναι παραμορφωμένοι, υπάρχει μειωμένη αντοχή στην δύναμη της βαρύτητας που την πιέζει και το οικοδόμημα κινδυνεύει με κατάρρευση στην παραμικρή σεισμική δόνηση. Η παθολογική προσωπικότητα έχει σοβαρά ελλείμματα στην ανάπτυξη της. Σημαντικές της περιοχές παρέμειναν υποανάπτυκτες, με αποτέλεσμα μειωμένες ικανότητες προσαρμογής στο περιβάλλον, σύναψης σχέσεων και διαχείρισης δυσκολιών. Τα αναπτυξιακά ελλείμματα συμπληρώνονται από ανώριμες πλευρές της προσωπικότητας που υπερτρέφονται. Έτσι, η συμπεριφορά που εκδηλώνεται είναι η ταυτόχρονη έκφραση του ελλείμματος των ώριμων πλευρών και της υπερτροφίας των ανώριμων, πρωτόγονων στοιχείων.
Γενικά γνωρίσματα των παθολογικών προσωπικοτήτων
Γνωστικές διαταραχές.
Πρόκειται για διαταραχές στον τρόπο σκέψης και αντίληψης. Τα άτομα αυτά συχνά φαίνεται να έχουν παράξενες ιδέες, να σκέφτονται με ένα ασυνήθιστο τρόπο και να αντιλαμβάνονται αυτά που συμβαίνουν με ένα ιδιαίτερο τρόπο, που δεν είναι κατανοητός πολλές φορές από τους άλλους. Αυτό οδηγεί σε παράξενες και απρόβλεπτες αντιδράσεις. Φαίνονται να έχουν μια πολύ προσωπική και παραμορφωμένη εικόνα του περιβάλλοντος, επομένως και των προθέσεων των άλλων, αλλά και της ίδιας της πραγματικότητας γενικά. Μοιραία έχουν και μια ελλιπή ή παραμορφωμένη εικόνα του εαυτού και της ταυτότητας τους. Συχνά έχουν ψεύτικες αναμνήσεις, «θυμούνται», δηλαδή, περιστατικά που δεν συνέβησαν, και έτσι μπορούν να ψεύδονται με άνεση και να πιστεύουν ακράδαντα τα ψέματα τους.
Παρορμητικότητα και επιθετικότητα.
Αποτέλεσμα μειωμένου ελέγχου των ενορμήσεων και της παραμορφωμένης αντίληψης, που προκαλεί λανθασμένες ερμηνείες αυτών που συμβαίνουν, και αυξημένη αίσθηση ότι απειλούνται. Νιώθουν αναγκασμένοι να αντεπιτεθούν, για να ελέγξουν το επικίνδυνο περιβάλλον. Δεν έχουν υπομονή και πλήττουν πολύ γρήγορα, οπότε επιδιώκουν συνεχείς αλλαγές και δυνατές συγκινήσεις σε ακραίες και δραματικές συμπεριφορές. Έτσι οδηγούνται συχνά στους αυτοτραυματισμούς και αυτοκτονικότητα, την βία και την χρήση ουσιών και γενικά στις επικίνδυνες συμπεριφορές.
Συναισθηματική αστάθεια.
Είναι οι συχνές και μεγάλες αλλαγές της διάθεσης, που χαρακτηρίζουν τον παράδοξο τρόπο αντίδρασης και την υπερευαισθησία στις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Προκλήσεις, πραγματικές ή φανταστικές, όπως οι αποχωρισμοί, οι απώλειες, οι ματαιώσεις, η κριτική, η απόρριψη, προκαλούν δραματικές συναισθηματικές αντιδράσεις, οι οποίες εύλογα προκαλούν με τη σειρά τους μια πραγματική απόρριψη. Το τυπικό συναισθηματικό μοτίβο αυτών των ατόμων είναι οι συνεχείς και γρήγορες μετακινήσεις από τον ενθουσιασμό και την «τρελλή» χαρά στην θλίψη και την απελπισία. Τυπική έκφραση της συναισθηματικής αστάθειας είναι η γρήγορη και ενθουσιώδης σύναψη σχέσεων και αισθηματικών δεσμών και η εξ ίσου γρήγορη απογοήτευση και οι απότομες ρήξεις.
Άγχος.
Συνέπεια της υπερευαισθησίας και της υπερβολικής αίσθησης κινδύνου. Τα άτομα αυτά συχνά είναι υπερβολικά συνεσταλμένα, φοβικά προς τους άλλους και καχύποπτα. Βρίσκονται σε μια αγωνιώδη αναμονή κινδύνων, τους οποίους συχνά δημιουργούν οι ίδιοι για να δικαιολογήσουν αυτό που νιώθουν, την μόνιμη εσωτερική δυσφορία. Ακόμα και συνηθισμένες μεταβολές στο περιβάλλον εκλαμβάνονται ως απειλητικές και οδηγούν σε δραματικές συμπεριφορές αποφυγής ή επιθετικότητα. H Κατάθλιψη είναι εδώ μια συχνή επιπλοκή του άγχους, γιατί οι απογοητεύσεις και ματαιώσεις είναι πολύ εύκολες σε αυτά τα άτομα που νιώθουν να καταρρέει ο κόσμος τους.
Παραλλαγές παθολογικών προσωπικοτήτων
Οι διαταραχές προσωπικότητας εκδηλώνονται στο τέλος της εφηβείας, αν και τα άτομα αυτά συνήθως παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες ήδη από την παιδική ηλικία, ιδίως αν συνδυάζονται με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως, π.χ. η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα. Συχνά οι γονείς τα περιγράφουν σαν πολύ φρόνιμα και υπάκουα μωρά, που ξαφνικά ή σταδιακά άλλαξαν στο Γυμνάσιο. Ταξινομούνται σε ομάδες, ανάλογα με το κυρίαρχο γενικό γνώρισμα που τις διακρίνει. Έτσι διακρίνουμε:
Εκκεντρική ομάδα.
Παρανοϊκή, Σχιζοειδής και Σχιζοτυπική προσωπικότητα. Είναι οι προσωπικότητες, που διακρίνονται από τις παράξενες ιδέες, τον παράδοξο τρόπο αντίληψης και ερμηνείας των γεγονότων, την καχυποψία και τις τάσεις απομόνωσης. Είναι απόμακροι, ψυχροί και δεν συνδέονται συναισθηματικά. Εσείς είναι πιο πιθανό να δείτε άτομα με παρανοϊκή προσωπικότητα, που έχουν μια συνωμοσιακή αντίληψη του κόσμου και θα έρθουν να σας μιλήσουν για προβλήματα που οφείλονται στην καχυποψία τους. Έχουν μια χαρακτηριστική μνησικακία και αμετανοησία, ποτέ δεν αναγνωρίζουν προσωπικές ευθύνες και δεν συγχωρούν.
Δραματική ομάδα.
Οριακή, Ναρκισσιστική, Αντικοινωνική και Οιστριονική προσωπικότητα. Διακρίνονται από τις έντονες αντιδράσεις, την παρορμητικότητα και την επιθετικότητα, που εύκολα φτάνει στην βία. Έχουν υπερβολική ανάγκη αναγνώρισης της αξίας τους και ικανοποίησης των συναισθηματικών τους αναγκών, κάτι που τους κάνει απαιτητικούς, ανικανοποίητους και πιεστικούς. Η ανάγκη για αναγνώριση οφείλεται στην ελλειμματική αίσθηση ταυτότητας και εικόνας εαυτού, και αυτό τους αναγκάζει να συγκρούονται με τους άλλους ή να αυτοτραυματίζονται για να πάρουν μια αίσθηση ταυτότητας και προσωπικών ορίων. Έχουν μια υπερβολική αίσθηση πλήξης, την οποία προσπαθούν να αποφύγουν με θορυβώδεις και επικίνδυνες δραστηριότητες. Εδώ βρίσκουμε τους χούλιγκαν, πολλούς κακοποιούς, ναρκομανείς και τους διάφορους φανατικούς που συγκροτούν επιθετικές ομάδες που δικαιολογούν την ύπαρξη τους με διάφορες ιδεολογίες και εκφράζονται με καταστρεπτικό μίσος για τον κόσμο. Βρίσκουμε ακόμα άτομα με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, που συμπεριφέρονται με έπαρση και αλαζονεία και χρησιμοποιούν τους άλλους για να ικανοποιούν εγωιστικές ανάγκες. Πιστεύουν, ότι οι άλλοι οφείλουν να είναι στην υπηρεσία τους, ενώ οι ίδιοι δεν είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν το παραμικρό. Σ’ αυτή την ομάδα βρίσκονται πολλοί φυγόστρατοι και κοπέλες με αδιάκριτη σεξουαλική ζωή και πολλαπλές εκτρώσεις. Σε σας είναι πιο πιθανό να έρθουν οι γονείς και συγγενείς αυτών των ατόμων να σας περιγράψουν τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούν στην οικογένεια και τον περίγυρο, τα προβλήματα στον γάμο τους, βία στην οικογένεια, προβλήματα στη δουλειά τους ή με έντονη και κατά συρροήν παραβατικότητα. Είναι τα άτομα που χαρακτηριστικά δεν μαθαίνουν από τα λάθη και παθήματα τους και κάνουν εύκολα απόπειρες αυτοκτονίας.
Είναι οι διαταραχές, που έχουν συσχετιστεί αιτιολογικά περισσότερο με τις στερήσεις και κακοποιήσεις κατά την παιδική ηλικία και με μια ειδική ανεπάρκεια ή κακής ποιότητας μητρική φροντίδα. Είναι η ομάδα ατόμων, που έχουν την μεγαλύτερη σχέση με τα πάθη, είτε με την μορφή κακών συνηθειών, είτε ως εγωιστική στάση ζωής με σκληροκαρδία και αναλγησία. Είναι οι άνθρωποι με πολύ φθόνο και με την μεγαλύτερη ανευθυνότητα και αμετανοησία, με καταστρεπτικό μίσος για τους άλλους, γιατί τους φταίει όλος ο κόσμος.
Αγχώδης ομάδα.
Ψυχαναγκαστική, Εξαρτητική και προσωπικότητα Αποφυγής. Είναι άτομα συνεσταλμένα, φοβικά και τελειομανή. Αποφεύγουν τις σχέσεις και τις πρωτοβουλίες, φοβούνται τις αλλαγές στη ζωή τους και αναζητούν ασφάλεια με το να προσκολλώνται σε πρόσωπα του περιβάλλοντος τους, που θεωρούν ισχυρά. Σε αντίθεση με τα άτομα της προηγούμενης δραματικής ομάδας, τα άτομα της αγχώδους ομάδας είναι πιο πιθανό να είναι τα ίδια θύματα βίας, την οποία μπορεί να προκαλούν με την αγχώδη τους προσκόλληση που μπορεί να είναι αρκετά επιθετική και ασφυκτική. Εσείς είναι πιο πιθανό να δείτε άτομα ψυχαναγκαστικά που έρχονται να εξομολογηθούν επανειλημμένα για ασήμαντα θέματα. Έχουν έντονες και βασανιστικές ενοχές, που δεν αναπαύονται με την Εξομολόγηση, και γίνονται κουραστικοί. Είναι οι άνθρωποι οι πιο επιρρεπείς στους λογισμούς.
Εδώ να επισημάνουμε, ότι ένα βασικό χαρακτηριστικό των παθολογικών προσωπικοτήτων είναι ότι προκαλούν έντονα συναισθήματα στους άλλους, χωρίς αυτοί να καταλαβαίνουν γιατί. Έχουν πολύ ανεπτυγμένη ικανότητα εξωλεκτικής επικοινωνίας και μεταδίδουν στους άλλους αυτό που έχουν μέσα τους, κάνοντας τους να νιώθουν φόβο, οργή, απελπισία, αίσθηση κινδύνου. Επίσης αντιλαμβάνονται διαισθητικά τις ευαισθησίες και αδυναμίες των άλλων και τους εκβιάζουν συναισθηματικά, χρησιμοποιώντας τις. Συχνά τους αρέσει να βασανίζουν και να κακοποιούν ψυχικά. Έτσι, αν κάποτε κι εσείς νιώθετε παράξενα με κάποιους που έρχονται σε σας για βοήθεια, αν σας κάνουν να νιώθετε άγχος, τύψεις, θυμό, μια έντονη ανάγκη να τους σώσετε ή μια αίσθηση αδιεξόδου και απόγνωσης μαζί τους, τότε να ξέρετε ότι έχετε να κάνετε με μια διαταραχή προσωπικότητας. Ειδικά, μάλιστα, αν, χωρίς να το θέλετε, βρεθείτε σε προστριβή με την οικογένεια τους εξ αιτίας τους. Τις οικογένειες που, ας σημειωθεί, συχνά δείχνουν μια παράξενη άγνοια και ανοχή της παθολογίας αυτής και συνήθως μετατρέπονται ολόκληρες σε παθολογικά συστήματα, δίνοντας σας την αίσθηση ότι «δεν βγάζετε άκρη» μαζί τους. Ο κυριότερος μηχανισμός ψυχικής λειτουργίας της παθολογικής προσωπικότητας είναι ο διαχωρισμός των άλλων σε «καλούς» και «κακούς», σε σύμμαχους και εχθρούς της. Και συχνά οι άλλοι παρασύρονται και παίζουν αυτούς τους ρόλους και συγκρούονται μεταξύ τους, χωρίς να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Είμαι σίγουρος, ότι έχετε παρατηρήσει τέτοια φαινόμενα.
Η λεγόμενη φυσιολογική προσωπικότητα μπορεί να είναι και κάπως ανιαρή, γιατί είναι ισορροπημένη και δεν παρουσιάζει εξάρσεις κανενός τύπου. Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά για τις παθολογικές προσωπικότητες, είναι ότι ποτέ δεν είναι ανιαρές! Κάνουν τους άλλους να μιλούν γι’ αυτούς και να ασχολούνται συνεχώς μαζί τους και κρατούν, χαρακτηριστικά, τις οικογένειες τους «σε αναμμένα κάρβουνα», εκτός κι αν τις έχουν ρυμουλκήσει στην παθολογία τους. Ακόμα όμως και τότε, κάποιος φυσιολογικός μπορεί να βρεθεί στην οικογένεια να αντιδρά, οπότε θα παρατηρούνται χρόνιες ενδοοικογενειακές διαμάχες, που θα φτάνουν μέχρι σ᾽ εσάς. Και όμως -και γι’ αυτό τις λέμε «κρυμμένες» παθολογίες- αυτά τα άτομα σε εξωτερικούς παρατηρητές συχνά φαίνονται ευγενικά, κοινωνικά και ιδιαίτερα συμπαθητικά, σε σημείο που ο παρατηρητής να διερωτάται αν μιλούμε για το ίδιο πρόσωπο! Κι αυτό, γιατί δείχνουν μια χαρακτηριστική διπλοπροσωπία, ένα «δημόσιο» πρόσωπο, που μπορεί να είναι πολύ αρεστό, και ένα «ιδιωτικό», με το οποίο ταλαιπωρούν τους πολύ κοντινούς τους ανθρώπους. Ένα άλλο, συναφές, χαρακτηριστικό τους είναι η απότομη αλλαγή του τρόπου που βλέπουν τα πράγματα. Μπορεί να σας προσβάλουν και να σας επιτεθούν με τον χειρότερο τρόπο, αν θεωρήσουν ότι τους φταίξατε, και την επόμενη στιγμή να είναι ξανά πολύ φιλικοί, σαν να μην συνέβη τίποτε. Μπορεί να προκαλούν την μεγαλύτερη δυστυχία στους γύρω τους και αυτοί να συμπεριφέρονται σαν να μην τους αφορά.
Πώς δημιουργούνται οι παθολογικές προσωπικότητες
Η παθογένεση των διαταραχών προσωπικότητας είναι ιδιαίτερα σύνθετη. Όπως σε όλες τις ψυχικές διαταραχές, ρόλο παίζουν βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες και επομένως σε κάποιο βαθμό η κληρονομικότητα. Οι γενετικοί παράγοντες καθορίζουν τις ιδιαιτερότητες αυτού που λέμε ταμπεραμέντο, τις ιδιαίτερες ευαισθησίες και αντοχές στις ψυχικές πιέσεις και, επομένως, την προδιάθεση για ψυχικούς τραυματισμούς. Άλλοι παράγοντες είναι περιβαλλοντικοί, το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον με τις προσδοκίες, πιέσεις, απαιτήσεις και απογοητεύσεις που επιβάλλουν στα άτομα, αλλά και σε όλο το οικογενειακό και κοινωνικό σύστημα. Επίσης ρόλο σημαντικό παίζουν οι κρατούσες κοινωνικές και πολιτισμικές απόψεις για το τι είναι φυσιολογικό και τι παθολογικό και επομένως τα περιθώρια ανοχής, αποδοχής και «περιχώρησης» του περιβάλλοντος. Τα περιθώρια αυτά θα καθορίσουν τις δυνατότητες προσαρμογής και ομαλής λειτουργίας στο περιβάλλον. Αυτός είναι ο λόγος που οι διαταραχές προσωπικότητας έχουν αναδειχθεί και δημιουργούνται με μεγαλύτερη σαφήνεια στις δυτικές, προτεσταντικές κυρίως, κοινωνίες, που είναι ατομικιστικές και απαιτούν από τα άτομα να είναι ανεξάρτητα, αυτόνομα και να παλεύουν για προσωπικούς στόχους, σε αντίθεση με άλλες πιο παραδοσιακές -σήμερα τις λέμε καθυστερημένες- κοινωνίες, που είναι πιο ομαδικές, η ατομικότητα αναδεικνύεται λιγότερο και ευνοούν τις αλληλεξαρτήσεις.
Ο κυριότερος, όμως, παράγοντας παθογένεσης φαίνεται ότι είναι οι αντιξοότητες και ατυχήματα κατά την παιδική ηλικία, που επηρεάζουν ή παρεμποδίζουν την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας. Και λέγοντας παιδική ηλικία, θα μπορούσαμε να περιλάβουμε σ’ αυτήν και την ενδομήτριο ζωή, κατά τη διάρκεια της οποίας συχνά τίθενται οι καταβολές μελλοντικών νευροαναπτυξιακών διαταραχών που θα είναι η βάση πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί η διαταραχή προσωπικότητας. Αυτό γίνεται σε περιπτώσεις αλκοολικών ή τοξικομανών μητέρων και κάποτε λόγω λοιμώξεων και άλλων ασθενειών, που επηρεάζουν το έμβρυο, οπότε το παιδί γεννιέται με νευροβιολογικές βλάβες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του.
Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας. Στην προσωπική ιστορία ατόμων με διαταραχή προσωπικότητας βρίσκουμε συχνά πρώιμες σοβαρές στερήσεις -υλικές και συναισθηματικές-, παραμέληση, φυσική και ψυχολογική κακοποίηση και μια χαρακτηριστική δυσλειτουργία ή και ανυπαρξία του οικογενειακού πλαισίου. Οι γονείς είναι κατά κανόνα απόμακροι, παράξενοι ή και πιο φανερά διαταραγμένοι. Έχει φανεί ξεκάθαρα από την εμπειρία, ότι πολλοί κακοποιοί και γενικά βίαιοι άνθρωποι είχαν υποστεί οι ίδιοι βία και συστηματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία. Να πούμε επίσης ότι η υπερπροστατευτικότητα και η υπερβολική ικανοποίηση αναγκών του παιδιού, για τις οποίες αποφασίζει ο γονιός πριν καν τις νιώσει το ίδιο το παιδί, είναι εξίσου παθογόνες με τις στερήσεις και κακοποιήσεις. Κι αυτό, γιατί η φυσιολογική ανάπτυξη χρειάζεται συνθήκες ανεκτής στέρησης και με μέτρο ικανοποίησης αναγκών, μετά που το παιδί τις έχει συνειδητοποιήσει. Μόνο έτσι το παιδί αποκτά αίσθηση του μέτρου, των ορίων και της πραγματικότητας και αρχίζει να εκπαιδεύεται στην ικανότητα της υπομονής, που είναι εξαιρετικά σημαντική. Στο επίκεντρο των διαταραχών προσωπικότητας βρίσκεται πάντοτε μια χαρακτηριστική έλλειψη υπομονής και αίσθησης ορίων.
Τι έχει, λοιπόν, μια φυσιολογική, ή ώριμη, προσωπικότητα που δεν έχει η παθολογική;
Το ώριμο άτομο έχει αίσθηση ταυτότητας, ορίων εαυτού και άλλων. Γνωρίζει ποιος είναι και «πόσος» είναι και διαθέτει, έτσι, επίγνωση των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του, επομένως και της πραγματικότητας. Αυτό δημιουργεί και μια βασική αίσθηση ταπείνωσης, που επιτρέπει την περιχώρηση και την συγχωρητικότητα. Όλα αυτά συνιστούν την ικανότητα προσαρμογής και σύναψης σχέσεων στο κοινωνικό περιβάλλον. Η επίγνωση της πραγματικότητας επιτρέπει την κριτική σκέψη και διάκριση και, επομένως, την ικανότητα μετάνοιας.
Το ώριμο άτομο είναι συνεπές και αξιόπιστο και μπορεί να συνεργαστεί αποτελεσματικά. Κάνει τους άλλους να θέλουν να συνεργαστούν μαζί του, γιατί τους εμπνέει εμπιστοσύνη, και δεν έχει ανάγκη να επιδεικνύει την αξία του.
Το ώριμο άτομο έχει αναπτυγμένη αίσθηση ευθύνης απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους. Αυτό το οδηγεί να φροντίζει για τον χώρο του και να δείχνει έγνοια και σεβασμό προς τους άλλους. Κατανοεί πώς μπορεί να αισθάνεται ο άλλος κι αυτό λέγεται συναισθηματική νοημοσύνη, κάτι που του επιτρέπει να συγκρατεί τις ανάγκες και επιθυμίες του, προκειμένου να βοηθήσει αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από αυτό. Έτσι μπορεί να είναι ικανό να υπομένει, δηλαδή να αντέχει την αναβολή της ικανοποίησης των επιθυμιών του. Ένα συγκλονιστικό παράδειγμα ψηλής συναισθηματικής νοημοσύνης, βγαλμένο από την πρόσφατη αεροπορική τραγωδία όπου ο νεαρός συγκυβερνήτης έριξε το αεροπλάνο, είναι αυτό που είπε ο πατέρας ενός από τα θύματα: «Περισσότερο και από τον αδικοχαμένο μας γιο σκέφτομαι τους γονείς αυτού του παιδιού, που θα περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους ξέροντας πως ο γιος τους παρέσυρε σκόπιμα στον θάνατο 150 ανθρώπους…». Πόσοι, άραγε, μπορούν να πουν κάτι τέτοιο;
Το ώριμο άτομο δεν έχει υπέρμετρες ανασφάλειες και φόβο των άλλων, ούτε ανάγκη να χρησιμοποιεί τους άλλους για προσωπική ικανοποίηση. Έτσι μπορεί να αναπτύξει την δυνατότητα της ανυπόκριτης αγάπης και της σύναψης πραγματικών σχέσεων, χωρίς να εξαρτάται και να χάνει την αυτονομία του. Η πραγματική αγάπη χρειάζεται «καθαρότητα καρδίας», δηλαδή ανιδιοτέλεια και ειλικρίνεια, αλλά και προσωπική ανεξαρτησία. Μόνο άτομα που είναι ανεξάρτητα και έχουν καλή σχέση με τον εαυτό τους μπορούν να αγαπήσουν πραγματικά και να συνδεθούν δημιουργικά. Αυτό ισχύει και για την ικανότητα πραγματικής, ανυπόκριτης Πίστης. Θα είναι δύσκολο για μια παθολογική προσωπικότητα να δοθεί στην Αγάπη, γιατί στερείται ειλικρίνειας, ανιδιοτέλειας και αυτονομίας και κατατρύχεται από πολλαπλές ανασφάλειες και ψυχικές συγκρούσεις που είναι πηγές παθών.
Το ώριμο άτομο μπορεί να αισθάνεται ενοχές, όταν σφάλλει και αδικεί. Όχι τις νοσηρές ενοχές της κατάθλιψης, που παραλύουν και καταστρέφουν, αλλά ενοχές βγαλμένες μέσα από την πραγματικότητα που κινητοποιούν τους μηχανισμούς αναζήτησης συγγνώμης και επιθυμίας επανόρθωσης. Αυτή η ικανότητα συνδέεται με την ικανότητα να αισθάνεται ευγνωμοσύνη, αναγνωρίζοντας πότε ευεργετείται, αλλά και με την ικανότητα συγχώρησης και μετάνοιας, μέσα από την αναγνώριση ότι, όπως μπορεί να πέσει ο άλλος, έτσι μπορεί να πέσει και ο ίδιος.
Το ώριμο άτομο διατηρεί σεβασμό στα γονεϊκά πρότυπα (γονείς, δάσκαλοι, κοινωνικοί θεσμοί), χωρίς όμως να τα φοβάται. Αν κρίνει ότι χρειάζεται, μπορεί να τα αμφισβητήσει, χωρίς να γίνει καταστρεπτικός. Μπορεί, αν χρειαστεί, να είναι τολμηρός και να γίνει ανατρεπτικός, χωρίς να γίνεται αδίστακτος και ανάλγητος. Αυτά χρειάζονται μια επαρκή ικανότητα διάκρισης.
Το ώριμο άτομο μπορεί να ικανοποιεί τις επιθυμίες του χωρίς να υποδουλώνεται σ’ αυτές και αντέχει την αναβολή της ικανοποίησης. Τα «πάθη» του είναι πιο πιθανό να είναι δημιουργικά παρά καταστρεπτικά. Τέχνη, διάβασμα, συλλογές, καλή κουζίνα, σπορ, καλό κρασί, έρωτας για τον σύντροφο του, παρά τζόγος, προσκόλληση στον υπολογιστή, απληστία, γαστριμαργία, χουλιγκανισμός, χρήση ουσιών, αλκοολισμός, αδιάκριτη σεξουαλική συμπεριφορά. Είναι πηγές δημιουργικής ευχαρίστησης με πνευματική διάσταση και όχι καταναγκαστικές, βλαβερές ή αυτοκαταστροφικές συνήθειες, που επιδιώκουν την ικανοποίηση πρωτόγονων, δηλαδή αναπτυξιακά κατώτερων αναγκών και που δεν αποτελούν πηγή πραγματικής ευχαρίστησης. Οι παθολογικές προσωπικότητες είναι πιο επιρρεπείς στα πάθη, γιατί κυριαρχούνται από αναπτυξιακά κατώτερες πλευρές, που σχετίζονται με τις σωματικές ικανοποιήσεις και τον εγωισμό, και παρορμητικότητα, που οφείλεται σε αδυναμία ελέγχου των κατώτερων επιθυμιών και της επιθετικότητας. Έτσι έχουν χαμηλό βαθμό ελευθερίας και διάκρισης.
Τελευταίο αφήνω το χιούμορ, μιας από τις πιο εξελιγμένες εκφράσεις ωριμότητας. Την ικανότητα να αποστασιοποιούμαστε για λίγο από τα πράγματα και να τους προσδίδουμε μια εύθυμη χροιά, ακόμα κι είναι δυσάρεστα, την ικανότητα να γελούμε κάποτε και με τον εαυτό μας αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες μας, χωρίς να φοβόμαστε να τις παραδεχτούμε στους άλλους. Το χιούμορ δεν απαντάται σε καμιά ψυχική διαταραχή, σε καμιά διαταραχή προσωπικότητας και ούτε ακόμα και σε σημαντικό ποσοστό των κατά τα άλλα φυσιολογικών ατόμων. Προϋποθέτει διάκριση και επαρκή έλεγχο ανασφαλειών και φόβων.
Εννοείται, ότι σε αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω για την ώριμη προσωπικότητα, οι παθολογικές προσωπικότητες μειονεκτούν και δυσλειτουργούν σοβαρά. Όμως να διευκρινίσουμε, ότι δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού. Όλοι φέρουμε μέσα μας έναν παθολογικό, ανώριμο εαυτό, κατάλοιπο των φάσεων προσωπικής εξέλιξης που περάσαμε. Παθολογικά και ανώριμα στοιχεία παρατηρούνται σε προσωπικότητες, που γενικά αξιολογούνται ως φυσιολογικές, ενώ προσωπικότητες που γενικά λειτουργούν παθολογικά, μπορεί να επιδεικνύουν εξαιρετικές επιδόσεις σε δημιουργικούς τομείς, όπως είναι οι τέχνες και οι επιστήμες, ενώ η προσωπική τους ζωή βλέπουμε να είναι χαοτική. Η κρίσιμη διαφοροποίηση γίνεται στο επίπεδο της προσαρμοστικότητας και του τρόπου σύναψης σχέσεων, και δεν είναι καθόλου θέμα ευφυΐας.
Πώς η σύγχρονη κοινωνία ευνοεί την διαμόρφωση παθολογικών προσωπικοτήτων αλλά και την ανάπτυξη παθολογικών χαρακτηριστικών σε φυσιολογικές προσωπικότητες
Διάβρωση και δυσλειτουργία της οικογένειας. Ο ρόλος του οικογενειακού πλαισίου είναι απόλυτα κρίσιμος για την διαμόρφωση μιας προσωπικότητας, γιατί είναι το πρώτο πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται το άτομο ερχόμενο στον κόσμο και καθορίζει την στάση και προσαρμογή του σε κάθε άλλο πλαίσιο στο οποίο θα βρεθεί στη ζωή του. Είναι το περιβάλλον που θα διαμορφώσει τον ψυχικό κόσμο του παιδιού. Είναι υπεύθυνο να μεταδώσει στο παιδί τις βασικές έννοιες της ζωής, την αντίληψη της πραγματικότητας, των ορίων, της ιεραρχίας και των προτύπων, των αξιών, να εμπνεύσει ασφάλεια και επομένως αγάπη για τον κόσμο και να καλλιεργήσει την αυτονομία. Βλέπουμε πολλές οικογένειες να δυσλειτουργούν ή να διαλύονται, γονείς απόντες, ανεύθυνους και υποβαθμισμένους, γονείς που δεν εκτιμούν ο ένας τον άλλον και χρησιμοποιούν τα παιδιά στις μεταξύ τους διαμάχες, υποχρεώνοντάς τα σε βασανιστικά συναισθηματικά διλήμματα, ανώριμους γονείς που παντρεύονται βιαστικά και χωρίζουν εξίσου γρήγορα και δραματικά. Η αύξηση των διαζυγίων και η κακοποίηση παιδιών παίρνουν μορφή κοινωνικής επιδημίας. Η αύξηση των διαζυγίων εκφράζει ένα από τα κυριώτερα συμπτώματα της σύγχρονης κοινωνίας, που είναι ο φόβος της δέσμευσης και η αδυναμία αλληλοπεριχώρησης.
Η συζυγική απιστία, συνέπεια της απουσίας αγάπης και εκτίμησης, είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας φθοράς. Και δεν είναι μόνο θέμα θρησκευτικής ή κοινωνικής ηθικής. Είναι θέμα τάξης -είμαστε μαζί κι αυτά είναι τα παιδιά μας-, θέμα αποσαφήνισης αξιών -εκτιμούμε και αγαπούμε ο ένας τον άλλον-, και θέμα σταθερότητας και ασφάλειας του περιβάλλοντος των παιδιών -οι γονείς μας είναι παρόντες και μαζί μας και δεν μπαινοβγαίνουν άγνωστοι στον χώρο μας. Αυτό μπορεί να σημαίνει και ότι οι αξίες προστατεύονται καλύτερα με ένα ήρεμο διαζύγιο που μπορούν να κατανοήσουν τα παιδιά αφού τους εξηγηθεί, και όχι με την συντήρηση μιας συγκρουσιακής, ψυχρής ή εχθρικής συμβίωσης.
Η κακοποίηση των παιδιών μπορεί να είναι φυσική ή ψυχολογική, αλλά μπορεί να έχει και την μορφή της υπερπροστατευτικότητας, που παρεμποδίζει την ομαλή ανάπτυξή του, και της υπέρμετρης και πρόωρης ικανοποίησης υλικών αναγκών που το παιδί δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει, ακόμα και της δημιουργίας ψεύτικων αναγκών που οι γονείς αποφασίζουν για δικούς τους λόγους και επιβάλλουν στο παιδί. Αυτό δημιουργεί τους «κακομαθημένους», εξαρτητικούς χαρακτήρες και παρεμποδίζει την ισορροπημένη ανάπτυξη που βασίζεται στην αποδεκτή και κατανοητή από το παιδί στέρηση και την ανάπτυξη της υπομονής του. Μια ειδική μορφή κακοποίησης είναι η πληθώρα υλικών προσφορών, για να καλυφθεί το έλλειμμα της συναισθηματικής παρουσίας και πραγματικής αγάπης των γονιών.
Μια οικογένεια και μια κοινωνία, όπου επικρατεί ο εγωισμός, ο ανταγωνισμός και η διαμάχη δεν μπορεί να διδάξει στο παιδί την βασική ταπείνωση και ευγνωμοσύνη. Θα έχετε προσέξει πόσο η γλώσσα μας δεν «γυρίζει», όπως λέμε, το «παρακαλώ», « ευχαριστώ» και «συγγνώμη». Είναι λέξεις τόσο δύσκολες να τις αρθρώσουμε, ώστε τις έχουμε αντικαταστήσει με ξένες (π.χ., please, thank you, sorry). Αυτό δείχνει μια προδιάθεση προς την αχαριστία και την αμετανοησία, οι οποίες συνθέτουν την σκληροκαρδία.
Η σημασία του οικογενειακού πλαισίου φαίνεται και από το ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και οι πάσης φύσεως φασισμοί επιχειρούν τον έλεγχο και την χειραγώγηση των ατόμων μέσα από την καταστροφή δύο πραγμάτων. Χτυπούν την οικογένεια και την κριτική σκέψη, δηλαδή την ατομικότητα. Έτσι ο «φωτισμένος» ηγέτης και το κίνημ;a του αυτοαναγορεύονται σε οικογένεια των ατόμων και «σκέφτονται» και αποφασίζουν για λογαριασμό τους. Τα άτομα που πείθονται μετατρέπονται σε αγέλη και μπορεί να είναι αδίστακτα επιθετικά, μια και ο ηγέτης τους απαλλάσσει από τους ηθικούς φραγμούς, έχοντας γίνει ο ίδιος και η ιδεολογία του η νέα ηθική.
Η εμμονή για κοινωνική και επαγγελματική επιτυχία. Είναι σε όλους γνωστή η πίεση που ασκείται πάνω στους σημερινούς νεαρούς για ψηλή επίδοση στο σχολείο, ψηλές βαθμολογίες, βασανιστικές συγκρίσεις με συμμαθητές. Πρέπει να μπουν στα καλύτερα σχολεία, στα καλύτερα πανεπιστήμια και, αν δεν το καταφέρουν, νιώθουν άχρηστοι και αναπτύσσουν αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Οδηγούνται στο να εξαρτούν την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και την αυτοεκτίμηση τους από τις εξωτερικές -ορατές στους άλλους- επιτυχίες, οπότε η αίσθηση ταυτότητάς τους γίνεται ασταθής, αβέβαιη και υπό διαρκή απειλή. Αυτό οδηγεί και σε μια αλλοίωση της αντίληψης της ίδιας της πραγματικότητας, γιατί πραγματικό και σωστό γίνεται μόνο αυτό που θέλουν και εγκρίνουν οι άλλοι, οι οποίοι βιώνονται ως απαιτητικοί και ανικανοποίητοι. Η σχολική και ακαδημαϊκή επιτυχία γίνεται το παν, η μεγαλύτερη αξία στη ζωή. Συχνά προέρχεται κι αυτό από την οικογένεια, όταν οι γονείς προβάλλουν ματαιόδοξες προσδοκίες στα παιδιά τους, προσπαθώντας να ικανοποιήσουν δικές τους ανικανοποίητες επιθυμίες τους μέσα από την ζωή των παιδιών.
Η πίεση για επιτυχίες συνεχίζεται αμείλικτη και στους μελλοντικούς χώρους εργασίας. Εκεί απαιτείται να είναι κανείς ευχάριστος και καλός στις δημόσιες σχέσεις. Πρέπει να είναι πειστικός, και σ’ αυτό βοηθά να μπορεί να υποκρίνεται και να λέει ψέματα με άνεση. Οικοδομεί έναν ψεύτικο εαυτό, μιαν επιφάνεια, με την οποία σχετίζεται. Οι σχέσεις είναι επιφανειακές και ευκαιριακές, ευνοείται η χρησιμοποίηση των άλλων για επίτευξη των προσωπικών επιδιώξεων. Απαραίτητη γίνεται η απουσία εντροπής, ενοχών και δισταγμών, και το άτομο σταδιακά καταλήγει στην σκληροκαρδία, αναλγησία και ανευθυνότητα και καθίσταται ανίκανο να αγαπά. Μοιραία επηρεάζεται και η προσωπική του ζωή, όπου προκαλεί δυστυχία σε αυτούς που μοιράζονται τη ζωή τους μαζί του. Εξελίσσεται σε αυτό που αποκαλούμε κοινωνικοπαθητική προσωπικότητα. Η αναζήτηση της επιτυχίας, που γίνεται αυτοσκοπός, αποδυναμώνει την αλληλεγγύη, τους δεσμούς με τους συναδέλφους -οι οποίοι ή θα χρησιμοποιούνται ή θα πρέπει να παραμερίζονται-, αλλά και την ίδια την συναισθηματική επένδυση στην εργασία. Αλλοιώνονται, έτσι, οι έννοιες της δεοντολογίας και των ηθικών φραγμών, κάτι που με φόβο αναρωτιόμαστε τι μορφές θα πάρει μελλοντικά στις επαγγελματικές, κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις. Και, κάθε ομοιότητα με τους πολιτικούς χώρους, είναι συμπτωματική!
Μια άλλη παρενέργεια, είναι και ο εκφοβισμός στους χώρους εργασίας. Ο εκφοβισμός που έχει ξεφύγει πια από τα σχολεία και γίνεται μέσο, με το οποίο οι πιεσμένοι εργαζόμενοι εκτονώνονται πάνω στους αδύνατους. Οι απαιτήσεις και το άγχος της σύγχρονης ζωής ευνοούν την εκδήλωση επιθετικότητας, αλλά και του φθόνου, της ευχαρίστησης από την φθορά και πτώση των άλλων, που γίνονται αντιληπτοί σαν επικίνδυνοι ανταγωνιστές.
Η απώλεια ή παρεμπόδιση της αυτοεκτίμησης είναι συχνά μια συνέπεια της σύγχρονης εργασιακής οργάνωσης και πρακτικής. Όταν οι εργαζόμενοι νιώθουν ότι βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση για την απόδοση τους και γνωρίζουν ότι είναι απολύτως αναλώσιμοι, ότι μπορεί ανά πάσα στιγμή να χάσουν τη δουλειά τους και να αντικατασταθούν από άλλους, συμπεραίνουν ότι δεν έχουν καμιά αντικειμενική αξία και ότι κανένας δεν τους χρειάζεται πραγματικά. «Ο θάνατός σου η ζωή μου» γίνεται βασικός κανόνας επιβίωσης.
Η κατασκευή και η διαθεσιμότητα της σύγχρονης μητέρας. Μέσα στην πίεση για επαγγελματική και κοινωνική επιτυχία, η απόκτηση παιδιού έπαψε να είναι αξία και προτεραιότητα και τείνει να αντιμετωπίζεται σαν κοινωνική υποχρέωση ή ατύχημα. Το παιδί, από πηγή ευτυχίας και ψυχικού πλούτου, βιώνεται σαν εμπόδιο και βάρος. H πλειοψηφία των φοιτητών στα δυτικά πανεπιστήμια είναι κοπέλες και η ηλικία απόκτησης του πρώτου παιδιού συνεχώς μετατίθεται για αργότερα. Να ξεκαθαρίσουμε, ότι η αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας είναι ευλογία για μια κοινωνία. Πολλά από τα κακά που μαστίζουν ορισμένες κοινωνίες οφείλονται ακριβώς στο ότι η γυναίκα παραμένει αμόρφωτη και κλεισμένη στο σπίτι, μια ανισορροπία που οδηγεί τους άντρες σε καταστάσεις βίαιης τρέλλας. Τώρα αναφερόμαστε στις παρενέργειες της αναπόφευκτης και αναγκαίας κοινωνικής εξέλιξης. Οι σύγχρονες μητέρες πιέζονται να γεννήσουν γρήγορα και να επιστρέψουν στην εργασία τους το συντομότερο, είτε από προσωπική φιλοδοξία, είτε υπό την απειλή να χάσουν τη δουλειά τους. Έτσι χαλά η διαδικασία της ψυχολογικής προετοιμασίας της μέλλουσας μητέρας και περιορίζεται καίρια η επαφή με το παιδί της. Η σύγχρονη μητέρα είναι ολοένα και πιο απούσα από τα πρώτα στάδια της ζωής του παιδιού της. Πειράματα με ανώτερα θηλαστικά έδειξαν, ότι η μειωμένη φυσική επαφή με την μητέρα επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου του νεογέννητου, ενώ σε νεογέννητα ανθρώπου μετρήθηκαν τριπλάσιοι δείκτες stress κατά τη διάρκεια αποχωρισμού από την μητέρα. Η Ψυχανάλυση πιστεύει, ότι μια κακή μητέρα είναι προτιμότερη από μια φυσικά απούσα μητέρα και ότι ο βρεφικός ψυχισμός ερμηνεύει ως εγκατάλειψη ακόμα και τους σύντομους φυσικούς αποχωρισμούς. Ακόμη, και ότι η εγκατάλειψη από την μητέρα στην βρεφική ηλικία καταστρέφει την ικανότητα σύνδεσης με άλλους και δημιουργεί κακή σχέση με τον εαυτό μας, που προδιαθέτει στην κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές. Πριν μερικά χρόνια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι τα τελευταία 50 χρόνια οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 60%. Η Ψυχανάλυση λέει ακόμα, ότι η φτωχή διαθεσιμότητα της μητέρας προκαλεί διαταραχές της αίσθησης ταυτότητας και εικόνας εαυτού. Και είναι ενδιαφέρουσα η συσχέτιση που έχει γίνει με την κατακόρυφη αύξηση των επεμβάσεων κοσμητικής χειρουργικής στις δυτικές κοινωνίες. Επεμβάσεις, που στην ουσία συνιστούν συμβολική αλλαγή ταυτότητας.
Η πιο καίρια, όμως, συνέπεια της υποβάθμισης της χαράς και της απόλαυσης του δεσμού μητέρας-παιδιού στις σύγχρονες κοινωνίες θα είναι η αδυναμία ανάπτυξης της ικανότητας αποδοχής του εαυτού μας και των άλλων στο σύνολο μας, με τα καλά και τις αδυναμίες μας. Και επομένως της ικανότητας να αγαπούμε και να κάνουμε να μας αγαπούν.
Μοναξιά.
Η ανάδειξη της ατομικότητας ως υπέρτατης αξίας στον δυτικό πολιτισμό, μαζί με την ανταγωνιστικότητα που επιβάλλει η ανάγκη για επιτυχία και την θεσμοθετημένη τάση να αφήνονται οι νέοι να τα καταφέρουν μόνοι τους, βοήθησε ώστε η μοναξιά να αναδειχθεί σε μείζον πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας. Η πιο θεμελιώδης, ίσως, αντινομία του ανθρώπου είναι, ότι η αναγκαία και αναπόφευκτη εξέλιξη της κοινωνίας δεν εξυπηρετεί τις βαθύτερες ανάγκες του, που τείνουν προς την ένωση, την συμβίωση και την κατά το δυνατό κατάργηση των ορίων μεταξύ μας. Οι ώριμες προσωπικότητες φτάνουν σε ένα ισορροπημένο και λειτουργικό συνδυασμό της ατομικότητας και της συμβίωσης, όπου τα όρια διατηρούνται και καταργούνται παροδικά και συμβολικά στην αγάπη, στην διασκέδαση, στον έρωτα. Κατευνάζουν, έτσι, το άγχος της μοναξιάς, που είναι το τίμημα της επίγνωσης της ατομικότητας και της αυτονομίας. Η αποτυχία στη διαπραγμάτευση του ζητήματος της ισορροπίας μεταξύ ατομικότητας και συναισθηματικών δεσμών ευνοεί την διαμόρφωση παθολογικής προσωπικότητας. Οι διαταραχές προσωπικότητας μπορούν να ιδωθούν και σαν δυσλειτουργικές διευθετήσεις στην διαχείριση των συνδέσεων, έχοντας την μοναξιά στο επίκεντρο της προβληματικής τους. Αυτές της Εκκεντρικής ομάδας επιλέγουν την μοναξιά ως τρόπο ζωής, γιατί φοβούνται την αγάπη, οι στενές σχέσεις νιώθουν να τους απειλούν. Οι προσωπικότητες της Δραματικής ομάδας παλεύουν απεγνωσμένα να αποφύγουν την μοναξιά, επειδή αυτή απειλεί την ψυχική τους συνοχή γιατί δεν μπορούν να βρίσκονται μόνοι με τον εαυτό τους. Το άγχος της εγκατάλειψης και ο αδέξιος, πιεστικός τρόπος με τον οποίο επιδιώκουν να σχετιστούν, όμως, τους φέρνει τελικά πάντα σε σύγκρουση με το περιβάλλον αντί σύνδεση. Το πρόβλημα της μοναξιάς επιλύεται δυσλειτουργικά με μιαν ατέλειωτη διαδικασία συγκρούσεων. Η Αγχώδης ομάδα διαπραγματεύεται την μοναξιά με υπερβολική εξαρτητικότητα, αποφυγή ή έλεγχο των σχέσεων, με αποτέλεσμα και πάλι να βρίσκονται μόνοι.
Ο άνθρωπος είναι κοινωνικός από τη φύση του, επιδιώκει ενστικτωδώς την κοινωνία και την σύνδεση. Λόγω των αντινομιών του, όμως, οικοδόμησε μια κοινωνία, όπου ο ατομικισμός και ο ανταγωνισμός έγιναν η σύγχρονη θρησκεία και όπου αυτό που μετρά είναι μόνο «να νικήσει» κάποιος.
Η κοινωνική απομόνωση έχει συσχετιστεί με σοβαρά προβλήματα υγείας. Υπέρταση, άνοια, αλκοολισμό και ψυχικές παρενέργειες, όπως η κατάθλιψη, παράνοια και η αυτοκτονία. Η μοναξιά έχει υπολογιστεί ότι σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από την παχυσαρκία.
Αντί να ζούμε την ζωή μας παρακολουθούμε την ζωή των άλλων στην τηλεόραση. Η τηλεόραση, αυτή η σπουδαία επινόηση του εικοστού αιώνα, από μέσο μαζικής επικοινωνίας έχει γίνει μέσο μαζικής αποξένωσης, μας έχει κλείσει στα σπίτια μας και μας εμποδίζει πλέον να επικοινωνούμε και μέσα στην ίδια την οικογένεια. Κάθε δωμάτιο και τηλεόραση, τα παιδιά να ανατρέφονται μόνα μπροστά στην τηλεόραση και να παχαίνουν καταναλώνοντας ανθυγιεινές τροφές. Ζούμε την εποχή της απόλυτης τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης και της απόλυτης ψυχικής αποσύνδεσης.
Η ποιότητα ζωής έχει υποβαθμιστεί σε ζήτημα καταναλωτισμού και η επιθυμία για συντροφιά και παρέα σε ανάγκη επίδειξης. Η αναζήτηση της συντροφικής ευχαρίστησης που εμπλουτίζει, αντικαθίσταται από έναν καταναγκαστικό, μοναχικό και άχαρο ηδονισμό, βασισμένο στην κατανάλωση. Μια ομάδα νεαρών που κάνει χρήση ουσίας και μια ομάδα σε θορυβώδες club κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Βρίσκονται στον ίδιο χώρο σε αναζήτηση ευχαρίστησης, αλλά ο καθένας είναι μόνος του. Η αποξενωτική ουσία και η αποξενωτικά δυνατή μουσική τους κρατούν σωματικά μαζί, αλλά δεν τους επιτρέπουν να επικοινωνήσουν. Αναπαράγουν ένα άλλο μεγάλο κοινωνικό σύμπτωμα, την παραίτηση από την συνδεσιμότητα. Καταναλώνουν χωρίς να μιλούν. Αναπαριστούν το δράμα της σύγχρονης κοινωνίας, την παλινδρόμηση του Στόματος. Το στόμα είναι το όργανο της πιο πρωτόγονης ψυχικής λειτουργίας, της κατανάλωσης, και η πηγή της πιο εξελιγμένης λειτουργίας, του Λόγου. Και η παλινδρόμησή του οδηγεί σε υπερκατανάλωση, απληστία και αφασία.
Η σύγχρονη «ελευθερία» έχει καταντήσει μια αυταπάτη. Ποτέ οι πολίτες δεν ήταν τόσο τυπικά ελεύθεροι και ποτέ δεν ήταν τόσο «καλουπωμένοι». Ποτέ δεν υπήρχε τόση αφθονία και ποτέ η κοινωνία δεν ήταν τόσο στερητική επί της ουσίας. Ποτέ προηγουμένως δεν είχαμε τόση ελευθερία έκφρασης, μόνο που αυτή η ελευθερία είναι αναποτελεσματική· όλοι μπορούν να μιλούν ελεύθερα και κανένας δεν ακούει κανέναν. Και η δήθεν ελεύθερη ζωή μας είναι γεμάτη περιορισμούς και κανονισμούς (συμβολικό παράδειγμα, τα αυτοκίνητα φτιάχνονται ολοένα και πιο γρήγορα και οι περιορισμοί στην ταχύτητα ολοένα και πιο αυστηροί) , κάτι που ευνοεί και ακόμα εξωθεί, θα έλεγα, προς την παραβατικότητα, την βία και την χρήση ουσιών, γιατί η ανθρώπινη φύση θα αντισταθεί σε κάθε απόπειρα περιορισμού των ενορμήσεων και επιθυμιών της. Και όμως οι περιορισμοί είναι αναγκαίοι, το κοινωνικό φαινόμενο μπορεί να οικοδομηθεί μόνο πάνω στον περιορισμό της ατομικής ελευθερίας, ειδικά αυτής που είναι κοντά στην ασυδοσία. Για να «κοινωνήσουμε» θα πρέπει να παραιτηθούμε από ένα μέρος των επιθυμιών μας!
Είναι ενδιαφέρον, ότι μιλούμε για τις περιπέτειες και αντιφάσεις της έννοιας της ελευθερίας στο κομμάτι που μιλούμε για την μοναξιά. Κι αυτό, γιατί η ατομική απελευθέρωση φέρνει και μοναξιά. Θυμίζω την κλασσικότερη μορφή κοινωνικού ελέγχου, το «τι θα πει ο κόσμος», πολύ αποτελεσματικού, που όμως προϋποθέτει έναν πολύ συνεκτικό κοινωνικό ιστό, όπου η ατομική ζωή βρίσκεται υπό «επιτήρηση» που δρα ανασταλτικά, και επομένως ανάλογα περιορισμένη ατομική ελευθερία. Η αμφισβήτηση αυτού του ελέγχου, που μπορεί να είναι αναγκαία για την προσωπική ανάπτυξη, εκθέτει στο άγχος της ευθύνης να αποφασίσει κανείς ο ίδιος για τον εαυτό του, μοναξιά που φέρνει η απελευθέρωση.
Η σύγχρονη τεχνολογία. Η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία, αλλά η φύση του Homo Sapiens δεν έχει αλλάξει τις τελευταίες πολλές χιλιάδες χρόνια. Ζούμε δραστικές αλλαγές στους τρόπους που λειτουργούμε, αντιλαμβανόμαστε, μαθαίνουμε και επικοινωνούμε. Και εν τέλει, κρίνουμε και αισθανόμαστε!
Παρ’ όλο που ακόμα δεν έχουμε επαρκή εμπειρία για τις συνέπειες της σύγχρονης τεχνολογίας στον ψυχισμό -ήδη, όμως, ξέρουμε τις εξαρτήσεις από το διαδίκτυο-, μπορούμε να πιθανολογήσουμε παρατηρώντας κάποια φαινόμενα. Τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν μπροστά από οθόνες και με ένα τηλέφωνο στο χέρι, μια δική τους, προσωπική τηλεφωνική γραμμή, που προστατεύουν με κωδικούς. Αυτό σημαίνει ήδη, ότι κατακλύζονται από πληροφορίες και μαθαίνουν να επικοινωνούν πολύ διαφορετικά από μας και έχουν μια διαφορετική ιδέα του προσωπικού χώρου. Συγκροτούν, χωρίς υπερβολή, μια διαφορετική γενιά ανθρώπων. Εμείς οι γονείς είμαστε, από αυτή την άποψη, πιο κοντά στους παππούδες μας απ’ ότι στα παιδιά μας!
Να ξεκαθαρίσουμε, ότι η τεχνολογία είναι εξ ορισμού καλή, γιατί είναι μέρος του πολιτισμού. Στοχαζόμαστε πάνω στην εισβολή της στη ζωή μας με ρυθμούς που δεν προλαβαίνουμε να αφομοιώσουμε, κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί στην κατάχρηση, καθώς και στα νεαρά άτομα, που δεν προλαβαίνουν να αναπτύξουν και σταθεροποιήσουν τους πιο παραδοσιακούς, ανθρώπινα, μηχανισμούς διαχείρισης της πληροφορίας και της επικοινωνίας, που βασίζονται στην φυσική, πρόσωπο με πρόσωπο, επαφή. Πριν αποκτήσουν επίγνωση της αντικειμενικής πραγματικότητας τα παιδιά εισάγονται σε μια εικονική πραγματικότητα, με εντυπωσιακές εικόνες, απεριόριστες πληροφορίες -πολλές ακατάλληλες για την ηλικία τους-, απεριόριστες δυνατότητες, που μάλλον συγχύζουν και αγχώνουν, και πλήρη απασχόληση με εντυπωσιακά και συχνά βίαια ηλεκτρονικά παιγνίδια. Έτσι αποκτούν μια προσωπική ζωή, την οποία οι γονείς τους αγνοούν και στην οποία δεν μπορούν να τα συντροφεύσουν, να τα καθοδηγήσουν και ακόμα να τα προστατεύσουν. Πριν φτάσουν στο τέλος της εφηβείας, κυριολεκτικά τα έχουν δει και τα έχουν ακούσει όλα. Έχουν εκτεθεί σε εικόνες και πληροφορίες, που μας είναι αδιανόητες, αναπτύσσοντας έτσι μια παράξενη απάθεια· τίποτε πια δεν τους εντυπωσιάζει, τίποτε δεν τους σοκάρει. Αλλά και τίποτε δεν φαίνεται να τους ενθουσιάζει ή να τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Ένα ειδικότερο αλλά σχετικό θέμα, που με προβληματίζει, είναι ο σταδιακός εθισμός όλων μας στην κακότητα, την εγκληματικότητα και την δυστυχία που υπάρχει στον κόσμο και που παρακολουθούμε καθημερινά στις παγκοσμιοποιημένες οθόνες μας. Μια τρέχουσα, πραγματική δυστυχία, που στο μυαλό μας υποβαθμίζεται σε θέση κινηματογραφικής ταινίας και καταλήγει να μη μας κάνει πλέον αίσθηση. Αυτό σε νεαρά άτομα μπορεί να προδιαθέσει σε αδιαφορία για τον πλησίον, αναλγησία και σκληροκαρδία.
Η άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο, επικοινωνία αντικαθίσταται από μια έμμεση· κρυβόμαστε πίσω από οθόνες, πράγμα που ευνοεί την ανωνυμία και επομένως την αγένεια, επιθετικότητα και ανευθυνότητα. Οι κακοποιοί του κυβερνοχώρου αυξάνονται με γεωμετρικούς ρυθμούς, τα παραδείγματα τα ακούμε καθημερινά.
Τα κινητά τηλέφωνα, μια άλλη σπουδαία κατάκτηση, που μπορεί να σώζει ζωές, εύκολα γίνεται μέσο παρενόχλησης και επιθετικότητας και μπορεί να χωρίσει ανδρόγυνα και να καταστρέψει σχέσεις, εκτρέφοντας την καχυποψία και την παράνοια. Γιατί είναι ίδιον της ανθρώπινης φύσης να επιδιώκει πρώτα την ικανοποίηση των ενστικτικών ενορμήσεων και των κατώτερων αναγκών και ύστερα των ανώτερων- και λιγότερο εγωιστικών- επιθυμιών.
Η αναπόφευκτη κατάχρηση των κινητών τηλεφώνων έχει υποβαθμίσει και την ίδια την αισθητική της ανθρώπινης επαφής και την αισθητική των δημόσιων χώρων. Άνθρωποι καθηλωμένοι σε μικρές πολύχρωμες οθόνες, νεαροί που κάθονται μαζί αλλά δεν μιλούν ο ένας στον άλλον, άνθρωποι με ακουστικά στ’ αυτιά που δεν επικοινωνούν με το περιβάλλον, άλλοι που συζητούν την προσωπική και επαγγελματική τους ζωή εις επήκοον όλων, παραβιάζοντας το σοφό «τα εν οίκω μη εν δήμω», οδηγοί που γίνονται εν γνώσει τους επικίνδυνοι, γιατί πρέπει απαραίτητα να τηλεφωνήσουν μόλις μπουν στο αυτοκίνητο. Το τηλέφωνο έγινε μέρος του χεριού, όπως παλιά το κουτί με τα τσιγάρα -τουλάχιστον από εκείνο το κουτί μπορούσες να προσφέρεις και στους άλλους- και δεν απενεργοποιείται ποτέ, τηλέφωνα χτυπούν στο θέατρο, στην εκκλησία, παντού και πάντοτε. Το πρωτόγονο ανακλαστικό της παλάμης είναι μόνιμα ενεργοποιημένο για να κρατά το τηλέφωνο. Καλλιεργείται μια ψευδαίσθηση, ότι είμαστε τόσο σημαντικοί, που πρέπει να είμαστε διαθέσιμοι ανά πάσα στιγμή· δεν αφήνουμε στον εαυτό μας ώρες προσωπικές που δεν είμαστε διαθέσιμοι. Επιτρέπουμε, συχνά ενθαρρύνουμε, στους άλλους να εισβάλλουν στον προσωπικό μας χώρο. Έχω διαπιστώσει, ότι την πιο βαριά κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου την κάνουν άτομα με διαταραχή προσωπικότητας.
Τα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εισάγουν καινούργιες διαστάσεις στις σχέσεις. Αλλάζει η έννοια του τι είναι «φίλος». Έχουμε, τώρα πια, χιλιάδες «φίλους», τους περισσότερους από τους οποίους δεν έχουμε συναντήσει ποτέ, και οι οποίοι είναι εφήμεροι, μπορούμε ανά πάσα στιγμή να τους αποκλείσουμε από φίλους. Εικονικές φιλίες. Αυτό θυμίζει την ευκολία, με την οποία οι παθολογικές προσωπικότητες κάνουν περιστασιακές «φιλίες» με ημερομηνία λήξης. Ευνοούνται οι επιφανειακές, ευκαιριακές σχέσεις σε βάρος των πραγματικών δεσμών, που βασίζονται σε φυσικά δεδομένα. Ευνοείται, ακόμα, η επιδειξιομανία, αφού μια επιτηδευμένα όμορφη προσωπική ζωή διαφημίζεται σε όλο τον πλανήτη! Πόσο ωραίοι και ευτυχείς είμαστε! Κάτι που θα προκαλέσει φθόνο και αισθήματα κατάθλιψης στους πιο ευάλωτους παρατηρητές που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Η υπερπροσφορά πληροφορίας και η απεριόριστη δυνατότητα επικοινωνίας έχουν δραματικές παρενέργειες, επιβλαβείς σε σημαντικότατα ζητούμενα της ζωής. Η πληθώρα πληροφορίας παρεμποδίζει την απόκτηση πραγματικής, λειτουργικής γνώσης και η εύκολη επικοινωνία με πάρα πολλούς ανθρώπους παρεμποδίζει την ανάπτυξη βαθειάς, ζωντανής σύνδεσης και πραγματικής φιλίας. Το να κάνεις υπομονή έξω από ένα τηλεφωνικό θάλαμο ή να στέλνεις μια επιστολή και να αναμένεις την απάντηση ήταν δυναμωτική τροφή για τις σχέσεις. Τώρα ο Άλλος είναι στην άκρη των δακτύλων μας ανά πάσα στιγμή. Αναλογιστείτε τις πιθανές συνέπειες. Η αρετή της Υπομονής θα είναι σίγουρα ένα από τα μεγάλα θύματα της σύγχρονης τεχνολογίας, που καλλιεργεί την ιδέα ότι όλα μπορούν να γίνουν γρήγορα και εύκολα, ειδικά η ικανοποίηση επιθυμιών που γειτονεύουν με τα πάθη.
Η φθορά του Λόγου και κατ’ επέκταση των αξιών. Είναι σε όλους γνωστό ότι η γλωσσική μας επάρκεια πάσχει. Ο Λόγος μας φτωχαίνει και δυσκολεύεται να επιτελέσει την λειτουργία του, που είναι η σύνδεση του ψυχικού κόσμου με το περιβάλλον και τους άλλους. Ακόμα ένας παράγοντας αποξένωσης. Σκεφτόμαστε, στοχαζόμαστε και εκφραζόμαστε λιγότερο. Μια κοινωνία σε προϊούσα αφασία, από ζωντανός και συνεκτικός οργανισμός εξελίσσεται σε σύνολο μονάδων αποξενωμένων μεταξύ τους. Το κοινό αισθητήριο αντικαθίσταται αναγκαστικά από νόμους και κανονισμούς. Η μία συλλογική πραγματικότητα αντικαθίσταται από τις πολλές ατομικές πραγματικότητες. Η πτώχευση του Λόγου και ο εγωισμός φέρνουν την φθορά των εννοιών, των συμφωνημένων κοινών υπονοούμενων που μας συνδέουν. Θα χρησιμοποιήσω έναν όρο που χρησιμοποιείτε κι εσείς. Φτάνουμε σε «έσχατους καιρούς». Με την έννοια ότι χάνονται πλέον τα αυτονόητα, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να διακρίνει κανείς τι είναι «φυσιολογικό», ορθό, καλό. Δεν μπορούμε να αποφασίσουμε τι συνιστά μια καλή ζωή! Η Διάκριση θα είναι το άλλο μεγάλο θύμα της σύγχρονης εποχής.
Ζούμε την εποχή της απο-ιδεολογικοποίησης, της κατάργησης των ιδεολογιών. Αυτό είναι πρόοδος, γιατί καταργεί τις ομαδοποιήσεις και αποτρέπει τον φανατισμό. Έχει όμως και παρενέργειες. Αναδεικνύει το ατομικό συμφέρον σε απόλυτη αξία. Και γίνεται το κοινωνικό αντίστοιχο της κατάργησης του σεβασμού προς τα γονεϊκά πρότυπα, κάτι που φέρνει την κατάργηση των ηθικών ορίων και ευνοεί τον εγωισμό και την αδιστακτότητα.
Και η φθορά των εννοιών, που δεν εκφέρονται πλέον επαρκώς με τον Λόγο, οδηγεί και στην φθορά των ίδιων των αξιών. Η Ψυχανάλυση λέει, ότι ο ψυχικός κόσμος είναι δομημένος σαν την Γλώσσα. Οπότε η πτώχευση του Λόγου οδηγεί σε αποσιώπηση των εννοιών που εκφέρει και ξεθώριασμα των αξιών που είναι ενσωματωμένες στον ψυχισμό, ο οποίος σταδιακά αδρανοποιείται. Έννοιες βαρυσήμαντες αντικαθίστανται από “light”, «εύπεπτες» λέξεις, που μας απαλλάσσουν από ευθύνες. Έτσι ο σύζυγος υποβαθμίζεται σε σύντροφο, ο σύντροφος υποβαθμίζεται σε συγκάτοικο, ο συγκάτοικος περιορίζεται στην έννοια του φίλου εραστή. Το «ήμαρτον» και το «συγγνώμη» γίνονται “sorry”, που δεν ανήκει στην μητρική, ριζωμένη μέσα μας, γλώσσα και έτσι μπορούμε να το προφέρουμε χωρίς να κινητοποιηθεί η εσωτερική διαδικασία της μετάνοιας, γιατί δεν συνδέεται με ηθικούς ή συναισθηματικούς συνειρμούς.
Τα πάθη.
Η μοντέρνα κοινωνία καλλιεργεί τα πάθη, δηλαδή τις κατώτερες αναπτυξιακά επιθυμίες και ανάγκες, σωματικές και εγωιστικές, γιατί τα έχει κάμει εμπόριο, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Μας πιέζει να γίνουμε ακόρεστοι καταναλωτές, μας επιβάλλει αισθητικά κριτήρια με μόδες και life style περιοδικά, ενισχύει την έπαρση των δήθεν πετυχημένων, ενώ συνθλίβει τους μη προνομιούχους. Μας τυφλώνει με εντυπωσιακές εικόνες, μας ξεκουφαίνει με κύμβαλα αλαλάζοντα και μας καθιστά άφωνους με αυτά που βλέπουμε να συμβαίνουν. Διαφθείρει διαχρονικές αξίες, τις οποίες ανάγει κι αυτές σε μόδα ή γραφικότητα. Ένας μοντέρνος τρόπος διαφθοράς αξιών και αξίων ανθρώπων είναι η επιχείρηση υπερπροβολής τους στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μας έπεισε, ότι είναι βλακεία να είσαι τίμιος ή πατριώτης και κοινωνική δεξιότητα να είσαι κλέφτης και απατεώνας. Επιδιώκει, εν τέλει, την συλλογική αφασία, για να παρεμποδίσει την δυνάμει σωτήρια διαδικασία Λόγος-Διάλογος-Διάκριση.
Και με την σύγχρονη τεχνολογία διευκολύνει τα μέγιστα τον τζόγο, την πορνεία, πάσης φύσεως κατανάλωση, την επίδειξη, την παρενόχληση, την απάτη, την κακία. Παρεμποδίζει την πνευματικότητα με τον εντυπωσιασμό και την καλλιέργεια της κουλτούρας της αναζήτησης των άμεσων ικανοποιήσεων.
Τα πάθη είναι αρρώστια της ψυχής, ενός ελλειμματικού, αδύναμου ψυχισμού, και ως τέτοια είναι άλογα -προϋποθέτουν την ατροφία της Λογικής και του Λόγου-, ασίγαστα και καταστρεπτικά. Ζούμε σε μια χώρα, που έχει καταστραφεί από τα πάθη απληστίας, εγωισμού και καταστρεπτικά αντικοινωνικής ιδιοτέλειας «φυσιολογικών», υποτίθεται, ανθρώπων -που όμως τώρα πια μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε ως κοινωνικοπαθητικές προσωπικότητες-, συνεχίζει να καταστρέφεται από την ιδιοτέλεια και φαίνεται ότι μόνο με αυτό που στην Εκκλησία αποκαλούμε «θαύμα» μπορεί να διασωθεί.
Συμπέρασμα
Κάθε μεταβολή και εξέλιξη στον κόσμο γίνεται με κάποιο τίμημα. Από την στιγμή που εξελιχθήκαμε και οργανωθήκαμε σε πολυκύτταρους οργανισμούς, γίναμε φθαρτοί. Όταν αποκτήσαμε την όρθια στάση, αποκτήσαμε και προβλήματα με την μέση και κιρσούς. Όταν αναπτύξαμε την ύψιστη πνευματική ικανότητα του Λόγου, αποκτήσαμε και την σοβαρότερη πνευματική διαταραχή, την Σχιζοφρένεια. Όταν αποκτήσαμε επίγνωση της ατομικότητας μας και της εν δυνάμει μοναξιάς, αναπτύξαμε το άγχος και την κατάθλιψη. Και όταν παραιτηθήκαμε από ένα μέρος της ατομικής ελευθερίας για να αλληλοπεριχωρηθούμε και να οργανωθούμε ως κοινωνία που αναγκαστικά εξελίσσεται, εμφανίστηκαν οι Διαταραχές Προσωπικότητας, δηλαδή οι αποτυχίες προσαρμογής και σύνδεσης. Οι οποίες γίνονται πιο εμφανείς, όσο η κοινωνία οργανώνεται και γίνεται πιο απαιτητική και πιο στερητική συναισθηματικά, οπότε θα στενεύουν τα περιθώρια ανοχής προς τις αποκλίσεις από το γενικά αποδεκτό. Αυτό θα οδηγήσει σε ένα δυσάρεστο και επικίνδυνο φαινόμενο, την εύκολη ψυχιατρικοποίηση της διαφορετικότητας και των μειωμένων ψυχικών αντοχών. Και όσο οι απαιτήσεις και οι περιορισμοί του περιβάλλοντος κλιμακώνονται, τόσο πιο συχνές, εμφανείς και δυσλειτουργικές θα γίνονται οι διαταραχές της προσαρμογής και των σχέσεων, που πιστεύω ότι θα συνιστούν τις παθολογίες του μέλλοντος μέσα σε μια κοινωνία όπου η έννοια του φυσιολογικού θα είναι ολοένα και πιο δυσδιάκριτη, ασαφής και αμφιλεγόμενη. Όπου και οι αποκλίσεις από το υποτιθέμενο, πλέον, φυσιολογικό, θα μεγαλώνουν και τα δικά τους παιδιά. Όπου το κοινό αισθητήριο και κριτήριο, που μας επέτρεπαν να καταλαβαινόμαστε και μας ένωναν για αιώνες, θα αντικαθίσταται από την υποκειμενική αντίληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας, με μοιραία συνέπεια τις αντικοινωνικές εκτροπές που θα αντιμετωπίζονται με ολοένα πιο σκληρούς νόμους και αυστηρούς κανονισμούς και η εξουσία θα μεταλλάσσεται σε έναν αυταρχικό μηχανισμό επιτήρησης και ελέγχου. Οι Έσχατοι Καιροί, όπου «θα πουν το άσπρο μαύρο και το μαύρο άσπρο», όπως προφήτεψε και ο Κοσμάς ο Αιτωλός...
Εισήγηση στην Η΄ συνάντηση (28.04.2015) του Επιμορφωτικού Σεμιναρίου της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου Γ’ Ακαδημαϊκού Έτους (2014-2015)
Εισηγητής: Δρ. Ιωάννης Κιτρομηλίδης, Ψυχίατρος
D.I.S, D.U, Montpellier, France.
Αννης Κομνηνής 29, τηλ.: 22 756029, Λευκωσία 1061. Fax 22756299.
Βιογραφικό σημείωμα
Γεννήθηκε στην Λευκωσία το 1958. Οι γονείς του ήταν φιλόλογοι και εκπαιδευτικοί, ο Μίκης και η Μάγδα.
Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1976 και μετά την στρατιωτική θητεία σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα. Στη συνέχεια εργάστηκε σαν Αγροτικός γιατρός στον νομό και στο νοσοκομείο Πρεβέζης.
Από το 1986 μέχρι το 1991 ειδικεύτηκε στην Ψυχιατρική στο Μομπελιέ της Γαλλίας και από το 1992 ασκεί ιδιωτικά την Ψυχιατρική στην Λευκωσία. Παράλληλα ασκεί την Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία, στην οποία εκπαιδεύτηκε από το 1993 μέχρι το 2000 με την Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Παιδιού και Εφήβου και είναι μέλος της Κυπριακής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας.
Είναι νυμφευμένος και έχει μια θυγατέρα.
