Ο Σαλβαντόρ Νταλί γεννήθηκε στις 11 Μαίου 1904 στη μικρή πόλη Figueras της Καταλωνίας. Ο Νταλί πέρασε την παιδική του ηλικία στο Figueras καθώς και στo εξοχικό σπίτι της οικογένειας Νταλί κοντά στο ψαράδικο χωριό Cadaques, όπου οι γονείς του έχτισαν το πρώτο του στούντιο. Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια θα επηρεάσουν σημαντικά την κατοπινή του εξέλιξη.
Ο Νταλί αγάπησε με πάθος τα τοπία της νεότητάς του, τα μελαγχολικά αυτά τοπία που συναντάμε σαν άμεση παρουσία στους πίνακες του. Η σχέση του Σαλβαδόρ με την οικογένεια του ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας
Η καλλιτεχνική του δεινότητα άρχισε να διαμορφώνεται στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μαδρίτης και κάτω από την επίδραση της Ιταλικής Μεταφυσικής Σχολής. Εκείνη την εποχή, o Νταλί θα ζωγραφίσει τα πρώτα του κυβιστικά έργα. Σύντομα η Ακαδημία θα του φανεί πολύ συντηρητική. Το κίνημα του ιμπρεσιονισμού και οι νέες αναζητήσεις θα τον οδηγήσουν σε άλλους χώρους, εκεί όπου θα συνδεθεί με όλους τους επαναστάτες δημιουργούς της εποχής: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Λουί Μπουνιουέλ, Πέντρο Γκαρθίας, Ευγένιο Μοντέζ και Ραφαέλ Μπαράντες.
Αυτή η πρώτη περίοδος, γνωστή ως «πρώιμη περίοδος», περιλαμβάνει έργα που ανήκουν σε διάφορα καλλιτεχνικά στυλ: ιμπρεσσιονιστικά, κυβιστικά , ακαδημαϊκές μελέτες και ρεαλιστικές εργασίες πάνω στο γερμανικό Μπαρόκ.
Σουρρεαλιστική περίοδος (1929-40)
Το 1929, ο Νταλί γίνεται δεκτός στην ομάδα των σουρεαλιστών, της οποίας ηγείτο ο Αντρέ Μπρετόν. Εκείνη τη χρονιά ο Νταλί γνωρίζει τη Γκαλά Ελυάρ, την τότε σύζυγο του ποιητή Πωλ Ελυάρ, η οποία γίνεται η μούσα του, πηγή έμπνευσης που ενσαρκώνει γι΄ αυτόν τα πάντα.
Σύντομα ο Νταλί γίνεται ένας ηγέτης του σουρεαλιστικού κινήματος, το οποίο υποστήριζε τη σημασία του υποσυνειδήτου και της ελεύθερης έκφρασης της φαντασίας, όπως εκφράζεται στα όνειρα, ελεύθερη από τον έλεγχο κάθε λογικής αιτιότητας. Το έργο του «Η αντίσταση της μνήμης» εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο φημισμένα σουρεαλιστικά έργα. Ωστόσο, γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ΄30, οι σχέσεις του Νταλί με τους σουρεαλιστές άρχισαν να χαλάνε- έστω κι αν ο Νταλί πήρε μέρος στη Διεθνή Σουρεαλιστική Έκθεση του Παρισιού- και από το 1939 διακόπηκαν οριστικά Οι λόγοι αυτής της αμοιβαίας αποξένωσης ήταν ότι, παρά την απόλυτη σύμπτωση ενδιαφερόντων σε ορισμένα σημεία (την υιοθέτηση των απόψεων του Φρόυντ κι ορισμένων πλευρών της ψυχαναλυτικής θεωρίας, καθώς και την πίστη στο ελεύθερο παιχνίδι της άλογης φαντασίας) οπωσδήποτε υπήρχαν από την αρχή σημεία διαφωνίας. Ο Νταλί πάντα αδιαφορούσε για τους πολιτικούς στόχους των σουρεαλιστών. Επίσης, ο ίδιος ο Νταλί άλλαξε σημαντικά στη διάρκεια της δεκαετίας του ΄30, κινούμενος προς ένα νέο στυλ, που έγινε γνωστό ως «κλασική περίοδος»
Από το 1941 Νταλί αφήνει πίσω το σουρεαλιστικό του στυλ, για μία πιο παγκόσμια καλλιτεχνική δήλωση.Tο ενδιαφέρον του μετατοπίζεται από την προσωπική παρατήρηση σε παγκόσμια θέματα, και συναρπάζεται από τη θρησκεία και τη σύγχρονη επιστήμη. Ο Νταλί στρέφεται στην Κλασική και την Αναγεννησιακή τέχνη για να εμπνευστεί, ενώ προσμένει με χαρά τις επιστημονικές ανακαλύψεις που έρχονται στο φως τη δεκαετία του 50. Ήθελε να είναι ο εκπρόσωπος της ατομικής εποχής, να ενώσει τις ανακαλύψεις της μοντέρνας επιστήμης με τη θρησκεία και το μυστικισμό.
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Νταλί και η Γκαλά εγκαταστάθηκαν στις ΗΠΑ.Η περίοδος αυτή ήταν πολύ σημαντική για τον καλλιτέχνη. Εδώ ο Νταλί άρχισε να ζωγραφίζει μία σειρά από πορτραίτα της κοινωνικής ζωής. Το 1941 γράφει την αυτοβιογραφία του «Η Μυστική Ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί».
Καθώς ο Νταλί απομακρύνθηκε από το σουρεαλισμό στη διάρκεια της κλασικής του περιόδου, άρχισε να ζωγραφίζει τις σειρές έργων που περιλαμβάνουν σύγχρονα γεγονότα, την ισπανική του κληρονομιά, επιστημονικά, ιστορικά και θρησκευτικά θέματα. Ανάμεσα στα πιο γνωστά από αυτά είναι: «Το Γεωπολιτικό Παιδί παρακολουθώντας τη γέννηση του Νέου Ανθρώπου», «Η ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο» και «ο Παραισθησιογόνος Ταυρομάχος», που βρίσκονται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Το 1974, ο Νταλί εγκαινιάζει το Τeatro Museo στο Figueras. Ακολούθησαν εκθέσεις στο Παρίσι και το Λονδίνο. Μετά το θάνατο της συζύγου του Γκαλά, το 1982, η υγεία του άρχισε να καταρρέει. «Θα επιστρέφω στις έννοιες της χειμερίας νάρκης και της μετεμψύχωσης , που με απασχολούν και με πλημμυρίζουν με ένα συναίσθημα παρηγοριάς.» είχε γράψει στη Μυστική Ζωή πολύ πριν.
Ο Νταλί πέθανε στις 23 Ιανουαρίου του 1989 μετά από καρδιακό επεισόδιο.
Σαν καλλιτέχνης, ο Νταλί δεν περιορίζεται σε ένα συγκεκριμένο στυλ ή μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης. Το σύνολο της δημιουργίας του, από τα πρώτα ιμπρεσσιονιστικά, , περνώντας μέσα από τα σουρεαλιστικά και φθάνοντας ως τα έργα της κλασικής του περιόδου, αναδεικνύει ένα διαρκώς εξελισσόμενο καλλιτέχνη. Ο Νταλί εργάστηκε με όλα τα μέσα, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο υλικό, αποτελούμενο από ελαιογραφίες, σχέδια, υδατογραφίες, γραφικά, κοσμήματα και αντικείμενα κάθε είδους.. Η υπεροχή του ως δημιουργός-καλλιτέχνης είναι φανερή. Ο Νταλί ήταν ένας έξοχος ζωγράφος.
Ο ίδιος ο Νταλί έλεγε για το έργο του: «Η δουλειά μου δεν είναι παρά μια αντανάκλαση, αυτών που καταφέρνω, αυτών που γράφω και σκέφτομαι. Όλη η ζωγραφική μου είναι ένα ψήγμα της συνολικής κοσμογονίας μου».
«Θέλω να δω και να καταλάβω τις δυνάμεις και τους κρυφούς νόμους των πραγμάτων. Για να διεισδύσω στην καρδιά των πραγμάτων ξέρω από διαίσθηση ότι κατέχω ένα εξαιρετικό όπλο: το μυστικισμό». «Διεισδύω όλο και περισσότερο στη συμπυκνωμένη μαγεία του σύμπαντος».
Στο άρθρο του «Οι πίνακες μου στο φθινοπωρινό σαλόνι», ο Νταλί υποστήριζε ότι προσπαθούσε να ζωγραφίζει με τον πιο φυσικό τρόπο κι ότι ήταν ακατανόητοι μόνο σε όσους έχουν χάσει την ικανότητα να παρατηρούν απλά τη φύση. «Το να ξέρει κανείς πώς να κοιτάξει ένα αντικείμενο με τα μάτια του νου ισοδυναμεί με το να το βλέπει με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα. Οι άνθρωποι όμως δε βλέπουν παρά στερεότυπες εικόνες των πραγμάτων, απλές σκιές αδειασμένες από οποιαδήποτε έκφραση, απλά φαντάσματα των πραγμάτων, ενώ θεωρούν χυδαία και φυσιολογικά όλα εκείνα που συνηθίζουν να βλέπουν καθημερινά, όσο θαυμαστά και εκπληκτικά κι αν είναι αυτά. Βλέπω σημαίνει επινοώ.»
Για τον Νταλί οι εικόνες ήταν μάλλον ένα είδος ονείρων που βλέπει κανείς όταν είναι ξύπνιος και που εμφανίζονται ήδη σχηματισμένα. Το θέμα γι΄ αυτόν ήταν να μεταφερθούν αυτά στο μουσαμά και με αυτή την έννοια έβλεπε το ρόλο του σαν ένα είδος διαμεσολαβητή, ένα είδος μέντιουμ.(Η έννοια του μέντιουμ και οι ανάλογες τεχνικές όπως για παράδειγμα, η κατάσταση της αυτοπροκαλούμενης έκστασης, είχαν παίξει άλλωστε σημαντικό ρόλο στους πρώτους σουρεαλιστικούς πειραματισμούς).
Ο Νταλί ήταν ριζικά αντίθετος στη διάκριση της επιστημονικής από τα άλλα είδη ανθρώπινης γνώσης. Σε μία συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε το 1976 στο περιοδικό Le Sauvage έλεγε: «Η πρόοδος των επιστημών είναι κολοσσιαία. Ακόμη και ο Αύγουστος Κοντ δεν μπορούσε να την έχει προβλέψει. Από πνευματική ωστόσο άποψη, ζούμε στο χαμηλότερο στάδιο του πολιτισμού. Έχει δημιουργηθεί πραγματικό χάσμα ανάμεσα στη φυσική και τη μεταφυσική. Ζούμε σε συνθήκες μιας τερατώδους ανάπτυξης της εξειδίκευσης, χωρίς καμιά σύνθεση». Ο Νταλί όχι μόνο επιδίωκε ο ίδιος μία τέτοια σύνθεση, αλλά κι έκανε αυτή την προσπάθεια ένα από τα βασικά στοιχεία του έργου του. Η συχνή χρήση από μέρους του θρησκευτικών θεμάτων σε όλη αυτή την περίοδο, αποτελεί μέρος της στρατηγικής του να επανεισάγει τη μεταφυσική στη φυσική. Στην «Αντι-πρωτονική ανάληψη» συναντάμε μία συγχώνευση των θεωριών της πυρηνικής φυσικής και του μυστικισμού του Νταλί.
Οι ανακαλύψεις των πυρηνικών φυσικών σχετικά με τη δομή της ύλης , «αξιοποιήθηκαν» άμεσα από το Νταλί. Η γενική έννοια της διαιρετότητας της ύλης, εμφανίζεται συχνά με διάφορες μορφές στη ζωγραφική του Νταλί αυτής της περιόδου. Το «Εκρηγνυόμενο ραφαηλικό κεφάλι», η «Παναγία του Port Lligat» αποτελούν ενδιαφέροντα παραδείγματα. Στο Μανιφέστο της αντι-ύλης ο Νταλί έγραφε: «Θέλω να βρω ένα τρόπο να μεταφέρω στα έργα μου την αντι-ύλη. Είναι θέμα εφαρμογής μιας νέας εξίσωσης που διατύπωσε ο Δρ. Χάιζενμπεργκ, η οποία μπορεί να δώσει τον τύπο της ενότητας της ύλης».
Στην «Εμμονή της μνήμης», τα εύκαμπτα ρολόγια αποτελούν ένα ασύνειδο σύμβολο της σχετικότητας του χώρου και του χρόνου, ένα σουρεαλιστικό στοχασμό πάνω στην κατάρρευση των αντιλήψεών μας για μία σταθερή κοσμική τάξη πραγμάτων, «από τη στιγμή που η θεωρία της σχετικότητας εκθρόνισε το χρόνο, επαναφέροντάς τον στο σχετικό του ρόλο, όπως αυτός είχε καθοριστεί από τον Ηράκλειτο»
Ένα μεγάλο μέρος από τα κοσμήματα του Νταλί είναι αφιερωμένο σε θρησκευτικά θέματα, με τους πολύτιμους λίθους και τα μέταλλα να έχουν συμβολικές προεκτάσεις: ο σταυρός από αγγέλους, για παράδειγμα, συμβολίζει «την πραγματεία της ύπαρξης, τη βαθμιαία μετάβαση από το επίπεδο του μετάλλου στον άγγελο», με κάθε φάση να αντιπροσωπεύεται και από έναν ιδιαίτερο πολύτιμο λίθο ή υλικό: «Ο λάπις λάζουλι είναι τα μέταλλα. Ο κοραλένιος σταυρός - το Δέντρο της Ζωής - είναι ο κόσμος των φυτών. Ο ρυθμός των αγκαθιών αντιπροσωπεύει τον κόσμο των ζώων-Το τοπάζι είναι η πύλη του ναού-»
Ο Νταλί θεωρούσε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής μας σαν φαινόμενα ανάλογα με έναν γεωλογικό κατακλυσμό. Πίστευε ότι δεν μπορούσε να αποτρέψει κανείς την αλλαγή, την οποία θεωρούσε απαραίτητη για να μπορεί να αποκαλυφθεί η πραγματική δύναμη της παράδοσης. Έβλεπε τον Εμφύλιο Πόλεμο σαν μία συμβολική πόλωση ανάμεσα σε θεμελιακές και ενστικτώδεις δυνάμεις, ανάμεσα στο θάνατο και την πίστη, την επανάσταση και την παράδοση. Το «Προμήνυμα εμφυλίου πολέμου» και «Το πρόσωπο του πολέμου» εκφράζουν τη στάση του Νταλί απέναντι σε αυτά τα γεγονότα.
Υπέρμαχος μιας πολιτιστικής επανάστασης που εμψυχώνει μόνο το πνεύμα, που είναι κύριος του χώρου και του χρόνου, αφού όπως γράφει στο «Η πολιτιστική μου επανάσταση», «οι πιο ωραίες και οι πιο βαθιές πολιτιστικές επαναστάσεις, έγιναν δίχως τη στασιαστική βία», δίνοντας στο παρελθόν το μέσο να κυκλοφορήσει μες στο μέλλον. Στην Πολιτιστική Επανάσταση υποστηρίζει ότι πρέπει να στραφούν προς τα πάνω οι πνευματικές λειτουργίες της κοινωνίας, να επανοδηγηθούν προς την ουράνια, υπερβατική και νόμιμη πηγή. Πρέπει να ξεπροβάλλει μία αριστοκρατία του πνεύματος, υποστηρίζει ο Νταλί.
Στη Μυστική Ζωή σε ένα απόσπασμα ο Νταλί γράφει:
«Ο αγώνας μου, ενάντια στην ομοιομορφία για την ποικιλία, ενάντια στην ισοπέδωση για την ιεραρχία, ενάντια στην πολιτική για τη μεταφυσική, ενάντια στην επανάσταση για την παράδοση, ενάντια στο σκεπτικισμό για την Πίστη.»
Πίστευε ότι: «Ο παράδεισος βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του στήθους του ανθρώπου που έχει πίστη».
Στο βιβλίο του «Τα Κατά Νταλί Πάθη», ο καλλιτέχνης αναφέρει χαρακτηριστικά: Για ένα μυστικιστή σαν εμένα, ο άνθρωπος είναι ύλη που με τη βοήθεια της αλχημείας της τέχνης μπορεί να μετατραπεί σε χρυσάφι.»Για το Νταλί, αυτός είναι ο σκοπός της τέχνης, αυτός είναι ο σκοπός της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Αυτά τα πιστεύω ενέπνευσαν και αποτυπώθηκαν στα έργα του. Η απαράμιλλη διορατικότητα και η συμβολική περιπλοκότητα στο έργο του το καθιστά για πάντα ένα σταθμό για την τέχνη του 20ου αιώνα.
