Στον χώρο της ψυχολογίας έχουμε συχνά μελετήσει την σχέση του σώματος και της ψυχής. Το σώμα μας θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί την ένδειξη ότι το άτομο καταφέρνει ή όχι να ισορροπήσει ανάμεσα στον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμου.
Στον νόμο της ηθικής της θρησκείας και της κοινωνίας οι άνθρωποι συχνά παραγκωνίζουν τις πραγματικές τους επιθυμίες και συναισθήματα απωθώντας τα στο ασυνείδητο τους.
Ωστόσο, το ασυνείδητο θα επιχειρήσει να «ανασάνει», να εισχωρήσει στο συνειδητό πολλές φορές με την μορφή συμπτώματος. Το σύμπτωμα μπορεί να εμφανιστεί με πολλές μορφές η πιο σύνηθη από τις οποίες είναι το στρές. Στην διαρκή περιφρόνηση των ζωτικών λειτουργιών του το σώμα αντιδρά με ασθένειες.
«Το σώμα είναι η πηγή όλων των ζωτικών πληροφορίων που ανοίγουν στο άτομο τον δρόμο για περισσότερη αυτονομία και αυτοπεποίθηση» (Αlice Miler, 2009).
Κάθε φορά που επιτρέπεις στα εγκλωβισμένα συναισθήματα σου να εκφραστούν τόσο περισσότερο απελευθερώνεσαι και από το παρελθόν σου.
Όλες οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που εστιάζουν στο σώμα επισημαίνουν την σύνδεση της ψυχής και του σώματος υποστηρίζοντας πως για κάθε ψυχολογικό σύμπτωμα υπάρχει και το αντίστοιχο σωματικό και αντίστροφα. Κάθε φόρα που ακουμπάμε και κάνουμε μασάζ σε κάποιο σημείο του σώματος μας που έχει συσσωρευτεί σωματική ένταση και πόνος, απελευθερώνεται μαζί με τον σωματικό πόνο και συναισθηματικός.
Η Alice Miller γνωστή Ελβετίδα ψυχαναλύτρια μελέτησε στο βιβλίο της « Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ» την επιρροή της Τέταρτης Εντολής σε τεράστιο ποσοστό ατόμων και τον τρόπο που αυτή η επιρροή εντέλει τους έχει επηρεάσει στην ποιότητα της ψυχικής τους υγείας ως ενήλικες.
Πιο συγκεκριμένα, η Τέταρτη εντολή αναφέρεται στο ότι ο άνθρωπος οφείλει να τιμά τον πατέρα και την μητέρα του, εμποδίζοντας το άτομο να αποδεχτεί τα αληθινά του συναισθήματα του και να μπορέσει να δει την προσωπική του ιστορία.
Έρχεται, δυστυχώς, σε σύγκρουση σε αυτό που πολλές φορές νιώθει και σε αυτό που θα ήθελε να νιώσει για να λειτουργεί με βάση τους κανόνες της ηθικής που του έχουν επιβληθεί. Όταν όμως το άτομο παραδίνεται στην Τέταρτη εντολή βιώνει τρομερό στρες καθώς απαιτεί από τον εαυτό του το αδύνατο.
Η βαθύτερα πανανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή από τη μητέρα και τον πατέρα πολλές φορές οδηγεί το άτομο να παραγκωνίζει τα πραγματικά του αισθήματα για αυτούς και να καταπιέζει την οργή και το θυμό του μετατρέποντας τα σε ασθένεια.
Παιδική ηλικία και θεραπεία
Η Alice Miller επικεντρώθηκε στην μελέτη της σε ανθρώπους που υπέστησαν πολύ σκληρή διαπαιδαγώγηση οι οποίοι δεν έστρεψαν τα καταπιεσμένα τους συναισθήματα σε άλλους αλλά στον ίδιο τους τον εαυτό. Οι περισσότεροι από αυτούς εμφάνισαν πολλά συμπτώματα, αρρώστιες φτάνοντας ακόμη και στον θάνατο, κάποιοι άλλοι πιο χαρισματικοί μπόρεσαν να τα μετουσιώσουν σε καλλιτεχνικά έργα, φανερώνοντας την αλήθεια τους στη λογοτεχνία τη ζωγραφική και γενικότερα στην τέχνη.
Σύμφωνα με την Μiller: «στις σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους αποφεύγεται συστηματικά το ζήτημά της παιδικής ηλικίας. Στην θεραπεία οι πελάτες ενθαρρύνονται αρχικά να αποδεχθούν τα αρνητικά τους συναισθήματα η αφύπνιση όμως των οποίων συνοδεύεται συχνά και από αναμνήσεις της παιδικής τους ηλικίας, αναμνήσεις κακοποίησης, εκμετάλλευσης και τραυμάτων. Ο ρόλος του θεραπευτή είναι να εξερευνήσει ο ίδιος αυτές τις αναμνήσεις, ωστόσο πολλοί θεραπευτές εφαρμόζουν την τακτική της Ηθικής στην οποία οφείλεται και η αρρώστια των πελατών τους».
Το σώμα μας, ωστόσο, δεν μπορεί να ακούσει σε καμία ηθική, δεν αντιλαμβάνεται τους κανόνες και τις λέξεις αλλά στοχεύει στο να μπορέσουμε να ζήσουμε την ζωή μας με όλη την αλήθεια του οργανισμού μας.
Το σώμα φυλάσσει όλες τις εμπειρίες της ζωής μας και πολλές φορές μας τις φανερώνει ξανά με την μορφή του συμπτώματος έτσι ώστε να μπορέσουμε να μάθουμε, να αποδεχτούμε την αλήθεια μας και να επικοινωνήσουμε με το μικρό παιδί που έχουμε μέσα μας.
Σύμφωνα με τα ευρήματα μίας έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο Σαν Ντιέγκο με 17.000 συμμετέχοντες οι άνθρωποι που κακοποιούνταν στην παιδική τους ηλικία εμφάνισαν σε πολύ υψηλότερο ποσοστό σοβαρές ασθένειες σε σχέση με ανθρώπους που ανατράφηκαν χωρίς συναισθηματική και σωματική κακοποίηση. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας δημοσιεύτηκαν με το σχόλιο του συντάκτη ότι είναι ευάλωτα, σαφή αλλά και απόρρητα. Απόρρητα φυσικά, επειδή κανείς δεν μπορούσε να εγείρει κατηγορίες εναντίων των γονέων.
Κάθε άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος στην ανατροφή του παιδιού του με δικά του τραύματα τις προσωπικές του ανασφάλειες και φοβίες. Υπάρχει ακόμα και η μετάδοση τραυματικών σχέσεων από γενιά σε γενιά που συσχετίζεται άμεσα με την πρώτη σχέση του βρέφους με την μητέρα.
Εάν το άτομο δεν αναγνωρίσει όλα τα τραύματα που κουβαλά είναι ιδιαίτερα πιθανό να τα μεταφέρει πολλές φορές άθελα του στα παιδιά του και στις επόμενες γενιές. Μέσω της ψυχοθεραπείας, ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα στο άτομο να διδαχθεί και έχοντας έρθει αντιμέτωπο με την προσωπική του αλήθεια να διακόψει τον κύκλο αυτόν.
Κακοποιητική μητέρα
Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούμε στην θεωρία του συναισθηματικού δεσμού και στα είδη μιας «κακοποιητικής μητέρας».
Συμφώνα λοιπόν με τον βρετανό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή John Bowlby (1907-1991) ο άνθρωπος από την βρεφική του ηλικία αναζητάει την συναισθηματική επαφή αναζητώντας την ασφάλεια, την φροντίδα και την παρηγοριά από το γονιό. Ο τρόπος ανταπόκρισης της μητέρας (φροντιστή) στα μηνύματα του βρέφους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.
Ο δεσμός ανάμεσα στο βρέφος και τη μητέρα είναι ασφαλής όταν υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ τους καθώς το παιδί νοιώθει ασφάλεια να εκφράσει τον θυμό και τη δυσφορία του στην μητέρα και να μπορέσει ναι βρει παρηγοριά.
Η μητέρα είναι σταθερή, υποστηρικτική ευαίσθητη και άμεση βοηθώντας το παιδί να νιώσει ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και να μπορέσει να ανακαλύψει το εξωτερικό του περιβάλλον, αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του και έχει ανθεκτικότητα και ανεξαρτησία καθώς ελπίζει πως η μητέρα θα καλύψει της συναισθηματικές του ανάγκες.
Αμφιθυμική σχέση παιδιού και μητέρας
Ωστόσο, στην αμφιθυμική σχέση παιδιού και μητέρας τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί εμφανίζει παρατεταμένες εκδηλώσεις θυμού και διαμαρτυρίας και το παιδί ενώ φαίνεται να θέλει να προσεγγίσει την μητέρα ταυτόχρονα την αποφεύγει. H μητέρα είναι ασυνεπής, αδιάφορη και άλλοτε ευαίσθητη γεμίζοντας το παιδί με ανασφάλεια, θυμό ενώ μπορεί να εμφανίσει επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά και να βιώνει συναισθηματική εγκατάλειψη.
Ενώ ένα από τα βασικά και πανανθρώπινα άγχη του ανθρώπου είναι το άγχος της αποδοχής, πολλές μαμάδες ξεχνούν πολύ συχνά την ανάγκη αυτή του παιδιού τους. Μαμάδες αγαπούν τα παιδιά τους και τα φροντίζουν βιολογικά παραμελώντας όμως συχνά την φροντίδα της ψυχικής τους υγείας. Μέσω της βλεμματικής επαφής η μαμά μπορεί να τροφοδοτήσει το παιδί με ασφάλεια και αίσθηση αποδοχής.
Η πρώτη βαθιά επικοινωνία της μητέρας με το βρέφος γίνεται μέσω του βλέμματος.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλές μαμάδες που για δικούς τους προσωπικούς λόγους δεν έχουν βλεμματική επαφή με το παιδί τους, το κάνουν ασυνείδητα και δυστυχώς δεν μπορούν να καταθέσουν την αγάπη τους με τον σωστό τρόπο. Το παιδί «λιμοκτονεί ψυχικά» και χωρίς το μητρικό βλέμμα νιώθει ανύπαρκτο.
Υπάρχουν οι μαμάδες που πάσχουν από ψυχιατρικά προβλήματα όπως είναι η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια η είναι χρήστριες ουσιών που δεν μπορούν να κοιτάξουν το παιδί στα μάτια η να του χαμογελάσουν.
Τα παιδιά γίνονται φροντιστές των μαμάδων τους αναζητώντας μια πιο υγιή πλευρά τους. Οι ρόλοι αντιστρέφονται και το παιδί αναλαμβάνει έναν πολύ δύσκολο και ψυχοφθόρο ρόλο. Επίσης, υπάρχουν μαμάδες θυμωμένες που τυραννάνε τα παιδιά τους, τα καταδιώκουν για όλα και θυμώνουν για οτιδήποτε κάνει το παιδί.
Ο πόνος που εισπράττει το παιδί είναι συνεχής και πολύ μεγαλύτερος από την χαρά και την αίσθηση αποδοχής που έχει τόσο πολύ ανάγκη. Υπάρχει ακόμη και η ελεγκτική, εξουσιαστική μητέρα που θα επιχειρήσει να ελέγξει το παιδί της, τα συναισθήματα του και φυσικά να το κατακρίνει για οποιαδήποτε επιλογή θα κάνει και έρχεται σε αντίθεση με την δική της δύναμη. Νιώθει πως το παιδί είναι κτήμα της.
Η κτητικότητα προϋποθέτει και ασυνείδητη εξουσία.
Ναρκισσιστική και εκδικητική μητέρα
Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στην ναρκισσιστική και εκδικητική μητέρα. Το παιδί θα γίνει το σκαλοπάτι για να αναδείξει την μητέρα. Η ναρκισσιστική μητέρα θα θυσιάσει το παιδί και θα παραβλέψει τις επιθυμίες του για να μπορέσει να αναδείξει το δικό της Εγώ.
Το παιδί μιας ναρκισσιστικής μητέρας διαλύεται και πάντα επιδιώκει να καλύψει τις επιθυμίες της μητέρας. Όταν το παιδί μεγαλώνοντας θα επιχειρήσει να αυτονομηθεί πιθανά μέσω ενός ερωτικού συντρόφου η μητέρα θα γίνει εκδικητική και μοχθηρή.
Τα παιδιά είναι μπερδεμένα χωρίς εσωτερική ασφάλεια, δεν ξέρουν αν όντως η μητέρα τους τους έχει αποδεχτεί και ακόμη και όταν έχουν γίνει ενήλικες τρέμουν την γνώμη της μαμάς τους. Αναζητούν ακόμη την αποδοχή της.
Θεραπευτική εργασία για τα τραυματισμένα μας κομμάτια
Αυτά τα παιδιά μεγαλώνοντας έχουν την ανάγκη να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματα τους, με τα συναισθήματα που αναγκάστηκαν να παγώσουν στην παιδική τους ηλικία για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Αυτά τα συναισθήματα τα αναβιώνουν πολύ συχνά με την μορφή του συμπτώματος και τότε έγκειται η ώρα που το άτομο οφείλει να παραβεί κάποιες φορές την Τέταρτη εντολή και να κοιτάξει κατάματα τα τραύματα του για να μπορέσει να τα επουλώσει.
Πόσο εύκολο όμως είναι για έναν ενήλικα να αποδεχθεί πως ο γονέας του και κυρίως η μητέρα ήταν ο λόγος που ένιωθε απόρριψη και ανασφάλεια και να εκφράσει το θυμό του για αυτό όταν για πολλά χρόνια η ηθική και η κοινωνία επιβάλουν ακριβώς το αντίθετο;
