Οι άνθρωποι δικαίως θεωρούμαστε πολύπλοκα όντα. Αυτό που λένε πολλές φορές ότι με τίποτα δεν είμαστε ευχαριστημένοι, τίποτα δεν είναι αρκετό, είναι λιγάκι αλήθεια. Παλεύουμε να φέρουμε εις πέρας δύσκολες αποστολές στην καθημερινότητά μας κι όταν τελικά τα καταφέρνουμε, αισθανόμαστε λίγο άσχημα. Όταν έρχεται η ώρα να περάσουμε καλά, αισθανόμαστε τύψεις. Πόσες φορές γελάς κι έχεις πετάξει τη φράση «σε καλό να μας βγει», με μια συστολή μη σου βγει «ξινή» η χαρά. Ποιος δεν κρατάει τα χαλινάρια στη χαρά του; Από τη μια βαστάνε οι ενοχές κι από την άλλη οι τύψεις.
Ας ξεκινήσουμε με τις ενοχές. Ένα συναίσθημα για το οποίο δε φταις αποκλειστικά εσύ. Το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης το έχουν οι γονείς, η οικογένειά, το σχολείο και γενικότερα το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε. Μας έχουν εμφυσήσει από μωρά το αίσθημα αυτό όταν δεν τρώγαμε το φαΐ μας ενώ αλλά παιδάκια δεν έχουν, όταν ο διπλανός μας στο σχολείο έγραψε καλύτερα όποτε κάτι κάναμε λάθος, όταν η κόρη της γειτόνισσας παντρεύτηκε στα 30 της ενώ εμείς στα 38 ζούμε τη ζωή μας και διασκεδάζουμε, με κορυφαία τη φράση «υπάρχουν και χειρότερα». Ποτέ δεν κατάλαβα πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του εγκεφάλου μου, όταν η δυστυχία του άλλου με κάνει να νιώσω καλύτερα ή γιατί αισθάνομαι καλά που είμαι καλύτερα από κάποιον άλλον.
Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που σε τρώει από μέσα προς τα έξω, καταστρέφοντας πολλές πτυχές της ζωής σου, είτε το θέλεις είτε όχι. Βρίσκει τη χαραμάδα κι εκεί που θα έπρεπε να φωλιάσει το φως κι η χαρά, χώνεται ύπουλα ο φόβος. Δεν είναι τυχαίο που σε πολλές θρησκείες οι ενοχές απεικονίζονται σαν όντα υπαρκτά. Πάρε για παράδειγμα τους Έλληνες και τις Ερινύες, που σε κυνηγούν και σε βρίσκουν όπου κι αν κρυφτείς. Κάπως αλλιώς ορισμένη, από τον πατέρα της ψυχανάλυσης, τον Φρόιντ: η ενοχή αποδίδεται σε όλα τα «όχι» και «μη» που ακούσαμε ως παιδιά από τους γονείς, νομίζοντας πως έτσι θα θέσουν κανόνες. Η αίσθηση λύπης ή ευθύνης που σχετίζεται με τις πράξεις μας, είτε είναι οι σωστές είτε είναι λάθος, δε μας εγκαταλείπει, με αποτέλεσμα να δηλητηριάζονται ακόμα κι οι ομορφότερες στιγμές μας.
Κάπου εκεί τρυπώνουν απ' έξω οι τύψεις. Αυτά τα δύο πάνε μαζί συνήθως, αφού ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία να μπαίνουν στο μυαλό μας. Πόσες φορές σ’ έχουν κατηγορήσει γονείς σου για τον τρόπο που αισθάνονται, για το ότι δουλεύουν πολλές ώρες για να σου προσφέρουν τα πάντα, σε πιο ακραίες περιπτώσεις για το γεγονός ότι τους κατέστρεψες τη ζωή και τα όνειρα ερχόμενο στον κόσμο, κάτι για το οποίο σίγουρα δε φταις εσύ. Όμως οι τύψεις είναι εκεί σε κάθε σου βήμα, να μαυρίζουν κάθε ωραία σου στιγμή. Κι έτσι, σιγά-σιγά από παιδί μεγαλώνεις και μέσα σου μεγαλώνουν κι όλα εκείνα που μπαίνουν εμπόδιο στη ζωή σου, στη χαρά σου.
Υποσυνείδητα σου περνάνε ότι λόγω της δυστυχίας που υπάρχει στον κόσμο εσύ δε θα έπρεπε να χαίρεσαι τόσο, η λόγω του γεγονότος ότι πολλοί της ηλικίας σου είναι άνεργοι, δε θα έπρεπε να μιλάς απ’ τη στιγμή που εσύ έχεις δουλειά και πληρώνεσαι έστω κι αυτόν τον μισθό, που αν και μικρός τις περισσότερες φορές μπορεί να σου προσφέρει αυτά που θέλεις.
Ίσως μέσα μας να αισθανόμαστε πως πρέπει να τους έχουμε όλους ευχαριστημένους και μόνο τότε θα δικαιούμαστε να είμαστε κι εμείς ευτυχισμένοι-συνθήκη καθαρά μη βιώσιμη.
Το φάρμακο, τελικά, σ’ αυτά τα άσχημα συναισθήματα των τύψεων και των ενόχων, είναι πολύ απλό. Αρκεί να σκεφτούμε πως η ζωή είναι τόσο εύθραυστη, που δεν μπορούμε κι εμείς να τη βαράμε. Δεν είμαστε μηχανές να κινούμαστε πάντα σύμφωνα με κανόνες και πρέπει, ούτε μπορούμε να τους κάνουμε όλους ευτυχισμένους- ακόμα κι αν το θέλουμε πολλοί. Όχι γιατί δεν μπορούμε να προσπαθήσουμε, αλλά γιατί πολύ απλά δεν περνάει από το χέρι μας.
Προσπαθώντας να σηκώσεις στην πλάτη σου βάρη άλλων, συνεχίζεις τον κύκλο ενοχών με τον οποίο μεγάλωσες. Ζήσε τη ζωή όπως εσύ θα ήθελες, όπως εσύ έχεις φανταστεί κι αν μπορείς δείξε τον τρόπο και σ’ άλλους ανθρώπους. Κάποια στιγμή, φυτεύοντας έναν σπόρο τη φορά, τα λουλούδια στη γη θα πολλαπλασιαστούν και τότε, θα μοσχοβολήσει ο τόπος χαρά.
Εγχειρίδιο επιβίωσης για όταν νιώθεις
ότι φταις ενώ δεν φταις σε...τίποτα
Αν ανήκεις στο κλαμπ των ενοχικών ανθρώπων «μαζέψαμε» κάποιες πληροφορίες που μπορεί να σε βοηθήσουν.
Συνήθως ο άνθρωπος που έχει ενοχές έχει πρόβλημα με την οριοθέτηση. Δεν μπορεί να πει όχι σε άτομα που του κάνουν κακό.
Αυτοί οι άνθρωποι συνήθως νιώθουν ένοχοι ακόμα και όταν καθυστερούν να βάλουν τα πράγματα στις σακούλες στο σουπερμάκετ.
Νιώθουν ένοχοι όταν λένε σε έναν φίλο τους ότι δεν θέλουν να βγουν έξω.
Ένοχοι νιώθουν ακόμα επειδή δεν προλαβαίνουν να απαντήσουν στα τηλεφωνήματα της μητέρας τους.
Αυτή η ενοχή όμως δεν είναι πραγματική. Είναι μια πλασματική, ψεύτικη ενοχή. Δεν υπάρχει λόγος να νιώθουν έτσι γιατί δεν έκαναν κάτι κακό. Γιατί νιώθουν έτσι;
Τι είναι η ψευδοενοχή
Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από διάφορες ιστορίες από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, από γνωστούς και φίλους μας και δεν είναι τυχαίο που κάποιες φορές μετά από την έκθεσή μας σε ειδήσεις νιώθουμε οργισμένοι, τρομοκρατημένοι και θλιμμένοι. Κάποιες φορές αυτή η έκθεση σε αυτές τις πληροφορίες πυροδοτεί μέσα μας ψευδοενοχές. Το μοτίβο ωστόσο αυτό «φυτεύεται» μέσα μας από πολύ μικρή ηλικία και σε αυτό τον πιο σημαντικό ρόλο παίζει η οικογένειά μας.
Συνήθως το αίσθημα της ψευδοενοχής έρχεται ως αποτέλεσμα μιας πράξης μας, ακόμα και αν δεν έχουμε κάνει κάτι που στην πραγματικότητα είναι κακό, ανήθικο ή άσχημο. Για παράδειγμα δεν υπάρχει λόγος να νιώθει ενοχές κάποιος επειδή θέλει να χωρίσει απλά επειδή δεν νιώθει ότι ταιριάζει με κάποιον ή επειδή δεν απάντησε σε κάποιο τηλεφώνημα, ή επειδή δεν έχει κουράγιο να δει τους φίλους τους.
Από πού πηγάζει η ψευδοενοχή
Υπάρχει λόγος πίσω από αυτό και συνήθως ο λόγος έχει λογική βάση ακόμα και αν κάποιος δεν το αντιλαμβάνεται αυτό.
Συνήθως αυτό συμβαίνει γιατί φοβόμαστε την λύπη, την ίδια την θλίψη και την απογοήτευση. Οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως νιώθουν έτσι γιατί φοβούνται να βιώσουν πόνο και θλίψη.
Επίσης, σκέφτονται πως θα νιώσει ο άλλος άνθρωπος για τον οποίο συνήθως νιώθουν αγάπη ή έστω ότι είναι σημαντικός για εκείνους. Δεν θέλουν να νιώθουν ότι ο άλλος άνθρωπος θα είναι μόνος και αβοήθητος και στην ιδέα ότι εκείνοι προκαλούν αυτόν τον πόνο …παγώνουν.
Η ενοχή δεν είναι κάτι που μας βοηθάει αλλά τουλάχιστον μας κάνει να μην νιώθουμε αβοήθητοι. Η ενοχή δηλαδή αυτή όταν για παράδειγμα δεν θέλουμε να χωρίσουμε με κάποιον βοηθά εμάς να αποφύγουμε την στεναχώρια και το αίσθημα απελπισίας. Επίσης, όταν νιώθουμε υπεύθυνοι για τον τρόπο που αισθάνεται ο άλλος τότε νιώθουμε συνήθως ότι έχουμε και τον έλεγχο της κατάστασης.
Σε κάθε περίπτωση κάτι στην ανατροφή μας πήγε από λίγο έως….πολύ λάθος για να νιώθουμε έτσι.
Για αυτό και εμείς πρέπει να ρυθμίσουμε καλύτερα τις σκέψεις μας. Ο μόνος μάστορας που μπορεί να βοηθήσει σε αυτό δεν είναι ο ψυχολόγος αλλά…εμείς.
Ο ψυχολόγος -ευτυχώς- μας δίνει το εγχειρίδιο με τις οδηγίες. Αν νιώθετε ότι πρέπει να συναρμολογήσετε τον εγκέφαλό σας ξανά από την αρχή σαν να είναι puzzle και εσείς δεν το «έχετε» με αυτά δεν είστε οι μόνοι. (Συμπάσχουμε).
Πώς μπορεί κανείς να διώξει την ψευδοενοχή
Ενσυνειδητότητα (Mindfulness)
Η ενσυνειδητότητα είναι η ικανότητα να έχει κανείς επίγνωση της ίδιας του της εμπειρίας χωρίς να την σκέφτεται ή να αντιδρά σε αυτή συμπεριλαμβανομένου στην όλη διαδικασία και του συναισθήματος. Αυτή η ικανότητα μας βοηθά να παρατηρούμε τα συναισθήματά μας χωρίς κριτική σκέψη, αλλά με ρεαλισμό και ορθολογική σκέψη. Αν κάποιος μπορεί να το κάνει αυτό στον εαυτό του είναι ένα σκαλοπάτι πιο κοντά στην κατανόηση των συναισθημάτων του και της καλύτερης διαχείρισής τους.
«Προγραμμάτιζε» τη θλίψη σου
Αυτή η τεχνική μας βοηθά στην διαδικασία αποδοχής της θλίψης. Πολλοί νιώθουμε πολύ στεναχωρημένοι όταν βιώνουμε μια απώλεια και είναι σύνηθες να θέλουμε να αποφύγουμε ή να μειώσουμε το αίσθημα της λύπης. Έτσι, ο εγκέφαλός μας εκπαιδεύεται να αντιδρά στη στεναχώρια.
Αν ωστόσο επιλέγουμε πότε θα προσεγγίζουμε αυτά τα συναισθήματα μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας να αποδέχεται τη στεναχώρια του έτσι ώστε να μην τη βιώνουμε ακόμα πιο έντονα.
Λειτουργική ανάλυση ( #not υπερανάλυση)
Αυτή η τεχνική βασίζεται σε μια απλή ιδέα. Αντί να κρίνει κανείς τα συναισθήματά του και τις αντιδράσεις του σε αυτά από μια ηθική σκοπιά τότε είναι πιο βοηθητικό να τα κοιτά από μια πιο ορθολογιστική σκοπιά.
Αντί να λες μισώ που νιώθω ένοχος όλη την ώρα αυτή η τεχνική θέλει να ρωτάς τον εαυτό σου:
«Σε τι με εξυπηρετεί να νιώθω ένοχος όλη την ώρα; Πώς με βοηθάει;»
Αν μάθει κανείς να παρακολουθεί τον εαυτό του με τέτοιο διευρευνητικό τρόπο, όμορφα πράγματα έρχονται.
Συναισθηματική επιβεβαίωση
Αντί να βλέπουμε τα συναισθήματά μας ως προβλήματα που πρέπει να λυθούν ή απειλές που πρέπει να τις αποφύγουμε μπορούμε να τα αποδεκτούμε για αυτό που είναι:
Απλά συναισθήματα, κάποιες φορές επώδυνα αλλά μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας και ως τέτοια βάσιμα και αξιόλογα.
Στην πράξη η συναισθηματική επιβεβαίωση σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι όπως και αν νιώθουμε έχει σημασία και αξία.
Σε κάθε περίπτωση, η ψευδοενοχή έρχεται είτε κάνει κάποιος κάτι ή δεν κάνει κάτι (Ακόμα και αν αυτό που κάνει δεν είναι λάθος ή ανήθικο). Η ψευδοενοχή λειτουργεί σαν ένα υποκατάσταστο συναίσθημα, συχνά σαν ένα συνήθειο που έχουμε για να μετριάσουμε ή να αποφύγουμε τη λύπη, το αίσθημα ότι είμαστε αβοήθητοι και την έλλειψη του ελέγχου που αυτά «κουβαλάνε».
Για να προχωρήσουμε μπροστά πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αντιμετωπίσουμε και να αυξήσουμε την ανοχή μας σε δύσκολα συναισθήματα όπως είναι η λύπη και το αίσθημα της απόγνωσης και της απελπισίας. Τα παραπάνω εργαλεία μπορούν να μας βοηθήσουν να ευθυγραμμιστούμε με τις αξίες μας και να μείνουμε μακριά από τους φόβους μας.
Συνοψίζοντας
Αν ως άνθρωπος δεν βρείς τρόπο να φροντίσεις τον εαυτό σου, θα γίνουν όλα στάχτη. Το λέω εκ πείρας. Θα κάψεις τη σχέση σου ολοσχερώς. Η υγεία σου θα πάει κατά διαόλου. Οι σχέσεις με τα παιδιά σου θα είναι ανύπαρκτες. Η καριέρα σου δεν πρόκειται να διαπρέψει. Τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί αν δεν μπορείς να μάθεις να φροντίζεις τον εαυτό σου.
