Από την εποχή του Σωκράτη μία από τις ισχυρότερες και παραστατικότερες ενστάσεις κατά της φιλοσοφίας υπήρξε η γενική διαφωνία των φιλοσόφων μεταξύ τους. Κάθε πρωτότυπη φιλοσοφική διδασκαλία διαφέρει από τις υπόλοιπες, διαφωνεί με αυτές, αντιφάσκει με αυτές, αλλά και η ίδια κρύβει εσωτερικές αντιφάσεις και ατέλειες. Καμία δεν μπορεί να ικανοποιήσει τα αιτήματα της ανθρώπινης διάνοιας, επειδή τα αιτήματά της είναι απόλυτα.
Εάν η επιδίωξη να κατανοηθεί η απόλυτη αλήθεια είναι ριζωμένη στην ίδια την ουσία του πνεύματός μας, εάν η φιλοσοφία είναι απαραίτητη, εάν η αντίληψη είναι αναπόφευκτη, για ποιόν λόγο δεν μπορεί η φιλοσοφία να είναι ενιαία, όπως η ίδια η αλήθεια, ενιαία έστω υπό την έννοια με την οποία μπορεί να αποδεχθεί κανείς την ενότητα της επιστημονικής γνώσεως;
Η ισχυρή έλξη κινεί την διάνοιά μας προς τον ιδανικό σκοπό και η κίνηση αυτή σταματά, αναπόφευκτα, και διασπάται από κάποιο αόρατο, μοιραίο εμπόδιο, που τόσο καλλιτεχνικά εκφράζει ο Θ. Τιούτσεφ στο ακόλουθο ποίημά του.
Κοίταξε πως ανυψώνεται σαν σύννεφο ζωντανό
το απαστράπτον συντριβάνι
πως φλέγεται, πως διασπάται
στον ήλιο ο υγρός ατμός του.
Ανέβηκε σαν ακτίνα στον ουρανό
Έχει αγγίξει το ύψος το ποθητό,
και πάλι με την σκόνη χρώματος φωτιάς
Είναι καταδικασμένο να πέσει στο χώμα.
Ω δέσμη νερού της θανάσιμης σκέψεως.
Ω δέσμη νερού ανεξάντλητη!
Ποιος νόμος ασύλληπτος
σε κινεί, σε συνταράζει;
Πόσο άπληστα αναζητείς τον ουρανό!
Αλλά ένα χέρι αόρατο, μοιραίο
την ακτίνα σου επίμονα διαθλώντας
Την γκρεμίζει σε σταγόνες από τα ύψη.
Τι σημαίνει, λοιπόν, αυτή η τάση για ανέφικτο σκοπό, αυτό το ιδεώδες του Αληθούς, το ιδεώδες του απολύτου, το οποίο δεν μπορεί να αρνηθεί η διάνοιά μας αλλά και το οποίο δεν μπορεί να επιτύχει;
Η δημιουργία του ιδεώδους έχει δοθεί στον άνθρωπο, και σ’ αυτήν την επίγνωση βρίσκεται εκείνη η δύναμη που αναπτερώνει την σκέψη του, την σηκώνει στα ύψη. Αυτή, όμως, η ίδια η επίγνωση του δείχνει όλη την διαφορά του ιδεώδους από εκείνο που στην πρραγματικότητα κατέχει. Όσο βλέπει αυτήν την διαφορά, δεν χάνει την επίγνωση του ιδεώδους και συνεχίζει να το επιδιώκει. Όμως, εκεί όπου η επίγνωση της διαφοράς χάνεται, εκεί χάνεται και η επίγνωση του ιδεώδους. Τότε την θέση του καταλαμβάνουν αυτές οι πολύμορφες απατηλές αντανακλάσεις κι αυτό που ήταν η μορφή του Αληθούς γίνεται απατηλό φάντασμα.
Υπ’ αυτήν την έννοια, η φιλοσοφία δεν είναι «σοφία», δηλαδή ιδεώδες, αλλά μόνον «αγάπη για την σοφία». Το πιο πολύτιμο στην φιλοσοφία είναι η ίδια η φιλοσοφία, η έλξη προς το Αληθές, η επιδίωξη «να εισχωρήσει κανείς στην διάνοια του Αληθούς», όπως έλεγε ο Βλαδίμηρος Σολοβιώφ. Αυτή η έλξη προς το Αληθές που αποτελεί την ουσία της φιλοσοφίας, προσδιορίζει την σημασία της όχι μόνον στην εξέλιξη της ανθρώπινης γνώσεως, αλλά και στην εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος εν γένει: η φιλοσοφία, που είναι ιδεώδης γενεσιουργός δύναμη, είναι συνάμα και μεγαλειώδης απελευθερωτική δύναμη της ανθρωπότητας, η οποία βγάζει τα δεσμά της πνευματικής σκλαβιάς και δείχνει στην ανθρωπότητα τον δρόμο της αληθινής ελευθερίας.
(μετάφραση Δημήτρης Μπαλτάς)
