Έχει πλέον διαμορφωθεί η καταναλωτική συνείδηση, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Δηλαδή, έχει γίνει δεκτό ότι ο άνθρωπος ζει hic et nunc, κατά τρόπο εκκοσμικευμένο, χωρίς κάποια μεταφυσική αναφορά. Αλλά, γι’ αυτόν που θέλει να βλέπει κριτικά τα πράγματα, να βρίσκεται «πάνω από τα πράγματα» και όχι «μέσα στα πράγματα», το ζήτημα είναι αν και σε ποιόν βαθμό διατηρεί ο άνθρωπος την αξιοπρέπειά του και άρα και την ελευθερία του στην διαμορφωθείσα κατάσταση.
Εάν επιχειρηθεί, σε μία αρχική προσέγγιση, να δοθεί η εικόνα του αξιοπρεπούς ανθρώπου στην σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, θα γίνει δεκτό βεβαίως ότι αυτός δεν είναι άνθρωπος που επιθυμεί να αποκτήσει περισσότερα από αυτά που κρίνει ότι του χρειάζονται. Ζει και εργάζεται με γνώμονα το «μέτρον». Είχε παρατηρηθεί παλαιότερα ότι «το να θέλει ένας να έχει περισσότερα σημαίνει ότι θέλει ολιγότερους περιορισμούς» (I. Caruso, Ψυχανάλυσις και σύνθεσις της υπάρξεως, μετ. Αθαν. Καραντώνη, Αθήνα 1953, σ. 85). Αλλά, αποτιμώντας την παρουσία του στην κοινωνία, ο αξιοπρεπής άνθρωπος θέτει ο ίδιος αυτούς τους περιορισμούς, πράγμα που τον καθιστά και ενάρετο.
Υπενθυμίζεται εδώ ο παλαιότερος αλλά εύστοχος ορισμός της αρετής: «αρετή εστιν το εστάναι εν τοις ιδίοις ορίοις» (αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός). Μάλιστα τότε, και μόνον τότε, ο άνθρωπος αυτός φανερώνει την ουσιώδη ελευθερία του. Επιπλέον, εάν επιτύχει να αποκτήσει περισσότερα, εννοείται χωρίς αθέμιτα μέσα, ο ιδιάζων ανθρωπολογικός αυτός τύπος δεν κρίνει αναγκαίο να παρουσιάσει σε άλλους τα κεκτηθέντα.
Υπό το πρίσμα αυτό, η αξιοπρέπεια στην καταναλωτική κοινωνία είναι μέρος της ηθικής στάσεως του ανθρώπου απέναντι στα πράγματα. Επομένως, εδώ έχει σημασία η χρήση των πραγμάτων και όχι η ποσότητα (ή και η ποιότητα) των πραγμάτων.
Θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα του χώρου, όπου ζει κανείς και εργάζεται, δέχεται τους φίλους του ή προτιμά την ησυχία του. Με αγωνία ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να οργανώσει αισθητικά τον χώρο του. Αλλά για όλα αυτά έχει σημασία η χρήση των πιο απλών πραγμάτων, τα οποία προσφέρει κανείς με καλή διάθεση προς τους άλλους και προς τον εαυτό του, και όχι η θετική αποτίμηση των πραγμάτων εκ μέρους των άλλων, όπως συνήθως συμβαίνει. Αυτή η αντίληψη προϋποθέτει, βεβαίως, ότι η ομορφιά βρίσκεται μέσα στην απλότητα. Έτσι η οποιαδήποτε αισθητική του χώρου διαμορφώνεται από τον άνθρωπο για να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι αντιστρόφως. Οπωσδήποτε η αξιοπρέπεια του ίδιου του ανθρώπου ορίζει το αξιοπρεπές του χώρου.
Αλλά, επειδή σκοπός του παρόντος δεν είναι ο σχηματισμός του ψυχολογικού-ηθικού προφίλ ενός αξιοπρεπούς ανθρώπου στην πλήρως εκκοσμικευμένη κοινωνία μας, κρίνεται αναγκαίο να προστεθεί ότι η αξιοπρέπεια συνιστά κατ’ εξοχήν μία οντολογική κατηγορία, καθ’ όσον χαρακτηρίζει τον άνθρωπο ως άνθρωπο (είναι) και όχι απλώς τον άνθρωπο ως πολίτη ή καταναλωτή (έχειν). Στο πλαίσιο αυτό, η αξιοπρέπεια δεν μπορεί να συσχετισθεί κατ’ ανάγκην με τον πλούτο ή την φτώχεια, με την μόρφωση ή την απαιδευσία, και γενικότερα με την εθνική και την γλωσσική προέλευση. Διότι, ακριβώς, στην περίπτωση που το έχειν καθορίζει το είναι, τότε η αξιοπρέπεια αντικαθίσταται από την μικροπρέπεια ή την απρέπεια, και πάντως ανεξαρτήτως των πνευματικών, των οικονομικών, των κοινωνικών και των εθνικών καταβολών.
Εάν η ζωή έχει κάποιο νόημα, αυτό δεν μπορεί να βρίσκεται στην πρόσκαιρη καταναλωτική συμπεριφορά. Εάν η κοινωνία χρειάζεται εκ νέου ένα σύστημα αξιών (αφού μάλιστα αυτό που διαπιστώνεται σήμερα είναι μία συνειδητή πρόκληση χαοτικής συμπεριφοράς), αυτό δεν μπορεί να συγκροτηθεί με την μονομερή κατανωλωτική συνείδηση. Εάν ο άνθρωπος επιδιώκει να παραμείνει άνθρωπος, και όχι ένα «πλήκτρο πιάνου», όπως έγραφε ο Ντοστογιέφσκι στο Υπόγειο, τότε φέρεται αξιοπρεπώς και με συνέπεια προς την ανθρώπινη ιδιότητά του. Εννοείται ότι αυτή η τοποθέτηση δεν παραπέμπει σε μία γλυκανάλατη «ανθρωπιστική» συμπεριφορά.
Ερμηνευόμενη κατ’ αυτόν τον τρόπο η αξιοπρέπεια μπορεί να διασώσει στην διαμορφωθείσα καταναλωτική κοινωνία (έχειν) της μετανεωτερικότητας την ίδια την ανθρώπινη ιδιότητα (είναι). Ως εκ τούτου η αξιοπρέπεια δεν αποτελεί μόνον μία ηθική κατηγορία και δεν παραπέμπει σε ορισμένη κοινωνική-ψυχολογική συμπεριφορά, όπως φαίνεται με μια πρώτη προσέγγιση, αλλά προπάντων έχει ένα οντολογικό περιεχόμενο, καθ’ όσον μάλιστα έχει θεωρηθεί ότι ο άνθρωπος ζει και δημιουργεί sub specie aeternitatis.
