Πώς διαμορφώνεται η ψυχολογία ενός παιδιού όταν πεθαίνει ο γονιός του;
Ο θάνατος ενός γονιού είναι η ισχυρότερη απώλεια στη ζωή του μικρού παιδιού. Το πένθος του είναι ακατέργαστο, πολύπλοκο και μπορεί να διαρκεί μέχρι και χρόνια. Πρόσφατη έρευνα της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ στις ΗΠΑ έδειξε ότι ο θάνατος ενός γονιού τετραπλασιάζει τον κίνδυνο κατάθλιψης στο παιδί.
Η συναισθηματική αντίδραση του παιδιού θα διαμορφωθεί από την ηλικία του, την προσωπικότητά του, τον τρόπο που πέθανε ο γονιός αλλά και από τη στάση και την υποστηρικτικότητα του οικογενειακού πλαισίου μετά την απώλεια.
Το μωρό μπορεί να αντιληφθεί την απουσία του γονιού και τις συναισθηματικές αλλαγές εκείνου που το φροντίζει. Συχνά κλαίει περισσότερο, είναι ευερέθιστο και έχει διαταραχές στον ύπνο και το φαγητό.
Στα 2-5 έτη η κατανόηση του θανάτου είναι περιορισμένη και το παιδί ψάχνει χαρακτηριστικά για τον πεθαμένο γονιό. Μπορεί να παρουσιάζει αλλαγές στη συμπεριφορά, ψυχοσωματικά συμπτώματα (γαστρεντερικούς πόνους, πονοκεφάλους, δερματικές εξάρσεις), παλινδρομική συμπεριφορά (π.χ. πιπίλισμα), φοβίες (π.χ. για το σκοτάδι) και έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις (θυμός, κλάμα, άγχος, θλίψη). Το παιδί μπορεί να νιώθει ότι φταίει για τον θάνατο του γονιού, π.χ. ότι δεν ήταν φρόνιμο.
Στα πρώτα χρόνια του Δημοτικού ο θάνατος απομονώνει το παιδί από τους φίλους του, το οποίο καλείται με εξαιρετικό πόνο να απαντήσει σε ερωτήσεις για το γεγονός. Μπορεί να παρουσιάσει απόσπαση της προσοχής λόγω της ενασχόλησής του με τον χαμένο γονιό και έντονες αλλαγές στη συμπεριφορά. Θα το βοηθήσει να λέει «η μαμά/ο μπαμπάς πέθανε» χωρίς να μπαίνει σε λεπτομέρειες αν δεν το θέλει και να αποφασίζει το ίδιο σε ποιον θα μιλήσει.
Πώς μπορεί ο επιζών γονιός να διαχειριστεί το πένθος που βιώνει το παιδί του;
Ο γονιός θα πρέπει να ανταποκριθεί στις συναισθηματικές ανάγκες της ηλικίας του παιδιού και να του μιλήσει για την απώλεια μέσα από την απτή γλώσσα που εκείνο χρησιμοποιεί. Η απλή φράση «ο μπαμπάς/η μαμά πέθανε και δεν θα γυρίσει» είναι σε γενικές γραμμές μια αλήθεια που το παιδί θα δεχθεί.
Η σταθερότητα στην καθημερινότητα, η διαρκής φροντίδα του παιδιού, το μοίρασμα των αναμνήσεων, η ζωγραφική και το συμβολικό παιχνίδι ως μέσο έκφρασης του πόνου θα το βοηθήσουν να διαχειριστεί το πένθος.
Οι δυσλειτουργικές στάσεις και αντιλήψεις του γονιού απέναντι στον θάνατο είναι ένα από τα συνηθέστερα εμπόδια στην επιτυχή επίλυση του πένθους στο παιδί. Εκείνο συχνά ακούει ότι ο μπαμπάς «πέθανε γιατί ήταν πολύ καλός και τον πήρε ο Θεούλης», «κοιμήθηκε και πήγε στον ουρανό», «πήγε ταξίδι μακριά», με αποτέλεσμα να συγχέει την πραγματικότητα με τη φαντασία.
Ταυτιζόμενο με τα διπλά μηνύματα είναι πιθανόν να αρχίσει να φοβάται τον ουρανό, να περιμένει ότι αν είναι καλό παιδί θα τον πάρει ο Θεός, να αρνείται να κοιμηθεί γιατί ο ύπνος είναι θάνατος, να περιμένει τον μπαμπά να γυρίσει από το ταξίδι κ.ο.κ.
Σημαντικό επίσης είναι το παιδί να μην καλείται άρρητα να υποκαταστήσει τον γονιό που πέθανε. Η συμβουλευτική υποστήριξη του παιδιού και του γονιού από ειδικούς στον τομέα της διαχείρισης του πένθους μπορεί να είναι πολύτιμη και ανακουφιστική.
Μυρσίνη Κωστοπούλου ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια (PhD)
