Η ζωή είναι γεμάτη διλήμματα και σημαντικές αποφάσεις. Πολλές φορές, οι αποφάσεις αυτές ίσως μας δυσκολεύουν με αποτέλεσμα να τις αναβάλλουμε και να παραμένουμε αναποφάσιστοι. Ανάλογα με το πόσο σημαντική είναι μια απόφαση, μπορεί να βιώνουμε άγχος και ανησυχία κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Ας μην ξεχνάμε, ότι η ελεύθερη βούληση συνεπάγεται όχι μόνο την ελευθερία να καθορίζουμε το πεπρωμένο μας αλλά και την υπευθυνότητα των επιλογών μας καθώς και την πιθανότητα να μετανιώσουμε την επιλογή αυτή στο μέλλον. Το κάθε ναι που λέμε, συνεπάγεται κι ένα όχι, για κάθε επιλογή μας, συνήθως υπάρχει μια αντίστοιχη χαμένη ευκαιρία. Πώς μπορούμε λοιπόν να κάνουμε τη διαδικασία αυτή της επιλογής πιο ανώδυνη και να βεβαιωθούμε ότι η απόφαση που θα πάρουμε είναι η σωστή;
Το πρώτο πράγμα το οποίο πρέπει να κατανοήσουμε είναι το πώς ο νούς μας μπορεί να πέσει σε παγίδες που διαστρεβλώνουν την κρίση μας και κατά συνέπεια την ορθότητα μιας απόφασης. Ασυναίσθητα, μπορεί να χρησιμοποιούμε στρατηγικές που κατά κάποιον τρόπο μετριάζουν τη δυσκολία ή το άγχος που συνεπάγεται η λήψη μιας απόφασης αλλά που ταυτόχρονα αποτρέπουν από τα να αποφασίσουμε σωστά. Όσο περισσότερη επίγνωση αποκτάμε για αυτά τα πιθανά λάθη ή τις παγίδες που εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τόσο πιθανότερο είναι να πάρουμε μια απόφαση που δε θα μετανιώσουμε αργότερα. Ενδεικτικά, μερικές από τις παγίδες που κατά καιρούς μπορεί να επηρεάσουν τις αποφάσεις μας είναι
1) Η μετάθεση ευθύνης: Κάποιοι τείνουν να μεταθέτουν την ευθύνη για την λήψη μιας απόφασης από τον εαυτό τους σε κάποιον άλλο. Με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο μειώνεται το άγχος που συνεπάγεται μια απόφαση αλλά υπάρχει και κάποιος άλλος να πάρει το φταίξιμο, εάν κάτι δεν πάει καλά. Όπως είναι ευνόητο, η συγκεκριμένη στρατηγική αποφορτίζει από το βάρος της υπευθυνότητας μιας επιλογής αλλά στερεί και από τα πλεονεκτήματα που χαιρόμαστε όταν είμαστε κύριοι των επιλογών μας.
2) Η επικέντρωση σε μια συγκεκριμένη πληροφορία. Συχνά τείνουμε να βασιζόμαστε μόνο σε ένα στοιχείο για να πάρουμε μια απόφαση και να αγνοούμε όλα τα υπόλοιπα. Για παράδειγμα, θέλετε να πάτε διακοπές σε ένα νησί. Σε μια συζήτηση, αναφέρεται από κάποιον συνομιλητή σας ότι το ωραιότερο μέρος για να μείνει κανείς στο συγκεκριμένο νησί είναι το Χ. Με βάση την πληροφορία αυτή και χωρίς να συγκεντρώσετε άλλες πληροφορίες, αποφασίζετε ότι θα ψάξετε για ξενοδοχείο στο συγκεκριμένο μέρος.
3) Η πεποίθηση ότι η «κοινή λογική» πρέπει να είναι σωστή. Δεν είναι λίγες φορές που πράττουμε ανάλογα με αυτό που θεωρούμε κοινή λογική ή συμπεριφερόμαστε παρόμοια με τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι άλλοι γύρω μας. Το φαινόμενο αυτό όπου οι άνθρωποι ακολουθούν τις πεποιθήσεις ή την συμπεριφορά των άλλων, φαίνεται ότι προκύπτει από την έμφυτη τάση μας να συμμορφωνόμαστε και την ανάγκη μας να αισθανόμαστε ότι ανήκουμε κάπου. Βέβαια, είναι περιττό να πούμε, ότι η κοινή λογική όχι μόνο δεν είναι πάντα σωστή, αλλά ίσως και να μην εξυπηρετεί τις προσωπικές μας ανάγκες.
4) Μήπως τελικά βλέπουμε μόνο αυτό που θέλουμε να δούμε; Η τάση των ανθρώπων να ευνοούν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις ή τις προκαταλήψεις τους (ανεξάρτητα με την ορθότητα αυτών), αναφέρεται ως προκατάληψη επιβεβαίωσης στην ψυχολογία. Αποτέλεσμα της προκατάληψης αυτής είναι ότι μπορεί να συγκεντρώνουμε και να αξιολογούμε πληροφορίες με έναν μη αντικειμενικό τρόπο που ενισχύει την πίστη στις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας και πιθανώς οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις.
5) Διστάζουμε να θυσιάσουμε τα «κεκτημένα». Συχνά, μπορεί να αισθανόμαστε ότι έχουμε επενδύσει υπερβολικά σε μια προσέγγιση ή απόφαση για να την αλλάξουμε. Ίσως αισθανόμαστε ότι μια αλλαγή πλεύσης ισοδυναμεί με «ακύρωση» της προηγούμενης προσπάθειας μας. Για τον λόγο αυτό, προτιμάμε να επιμείνουμε σε μια παλαιότερη απόφαση ακόμα κι αν δεν είναι η καλύτερη για τη δεδομένη στιγμή.
6) Είμαστε είτε υπερβολικά σίγουροι για την απόφασή μας ή υπερβολικά συγκρατημένοι. Η υπερβολική σιγουριά μπορεί να ωθήσει σε γρήγορες αποφάσεις υψηλού ρίσκου ενώ ο δισταγμός και η υπερβολική εγκράτεια ίσως καθυστερήσει τη λήψη απόφασης και οδηγήσει σε αναβλητικότητα. Όπως χαρακτηριστικά είχε αναφέρει ο Henri Poincare « Το να αμφιβάλλεις για όλα ή το να πιστεύεις σε όλα, είναι και τα δύο πολύ βολικές στρατηγικές: Όποια κι αν χρησιμοποιήσεις, γλυτώνεις την ανάγκη να σκεφτείς για τον εαυτό σου».
7) Προτιμάμε το άμεσο όφελος από ένα πιο μακρινό χρονικά όφελος που μπορεί να μας φέρει μια συγκεκριμένη απόφαση. Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι όσο περισσότερο χρονικό διάστημα μεσολαβεί μέχρι να λάβει κάποιος το όφελος, τόσο τείνει να μειώνει την σημαντικότητα του. Για παράδειγμα, εάν κάποιος σας πρόσφερε 100 ευρώ σήμερα και 200 εάν περιμένατε μια εβδομάδα, τι θα διαλέγατε; Εάν τώρα έπρεπε να περιμένετε ένα χρόνο για τα 200 ευρώ, τι θα διαλέγατε; Η έμφυτη αυτή τάση των ανθρώπων να εκτιμούν περισσότερο το άμεσο όφελος, αποτελεί και μια εξήγηση στον μηχανισμό του εθισμού όπως π.χ του εθισμού στο τσιγάρο: Το άμεσο όφελος από το κάπνισμα φαντάζει πιο ελκυστικό από το μακροπρόθεσμο όφελος από τη διακοπή του.
Οι παραπάνω «παγίδες» είναι μόνο ενδεικτικές. Οι στρατηγικές με τους οποίους ο νούς μας προσπαθεί να διευκολύνει τη διαδικασία λήψης μιας απόφασης είναι πολύ περισσότερες.
Μαρία Μεραμβελιωτάκη- Simon
