H κλασική φιλοσοφία αναγεννήθηκε με το Νεο-πλατωνισμό (3ος-6ος αι. μ.X.), που, από το ξεκίνημα του έως την επανανακάλυψη των συγγραμμάτων του Αριστοτέλη το Μεσαίωνα, ήταν η κυρίαρχη πνευματική δύναμη, εκτοπίζοντας σχεδόν ολοκληρωτικά όλες τις υπόλοιπες φιλοσοφικές σχολές και τάσεις.
O ιδρυτής του, ο Πλωτίνος, κατασκεύασε ένα ενιαίο επεξηγηματικό μοντέλο που περιέκλειε όλους τους τομείς της ύπαρξης και της σκέψης- βασισμένο στην οντολογία του Πλάτωνα, διαφορετικό, ωστόσο, από αυτήν σε πολλά σημεία, χώριζε τον κόσμο σύμφωνα με μια ιεραρχία επιπέδων της υπόστασης: το Ev, ο Νους και η Ψυχή.
Κάθε επίπεδο εκπορεύεται από το αμέσως ανώτερο του, χωρίς αυτό το τελευταίο να υφίσταται ελάττωση της υπόστασης του. H βάση και η αρχή για οτιδήποτε υπάρχει είναι το Ev, το οποίο ονομάζεται επίσης και Αγαθό ή Θεός. Υπερβαίνει όλο το είναι και τη σκέψη. Είναι ασώματο και χωρίς ιδιότητες. To δεύτερο επίπεδο, ο Νους, αποτελεί τη θέση όπου βρίσκονται η πολλαπλότητα και οι ιδέες, και άρα οτιδήποτε υπάρχει πραγματικά. To τρίτο επίπεδο, η Ψυχή, θεωρείται εν μέρει η ψυχή του κόσμου και εν μέρει η ατομική ψυχή κάθε ανθρώπινου όντος, ζώου και φυτού. H ψυχή διαπνέει τον κόσμο, διαμορφώνοντας τον έτσι σε έναν ενιαίο οργανισμό.
Κάτω από τα τρία επίπεδα βρίσκονται οι ατελείς υποστάσεις του κόσμου των υλικών αντικειμένων, τον οποίο ο Πλωτίνος υποτιμούσε, καθώς ταύτιζε την ύλη με το κακό. Έτσι, έθεσε τα θεμέλια μιας μακρόχρονης παράδοσης εχθρότητας προς το σώμα. O ύψιστος ηθικός και πνευματικός στόχος του ανθρώπου συνίσταται, όπως έλεγε, στην υπερβατολογική ενότητα με το Ev αυτή προϋπέθετε την αποδέσμευση από οτιδήποτε σχετικό με το σώμα, η οποία μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με αυστηρό ασκητισμό.
Ο Πλωτίνος γεννήθηκε το 204 με 205 μ.Χ. στην Αίγυπτο και ίδρυσε φιλοσοφική σχολή στη Ρώμη στην οποία δίδασκαν όχι μόνο οι επαγγελματίες του είδους, αλλά και επιφανείς άνδρες. Ο ίδιος δεν έδινε τόσο σημασία στη σωματική υπόσταση του ανθρώπου όσο στη δύναμη της ψυχής. Η ψυχή, κατά τη βασική θεωρία του των «τριών υποστάσεων», έχει θεϊκή προέλευση και θεϊκή υπόσταση. Η ψυχή δίνει πνοή στην αδιαμόρφωτη ύλη του κόσμου στην οποία συγκαταλέγονται και τα σώματα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος λοιπόν για να εξασφαλίσει την αιωνιότητα της ψυχής του θα πρέπει να την αφιερώσει στον υπέρτατο σκοπό της ένωσης με το Θείο. Αν όμως λησμονήσει τη φύση της ψυχής του και αυτή αφιερωθεί εξολοκλήρου στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών και «δεθεί» με την υποδεέστερη αξιολογικά εγκόσμια ύλη, η φυσική τιμωρία της θα είναι ο θάνατος μαζί με το σώμα. Έτσι λοιπόν η ψυχή όχι μόνο δεν ανταμείβεται – για το ότι θυσίασε την αρχική της επουράνια θέση για να ζωογονήσει την κοσμική ύλη – αλλά τιμωρείται εξαιτίας της αλαζονικής στάσης που κράτησε αφού την γοήτευσε η επιφανειακή χάρη της υλικής διάστασης.
Ο Βοήθιος και η Φιλοσοφία, έργο του Mattia Preti
Όπως και πολλοί νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι, έτσι και ένας άλλος ρωμαίος φιλόσοφος και πολιτικός, ο Βοήθιος, θεωρούσε τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ενιαία· κύριο έργο του ήταν να μεταφράσει και να υπομνηματίσει τα έργα τους στη λατινική γλώσσα. Με τα συγγράμματα του για το Όργανον του Αριστοτέλη έγινε ο αγωγός μέσω του οποίου μεταλαμπαδεύτηκε στο Μεσαίωνα η σκέψη του αρχαίου κόσμου. Καταδικάστηκε από το βασιλιά Θεοδώριχο για εσχάτη προδοσία και άσκηση μαγείας, και στο κελί του συνέγραψε την Παραμυθία της φιλοσοφίας- στο έργο αυτό απαξιεί όλα τα υλικά αγαθά και υμνεί τον Θεό ως το ύψιστο αγαθό.
Ο Βιοήθιος γεννήθηκε το 480 μ.Χ. στη Ρώμη από λαμπρή οικογένεια. Σπούδασε στην Αθήνα και έμαθε την ελληνική. Γι` αυτό θεώρησε στο εξής ως αποκλειστικό πνευματικό του καθήκον τη μεταλαμπάδευση της ελληνικής φιλοσοφίας στη Δύση. Επέστρεψε στη Ρώμη, στην αυλή του Θευδέριχου, όπου τιμήθηκε με πολύ μεγάλα αυλικά αξιώματα. Παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Κόιντου Ρουστικιανή, με την οποία απέκτησε τέκνα που γνώρισαν τις ίδιες με αυτόν τιμές.
Η Φιλοσοφία οδηγεί τον Βοήθιο στην φώτιση
Συκοφαντήθηκε όμως από τους Γότθους του Θευδέριχου, που τον φυλάκισε και διέταξε να τον σκοτώσουν με βασανιστήρια το 524. Το έργο του έγκειται ιδιαίτερα σε μεταφράσεις και υπομνήματα Ελλήνων συγγραφέων. Το πιο σπουδαίο όμως και το πιο γνωστό έργο είναι η "Παραμυθία της φιλοσοφίας", που το έγραψε για δική του παρηγοριά στη φυλακή ως μελλοθάνατος.
Το βιβλίο αρχίζει με έναν απελπισμένο φυλακισμένο (κατανοούμε ότι πρόκειται για τον ίδιο τον συγγραφέα), που ενώ βρίσκεται στο κελί του δέχεται την επίσκεψη μιας οπτασίας, της Φιλοσοφίας. Έχοντας ακούσει ότι ο έγκλειστος διαμαρτυρόταν για αδικία εις βάρος του, η Φιλοσοφία αρχίζει να παραθέτει λογικά επιχειρήματα προσπαθώντας να τον πείσει ότι δεν πρέπει να κατηγορεί την τύχη για αυτή την κατάληξη.
Η τύχη έρχεται και παρέρχεται όπως εκείνη επιλέγει, και γι΄ αυτό δεν πρέπει ποτέ να βασιζόμαστε σε αυτή, τονίζει η Φιλοσοφία. Ο φυλακισμένος έχει συνδέσει την ευτυχία με την υψηλή του θέση, τη δημόσια αναγνώριση και τον πλούτο, αλλά η Φιλοσοφία υποστηρίζει ότι ακριβώς αυτά τα στοιχεία, τα οποία τον οδήγησαν σε αυτή τη δεινή κατάσταση, δεν είναι δυνατό να αποτελούν την πρωταρχική πηγή της ευτυχίας. Αν κανείς επιλέξει να βασίζεται στην τύχη, τότε θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος για κάθε ενδεχόμενο.
Μέσα στο θυμό του ο Βοήθιος έχει ξεχάσει πώς είναι η τάξη του κόσμου. Και πώς είναι αλήθεια; Η Φιλοσοφία πείθει τον φυλακισμένο ότι το ύψιστο αγαθό είναι ο Θεός και ότι η επιδίωξη υλικών αγαθών πλούτου, φήμης και εξουσίας είναι επίδειξη απληστίας και εγωισμού. Σε αντίθεση με την τύχη, ο Θεός είναι απαράλλαχτος και προσβάσιμος σε όλους: αρκεί να κοιτάξουμε μέσα μας. Παραδόξως, αυτός που αναζητά το Θεό κατακτά την αυτογνωσία.
Εξακολουθώντας να είναι αποκαρδιωμένος, ο κρατούμενος παραπονιέται ότι συχνά οι κακοί κατατροπώνουν τους καλούς. Αμφισβητώντας τον, η Φιλοσοφία υποστηρίζει ότι όπου πετυχαίνουν, οι κακοί γίνονται όπως τα ζώα, ενώ όταν πετυχαίνουν οι καλοί εξυψώνονται στο επίπεδο των θεών.
Το βιβλίο θέτει ερωτήματα για την ελεύθερη βούληση και τη θεία πρόνοια. Όταν ακούει ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο στο σύμπαν και ότι η θεία πρόνοια βάζει τα πάντα σε τέλεια τάξη, ο φυλακισμένος αναρωτιέται: «Τότε γιατί ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση;»Η Φιλοσοφία εξηγεί ότι «ο Θεός βλέπει στο παρόν τα μελλοντικά γεγονότα όπως εξελίσσονται με την ελεύθερη βούληση». Ο Θεός γνωρίζει τι θα συμβεί αν κάνουμε μια συγκεκριμένη επιλογή, αλλά δεν παρεμβαίνει εκτός κι αν του ζητηθεί βοήθεια και καθοδήγηση
Ο φυλακισμένος μαθαίνει ότι ενώ η θεία πρόνοια οργανώνει το σύμπαν σαν σύνολο, η μοίρα αφορά στις κινήσεις των ανθρώπων μέσα στο χρόνο. Όσοι είναι κοντά στο Θεό ζουν σε μεγαλύτερη αρμονία με τη θεία πρόνοια και μπορούν να βασιστούν σε αυτή για βοήθεια, αντίθετα εκείνοι που πιστεύουν ότι είναι δεμένοι με τη μοίρα τους έχουν μικρότερο έλεγχο στο πεπρωμένο τους. Αυτοί που εκτιμούν την γαλήνη και τη σταθερότητα γνωρίζουν τη σοφία της θείας πρόνοιας, όσοι αντιλαμβάνονται μόνο το χάος και την αναταραχή έρχονται αντιμέτωποι με το σκληρό πρόσωπο της μοίρας.
H Φιλοσοφία προσπαθεί να αποδείξει στον Βοήθιο ότι δεν υπάρχει καλύτερος άνθρωπος από τον ίδιο ο οποίος, αφού απόλαυσε τον πλούτο, τη φήμη και την εξουσία, αναγκάστηκε να αναθεωρήσει την αξία των υλικών πραγμάτων. Δεν υπάρχει προστασία από ό,τι του έχει συμβεί και που στην ουσία είναι το πεπρωμένο του. Τις τελευταίες μέρες του, γράφοντας ως φυλακισμένος, ο Βοήθιος αρχίζει να βλέπει τη ζωή του με προοπτική. Τα επιτεύγματά του, συνειδητοποιεί, δεν είναι τόσο σημαντικά όσο η αυτογνωσία που κέρδισε. Σε μια αναλαμπή, συνειδητοποιεί ότι όλη του η ζωή ήταν μια μαθητεία ενώ στη διάρκεια της φυλάκισής του μεταμορφώθηκε σε ένα σοφό με βαθιά εκτίμηση στη νομοτέλεια του σύμπαντος. Με την παρηγοριά που του προσφέρει η Φιλοσοφία ακόμα και ένας φρικτός θάνατος όσο αυτός που τον περιμένει αποκτά προοπτική.
Ακόμα και σήμερα, η «Παραμυθία» του Βοήθιου εξακολουθεί να μιλά απευθείας στον αναγνώστη προσφέροντας συμβουλές, παρηγοριά και έμπνευση καθώς θίγει ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο: τη φύση της ευτυχίας.
Η επίδραση του Βοήθιου είναι ανυπολόγιστη. Για αιώνες ο Αριστοτέλης, βάση της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, ήταν γνωστός μόνο από τις μεταφράσεις και τις πρωτότυπες εργασίες του Βοήθιου. Γι` αυτό τον ονομάζουν τελευταίο των Ρωμαίων και πρώτο σχολαστικό.
Διαβάστε : Πλωτίνος Ο μυστηριώδης νεοπλατωνικός
Πηγές: wikipedia, Indigo Blue και Ιστορία της Φιλοσοφίας (C.Delius – M. Gatzemeier – D.Sertcan – K.Wuenscher)
Άλλοι φιλόσοφοι του νεοπλατωνισμού: Δαμάσκιος – Ιάμβλιχος – Ιωάννης ο Φιλόπονος –Πορφύριος – Πρόκλος Μαρίνος.
