Στο έργο του Σαίξπηρ ο Οθέλλος ήταν ένας νεόνυμφος ερωτευμένος άνδρας που σκότωσε τη Δεισδαιμόνα, την αθώα σύζυγό του, όταν ένας στρατιώτης, ο Ιάγος, τον έπεισε ότι η γυναίκα του έχει συνευρεθεί σαρκικά με έναν άλλο άνδρα. Έπειτα, ο Οθέλλος αυτοκτόνησε. Ο Οθέλλος αποτελεί ένα πρότυπο ζήλιας, που έχει ολέθρια αποτελέσματα.
Το Σύνδρομο του Οθέλλου αναφέρεται στην παθολογική ζήλια, η οποία όμως μπορεί να βιωθεί ως ένα συναίσθημα στο πλαίσιο μιας σχέσης από τους περισσότερους ανθρώπους.
Η ζήλια στην περίπτωση του Οθέλλου συνδέεται άμεσα με τη βία. Η ζήλια συνδέεται με συζυγικούς ξυλοδαρμούς, την παιδική κακοποίηση, βιαιοπραγίες, φθορά ξένης περιουσίας και ανθρωποκτονίες. Η βίαιη συμπεριφορά του ατόμου ως συνέπεια σφοδρών αισθημάτων ζήλιας θεωρείται τμήμα του συλλογικού υποσυνειδήτου. Ωστόσο, οι συνέπειες της ζήλιας δεν είναι πάντα άμεσα παρατηρήσιμες.
Μιλώντας για ζήλια αναφερόμαστε στην έμμονη ζήλια. Η ζήλια είναι καταστροφική για τη σχέση; «Το σύνδρομο του Οθέλλου δεν είναι κατ’ ανάγκη ολέθριο –για τον δεσμό ή τα εμπλεκόμενα μέρη. Ορισμένοι άνθρωποι διατηρούν, τιμούν και διαφυλάττουν τη σχέση τους ακόμη και μετά την έλευση της ζήλιας. Άλλοι δεν κατορθώνουν να κρατήσουν τις ισορροπίες και υφίστανται δριμύτατες επιπτώσεις. Η διαφορά, από τη μία κατάσταση στην άλλη, εξαρτάται συχνά από τον βαθμό συνειδητοποίησης της φάσης που διερχόμαστε και την έγκαιρη λήψη μέτρων για την αποκατάσταση των ισορροπιών» (Ruge & Lenson, 2005, σελ. 53). Το αίσθημα της ζήλιας δεν είναι σίγουρο ότι θα οδηγήσει σε χωρισμό ή σε σφοδρές εκρήξεις.
Ένα είδος ζήλιας είναι η νοσηρή ζήλια, που θεωρείται πιο συχνή στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Η νοσηρή ζήλια είναι ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται με παθολογικά συμπτώματα, χωρίς να έχουν δοθεί λαβές ώστε να υπάρχουν υποψίες για απιστία. Η ζήλια αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια αφορμή για τερματισμό μιας σχέσης και να οφείλεται στην έντονη επιθυμία για εξεύρεση νέου συντρόφου. Όταν σε μια σχέση εμφανιστούν ένας ή περισσότεροι εξωσυζυγικοί δεσμοί τότε μπορεί να εμφανιστούν φαινόμενα ζήλιας μέσα στη σχέση.
Ως παθολογικά καθορίζονται τα συμπτώματα έντονης ζήλιας, που εκδλώνονται με διάφορες συμπεριφορές, όπως:
Έμμονη ιδέα ότι το ταίρι τους απατά, ακόμη και όταν δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη.
Έντονα εχθρικά ή επιθετικά συναισθήματα απέναντι σε όσους εκδηλώνουν κάποιο ενδιαφέρον προς το ταίρι τους.
Προσπάθεια απόκρυψης του συντρόφου από όσους θεωρούν πιθανούς εραστές. Αποκλεισμό του συντρόφου από επαγγελματικές δραστηριότητες ή κοινωνικές συναθροίσεις.
Εμφάνιση βίαιων ή κακοποιητικών συμπεριφορών λόγω ζήλιας με θύματα το σύντροφο, τα παιδιά που έχουν προκύψει από το δεσμό ή πρόσωπα που θεωρούνται πιθανοί εραστές.
Τη ζήλια και τη σοβαρότητά της δεν την αντιλαμβανόμαστε από την αρχή καθώς την ερμηνεύουμε ως ένδειξη πάθους, αγάπης, ενδιαφέροντος και προσοχής. Ωστόσο, θα πρέπει τις έντονες ή επίμονες συμπεριφορές που παρατηρούμε και υποδηλώνουν έντονη –παθολογική- ζήλια να τα αξιολογούμε αναλόγως…
Τι είναι αυτό που μας οδηγεί στην εμφάνιση έντονης ζήλιας;
Η απώλεια της εμπιστοσύνης σε προηγούμενους δεσμούς: μήπως έχουμε βιώσει έντονα ζήλια και αμφιβολία σε προηγούμενες σχέσεις ή μήπως ο σύντροφός μας ή κάποιος προηγούμενος είχε ιστορικό παράλληλων σχέσεων; Μήπως έχουμε βιώσει έντονη προδοσία σε κάποια από τις σχέσεις μας;
Οικογενειακοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες: μήπως είναι αποτέλεσμα υιοθέτησης ορισμένων οικογενειακών προτύπων; Σε τι οικογενειακό περιβάλλον έχουμε μεγαλώσει και τι συμπεριφορές είχαν οι γονείς μας στη δική τους σχέση; Μήπως ο ένας σύντροφος ξενοκοιμόταν και ο άλλος ζήλευε σε υπερβολικό βαθμό; Μήπως οι γονείς μας πήραν διαζύγιο ή έχουμε βιώσει ένα δυστυχισμένο γάμο των γονέων μας;
Έντονη εξιδανίκευση καταστάσεων και ρομαντικές πεποιθήσεις: τι προσδοκίες έχουμε από μια σχέση με βάση όσα διαβάζουμε στα βιβλία και όσα βλέπουμε στις ταινίες; Πόσο μαγική και ανίκητη θεωρούμε τη δύναμη του έρωτα και πόσο ισχυρή για την επίλυση όλων των προβλημάτων στη ζωή μας;
Οι προσδοκίες της κοινωνίας από τους άνδρες και τις γυναίκες: τι προσδοκίες έχει η κοινωνία για τους ρόλους των δύο φύλων;
Σταδιακή απομάκρυνση μέσα σε μια σχέση.
Αίσθηση εγκλωβισμού μέσα σε μια σχέση, στην οποία υπάρχουν αρκετά ανεπίλυτα ζητήματα, τα οποία αποφεύγουμε να συζητήσουμε, όπως σεξουαλικά ζητήματα, οικονομικά θέματα, γονεϊκά προβλήματα, προστριβές και συγκρούσεις, ζητήματα που αφορούν σημαντικά πρόσωπα, μείωση του θαυμασμού και της εκτίμησης για τον γάμο και άλλα.
Η συναισθηματική απιστία:
Όταν ο ένας από τους δύο συντρόφους επιλέγει να επενδύσει περισσότερο σε ένα φιλικό δεσμό παρά στην ερωτική του σχέση. Στο πλαίσιο μιας συζυγικής σχέσης, αυτό συμβαίνει συνήθως με ένα ετερόφυλο φιλικό πρόσωπο. Είναι η εξέλιξη μιας φιλίας, στην οποία το άτομο προσκολλάται χωρίς όμως να υπάρχει ερωτισμός- τουλάχιστον χωρίς εμφανή ερωτισμό. Η προσκόλληση σε μια τέτοια φιλία οφείλεται στην αυξημένη αίσθηση της μοναξιάς μέσα στο γάμο. Το άτομο οδηγείται στην έντονη επένδυση στη φιλία, που ταυτόχρονα οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη αποξένωση των δύο συντρόφων. Ουσιαστικά, ο σύζυγος που επενδύει σε μια φιλία διοχετεύει σε αυτή σκέψεις, συναισθήματα και φροντίδες που κανονικά θα απευθύνονταν στο γάμο.
Δηλώσεις- σκέψεις που θα πρέπει να μας προβληματίσουν…
Αν ο σύντροφός μου με απατούσε, θα είχα κάθε δικαίωμα να εκδικηθώ με βίαιο τρόπο την πράξη της απιστίας.
Η απιστία είναι μια ασυγχώρητη πράξη. (μήπως θεωρούμε πολύ πιθανή την απιστία του συντρόφου μας και έχουμε αποφασίσει και τον τρόπο αντίδρασής μας;)
Εξακολουθώ να τρέφω μια πικρία για πρώην συντρόφους με τους οποίους δεν έχω πλέον καμία επαφή (δεν μπορούμε να συγχωρούμε τους πάντες. Όμως θα πρέπει να μην ξεχνάμε ότι οι μνησικακίες και οι ανοιχτοί λογαριασμοί σκιάζουν τη ζωή μας και μας γεμίζουν με προσδοκίες ότι και στην τρέχουσα σχέση μας κάτι μπορεί να πάει στραβά. Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε μήπως επιθυμούμε να πάει κάτι στραβά προκειμένου να χωρίσουμε κι από αυτό το δεσμό;)
Θα απατούσα το ταίρι μου αν ήταν βέβαιο ότι δεν θα το μάθει ποτέ (μήπως παραμένουμε πιστοί μόνο για να αποφύγουμε την ευθύνη της εκτροπής, τις μομφές και τον κίνδυνο διάλυσης του δεσμού μας ή παραμένουμε πιστοί επειδή όντως έχουμε επενδύσει πολλά στο ταίρι μας;)
Αν διέθετα περισσότερη δύναμη και επιρροή, μάλλον δεν θα βρισκόμουν στο πλευρό του ανθρώπου με τον οποίο μοιράζομαι σήμερα τη ζωή μου (πώς αξιολογούμε τον εαυτό μας και πώς τις επιλογές μας; Πώς νιώθουμε με αυτές τις επιλογές μας και πόσο επιτρέπουμε σε μια τέτοια σχέση να κατακτήσει ένα επίπεδο ουσιαστικής και βαθιάς επαφής και ολοκλήρωσης;)
Μερικές φορές νιώθω ότι υπερτερώ έναντι του συντρόφου μου σε ομορφιά, εξυπνάδα ή καλοσύνη (μήπως βιώνουμε ένα αίσθημα αποξένωσης από το σύντροφό μας σε βασικούς τομείς της κοινής μας ζωής; Μήπως υπάρχει κάποια λανθάνουσα εχθρότητα ή αντιπαλότητα σε αυτή τη σχέση;)
Νιώθω την ανάγκη να κερδίσω την επιδοκιμασία και την αγάπη του συντρόφου μου (συχνά προσπαθούμε να φανούμε αντάξιοι της στοργής και του σεβασμού των συντρόφων μας, ωστόσο, μήπως νιώθουμε κάποια ανεπάρκεια απέναντι στο σύντροφό μας, μήπως ο σύντροφός μας έχει μια έντονη τάση να συμπεριφέρεται αυταρχικά ή να μας χειραγωγεί;)
Εκπλήσσομαι που ο σύντροφός μου διάλεξε εμένα για σύντροφο (πόση ισοτιμία μεταξύ των δύο μπορεί να υπάρχει σε μια τέτοια σχέση; Πόσο υποδεέστερος νιώθει ο σύντροφος που το σκέφτεται αυτό;)
Είναι πολύ σημαντικό για μένα να διαπιστώνω ότι ασκώ έλξη σε άτομα εκτός της σχέσης μου (μήπως υπάρχει μια υπέρμετρη επένδυση στην προσωπική μας ελκυστικότητα ή μια έντονη ανασφάλεια;)
Μου αρέσει ο εαυτός μου (τι γίνεται όμως όταν έχουμε χαμηλό αυτοσεβασμό; Ο χαμηλός αυτοσεβασμός μπορεί να μας οδηγήσει σε υπέρμετρη εξάρτηση από το σύντροφό μας, με απώτερο στόχο τη διατήρηση της αυτοεκτίμησης, ή σε μια τάση εκδήλωσης υπερβολικής καχυποψίας όσον αφορά το βαθμό αφοσίωσης του συντρόφου μας.
Βιβλιογραφία
Ruge, K.C., & Lenson, B. (2005). Ζήλια, προδοσία, οργή. Το Σύνδρομο του Οθέλλου και πώς να απαλλαγείτε από αυτό. Αθήνα: Εκδόσεις Μπουκουμάνης.
