Περὶ τῶν τριῶν τρόπων τῆς γνώσεως, καὶ τῆς διαφορᾶς τῆς ἐργασίας αὐτῶν, καὶ τῶν νοημάτων· καὶ περὶ τῆς πίστεως τῆς ψυχἤς καὶ τοῦ μυστικοῦ πλούτου, ὅστις ὑπάρχει κεκρυμμένος εἰς αὐτήν· καὶ πόσον διαφέρει ἡ γνῶσις τοῦ κόσμου τούτου κατὰ τοὺς τρόπους τῆς ἁπλότητος καὶ τῆς πίστεως αὐτῆς.
Ἡ ψυχῆ, ἥτις περιπατεῖ εἰς τὴν ὁδὸν τῆς πίστεως καἰ ἑξασκεῖ τὰς διαφόρους ἀρετάς, ἐὰν στραφῇ πάλιν εἰς τοὺς τρόπους τῆς γνώσεως τοῦ ἀνθρωπίνου συλλογισμοῦ, εὐθὺς χωλαίνει κατὰ τὴν πίστιν, καὶ χάνει τὴν νοερὰν αὑτῆς δύναμιν, ἥτις φαίνεται εἰς τὴν καθαρὰν ψυχὴν ἐκ τῆς ἐναλλαγῆς τῶν βοηθειῶν, καὶ τῆς μεθ᾽ἁπλότητος ἀναστροφῆς εἰς πάσας αὐτῆς τὰς ἐργασίας καθότι ἡ ψυχὴ ἐκείνη, ἥτις ἅπαξ μετὰ πίστεως ἀνέθηκεν ἑαυτὴν εἰς τὸν Θεόν, καὶ διὰ τῆς πείρας ᾐσθάνθη τὴν θείαν βοήθειαν, δὲν φροντίζει πλέον δι᾽ ἐαυτὴν, ἀλλὰ σιωπᾷ μετὰ θαυμασμοῦ, καὶ δὲν ἔχει πλέον ἐξουσίαν νὰ στραφῇ πάλιν εἰς τοὺς τρόπους τῆς γνώσεως αὑτῆς, καὶ δι’αὑτῆς νὰ διοικῇ ἑαυτὴν, ἵνα μὴ τυχὸν εἰς ἐναντίας περιστάσεις τῶν τρόπων τούτων τῆς γνώσεως αὑτῆς στερηθῇ τὴν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ, ὴτις κρυπτῶς ἐπισκέπτεται καὶ ἐπιμελεῖται αὐτὴν ἀκαταπαύστως εἰς πᾶσαν περίστασιν διότι ἐὰν ᾑ τοιαύτη ψυχὴ στοχασθῇ, ὅτι εἶναι ἱκανὴ διὰ τῆς δυνάμεως τῆς γνώσεως αὐτῆς νὰ προνοῇ δι’ ἑαυτὴν, ἑμωράνθη ἐπειδὴ ὅσοι ἅπαξ ἐδέχθησαν τὸ φῶς τῆς πίστεως, δὲν δύνανται πλέον νὰ προσεύχωνται ἀναισχύντως, καὶ νὰ ζητὥσι παρὰ τοῦ Θεοῦ τοῦτο ἠ ἐκεῖνο τὸ πρᾶγμα, ἢ νὰ λέγωσιν ἀφαίρεσον ἐξ ἡμῶν τοῦτο ἢ ἐκεῖνο τὸ πάθος, οὔτε φροντίζουσι ποσῶς δι᾽ ἑαυτούς· καθότι διὰ τῶν νοερῶν ὀφθαλμῶν τῆς πίστεως βλέπουσι τὴν πατρικὴν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ να ἐπισκέπτηται αὐτούς, καὶ νὰ χωρηγῇ εἰς αὐτοὺς περισσότερον παρ᾿ ὅ,τι αὐτοὶ ζητοῦσι, καὶ ἐπιθυμοῦσι καὶ συλλογίζονται.
Ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις ὑπάρχει ἐναντία εἰς τὴν πίστιν, ἤτις παραλύει τοὺς νόμους τῆς γνώσεως ταὔτης καἰ ἐνταῦθα ὄμιλοῦμεν περὶ τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως ἐπειδὴ ὁ ὁρισμὸς αὐτῆς εἶναι οὗτος, ὅτι ἄνευ ἐξετάσεως καἰ ἐρεύνης δὲν πράττει κἀνὲν πρᾶγμα, ἀλλ᾽ ἐξετάζει, ἂν ὑπάρχῃ δυνατὸν νὰ γίνῃ τοῦτο ἢ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐπιθυμεῖ καὶ θέλει ἡ πίστις ὅμως δὲν ἔχει τοιοῦτον νόμον, οὔτε μένει εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος δέχεται αὐτὴν μετὰ δισταγμοῦ καἰ περιεργείας.
Ἡ ἀνθρωπινὴ γνῶσις δὲν διακρίνεται, οὔτε δύναται νὰ γνωρισθῇ ἄνευ τῆς ἐξετάσεως καὶ τῶν τρόπων τῆς συζητήσεως, καὶ τοῦτο εἶναι σημεῖον τοῦ δισταγμοῦ περὶττῆς ἀληθείας ᾶλλ’ ἡ πίστις ζητεῖ φρόνημα καθαρὸν καὶ ἁπλοῦν, τὸ ὁποῖον ν᾽ ἀπέχῃ ἀπὸ πᾶσαν πανουργίαν, καὶ ἀπὸ τὸ νὰ ζητῇ τρόπους. Καὶ βλέπε πῶς ἐναντιοῦται ἡ μία εἰς τὴν ἄλλην. Ἡ πίστις εἷναι ἔννοια καἰ συλλογισμὸς νηπιὠδης καὶ καρδἱα ἁπλῆ, καθὼς λέγει ὁ Κύριος, ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, δὲν θέλετε εἰσέλθῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανὥν ἀλλ’ ἡ γνῶσις εἰς ταῦτα τὰ δύο εἶναι ἐπίδουλος καὶ ἐναντία. Ἡ γνῶσις ὑπάρχει νόμος τῆς φύσεως, ἥτις φυλάττει αὐτὴν εἰς πάσας αὐτῆς τὰς πράξεις· ἀλλ’ ἡ πίστις ἐνεργεῖ ὑπερφυσικῶς. Ἡ γνῶσις δὲν παραδέχεται πᾶν πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον βλάπτει τὴν φύσιν, καὶ ἀπομακρύνεται ἐξ αὐτοῦ· ἡ πὶστις ὅμως εὐκόλως δέχεται πᾶν πρᾶγμα, καὶ λέγει, θέλω ἐπιβῆ ἐπὶ ἀσπίδα καἰ βασιλίσκον, καἰ θέλω καταπατἡσει λέοντα καὶ δράκοντα. Εἰς τὴν γνῶσιν ἀκολουθεῖ φόβος, εἰς δὲ τὴν πίστιν ἐλπίς. Ὅσον τις ἐνεργεῖ κατὰ τοὺς νόμους τῆς γνώσεως, τοσοῦτον δεσμεὑεται ὑπὸ τοῦ φόβου, καὶ δὲν δύναται ν᾽ ἀξιωθῇ τῆς ἑαυτοῦ ἐλευθερίας ἀλλ᾽ ὅστις ἀκολουθεῖ τὴν πίστιν, ὑπάρχει ἐλεύθερος καὶ αὐτεξούσιος καὶ ὡς υἱὸς τοῦ Θεοῦ μετὰ ἐλευθερίας καὶ ἐξουσίας μεταχειρίζεται πάντα τὰ πράγματα. Ὁ ἐραστὴς τῆς πίστεως μεταχειρίζεται πάσας τὰς φύσεις τῶν κτισμάτων ὡς Θεός· ἐπειδὴ ἔχει τὴν ἐξουσίαν νὰ δημιουργήσῃ νέαν κτίσιν ὡς ὁ Θεός, καθὼς λέγει ὁ Ἰώβ, ἠθέλησας σύ, καὶ τὰ πάντα παρέστησαν ἐνώπιόν σου· καὶ πολλάκις, ὁ ἔχων ταύτην τὴν ὑψηλὴν καὶ τελείαν πίστιν, ἐκ τοῦ μὴ ὄντος δύναται νὰ ποιήσῃ τὰ πάντά· ᾶλλ’ ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις ἄνευ ὕλης δὲν δύναται νὰ πράξῃ τι· ἡ γνῶσις δὲν τολμᾷ νὰ πράξῃ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον δὲν ἐδόθη εἰς τὴν φύσιν· διότι ὁ βασιζόμενος ἐπὶ τῆς γνώσεως δὲν δύναται νὰ περιπατήσῃ ἐπὶ τῶν ὑδάτων, ἢ νὰ πλησιάσῃ εἰς τὸ πῦρ, καὶ ἑὰν τολμήσῃ νὰ πειραθῇ, ὑπάρχει κίνδυνος εἰς αὐτόν.
Ἐξ ὅλων τούτων ἡ γνῶσις προφυλάσσεται, καὶ δὲν τολμᾷ παντελῶς νὰ παραβῇ τὸν νόμον αὐτὥν· ἁλλ’ ἡ πίστις μετὰ ἐξουσίας διαβαίνει ταῦτα, λέγουσα τὸ τοῦ ’Ησαΐου, ὅτι ἐὰν διαβαίνῃς διὰ τοῦ πυρός, δὲν θέλει σὲ κατακαύσει, καὶ οἱ ποταμοὶ δὲν θέλουσι σὲ βυθίσει· Καὶ ταῦτα τὰ ἐξαίσια πολλάκις ἐνήργησεν ἡ πίστις ἐνώπιον πάσης τῆς κτίσεως, εἰς τὰ ὁποῖα ἐὰν δοθῇ τόπος εἰς τὴν κοσμικὴν γνῶσιν νὰ δοκιμασθῇ, παντελῶς δὲν πείθεται. Διὰ τῆς δυνάμεως τῆς πίστεως εἰσῆλθον πολλοὶ εἰς τὰς φλόγας τοῦ πυρός, καὶ χαλινώσαντες τὴν καυστικὴν δύναμιν τοῦ πυρός, διέμειναν ἀβλαβεῖς ἐν μέσῳ τῶν φλογῶν· καὶ ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιεπάτησαν ὡς ἐπὶ ξηρᾶς· ἀλλὰ ταῦτα πάντα εἶναι ὑπὲρ τῆς δυνάμεως τῆς φύσεως, καὶ ἐνάντια εἰς τοὺς νόμους τῆς γνώσεως, τὴν ὁποίαν ἀπέδειξαν ματαίαν καθ᾽ ὅλους τοὺς τρόπους καὶ τοὺς νόμους αὑτῆς. Εἶδες λοιπὸν τὴν γνῶσιν, πῶς φυλάττει τοὺς φυσικοὺς ὄρους; εἶδες καὶ τὴν πίστιν πῶς ὑπερβαίνει τοὺς ὅρους τῆς φύσεως;
Πενταχισχιλίους χρόνους σχεδὸν οἱ νόμοι τῆς γνώσεως ἐκυβέρνων τὸν κόσμον, καὶ παντελῶς δὲν έδυνήθη ὁ ἄνθρωπος νὰ ὑψώσῃ ἐκ τῆς γῆς τὴν ἑαυτοῦ κεφαλήν, καὶ νὰ αἰσθανθῆ τὴν δύναμιν τοῦ κτίστου αὑτοῦ, ἕως ὅτου ἀνέτειλεν ἡ πίστις ἡμῶν, καὶ ἠλευθέρωσεν ἡμᾶς ἐκ τοῦ σκότους τῆς γηΐνης ἐργασίας, καὶ ἐκ τῆς ματαίας ὑποταγῆς τοῦ περισπασμοῦ τῶν γηΐνων πραγμάτων· καὶ ἤδη ὅτε εὕρομεν τὴν ἀτάραχον θάλασσαν καὶ τὸν ἀκένοτον θησαυρὸν τῆς πίστεως, ἐπιθυμοῦμεν πάλιν να παρεκκλίνωμεν ἐκ τῆς εὐθείας ὁδοῦ εἰς τὴν ταπεινότητα τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως. Δὲν ὑπάρχει καμμία ἀνθρωπίνη γνῶσις, ἥτις νὰ μὴ ἦναι πτωχὴ καἰ ἐλλειπἡς, κἂν πλουσία φαίνηται· τοὺς δὲ θησαυροὺς τῆς πίστεως δὲν χωροῦσιν ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ. Οὗ τινος ἡ καρδία βασίζεται εἰς τὴν ἐλπίδα τῆς πίστεως, αὐτὸς δὲν στερεῖταί ποτε πράγματός τινος, καὶ ὅτε δὲν ἔχει τι, τὰ πάντα ἔχει εἰς χεῖρας, καθὼς εἶναι γεγραμμένον, ὅτι ὅσα θέλετε ζητῆσει διὰ τῆς προσευχῆς καὶ τῆς πίστεως, θέλετε λάβει· καὶ πάλιν, ὁ Κύριος εἶναι πλησίον, καὶ μὴ φροντἰζητε περὶ οὐδενὸς πράγματος.
Ἡ γνῶσις πάντοτε ζητεῖ μέσα, διὰ τῶν ὁποίων προφυλἀττει τὸν ἔχοντα αὐτήν· ἡ πίστις ὅμως λέγει, ὅτι ἐὰν μῆ ὁ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, καὶ φυλάξῃ πόλιν, ματαίως ἄγρυπνεῖ ὁ φυλάσσων, καὶ ματαίως κοπιάζει ὁ οἰκοδομῶν. Ὅστις προσεύχεται μετὰ πίστεως, οὐδέποτε μεταχειρίζεται τοὺς τρόπους τῆς γνώσεως· ἐπειδὴ ἡ γνῶσις πανταχοῦ ἐπαινεῖ τὸν φόβον, ὡς εἶπεν καὶ ὁ σοφὸς Σειρἀχ· «ὁ φοβούμενος, φάσκων τῇ καρδίᾳ, μακάριος·» τί δὲ λέγει καὶ ἡ πίστις; ἑφοβήθῆ, λέγει, ὁ Πέτρος, καὶ ἤρχισε νὰ καταποντίζῆται· καὶ πάλιν, δὲν ἐλάβατε πνεῦμα δουλείας εἰς φόβον, ἀλλὰ πνεῦμα υἱοθεσίας εἰς ἐλευθερίαν πίστεως καὶ ἐλπίδος Θεοῦ· καὶ πάλιν, μὴ λυπηθῆς τινα ἐκ τούτων, μηδὲ φοβηθῆς ἀπὸ προσώπου αὐτῶν. Εἰς τὸν φόβον πάντοτε ἀκολουθεῖ ὁ δισταγμὸς ὡς καὶ εἰς τὴν ἐξέτασιν· ἢ δὲ ἐξέτασις ἀκολουθεῖ εἰς τοὺς τρόπους, καὶ οἱ τρόποι εἰς τὴν γνῶσιν, καὶ εἰς αὐτὴν τὴν ἐξερεύνησιν καὶ ἐξέτασιν γνωρίζεται πάντοτε ὁ φόβος καὶ ὁ δισταγμός· διότι εἰς πᾶσαν περίστασιν, καὶ εἰς πάντα τὰ πράγματα δὲν εὐοδοῦται ἡ γνῶσις, καθὼς καὶ προηγουμένως ἀπεδείξαμεν· ἐπειδὴ πολλάκις συμβαίνουσιν εἰς τὴν ψυχὴν περιστατικά τινα, καὶ ἀφορμαὶ δύσκολοι καὶ πολλαὶ προφάσεις πλήρεις κινδύνων, εἰς τὰ ὁποῖα ἡ γνῶσις καὶ οἱ τρόποι τῆς ἔξω σοφίας οὐδεμίαν βοήθειαν δύνανται νὰ δώσωσιν· ἡ πίστις ὅμως δὲν νικᾶταί ποτε ἐξ ἐκείνων, τὰ ὁποῖα εἶναι δυσυπόφερτα, καὶ δὲν προλαμβάνονται δι᾽ ὅλης τῆς δυνάμεως τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως· ἐπειδὴ ἡ ἀνθρωπίνη γνὥσις δὲν εἶναι ἱκανὴ νὰ βοηθήσῃ εἰς τοὺς φανεροὺς πολέμους, οὔτε νὰ παραταχθῇ ἑναντίον τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν, ἢ τῶν ἐνσωμάτων δυνάμεων, καὶ ἄλλων πολλῶν.
Εἶδες τὴν ἀσθένειαν τῆς γνώσεως, καὶ τὴν δύναμιν τῆς πίστεως; Ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις ἐμποδίζει τοὺς μαθητὰς αὑτῆς νά πλησιάσωσιν εἰς ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα εἶναι ξένα τῆς φύσεως· ἡ δύναμις ὅμως τῆς πίστεως τί προστάζει εἰς τοὺς διδασκομένους ὑπ᾿ αὐτῆς; ἐν τῷ ὀνόματί μου θέλετε ἐκβάλει δαιμόνια, θέλετε πιάνει τοὺς ὄφεις, καὶ ἐάν ποτε πίητε θανατηφόρον φάρμακον, δὲν θέλετε βλαβῆ.
Ἡ γνῶσις διατάσσει τοὺς βασιζομένους εἰς αὐτὴν νὰ μὴ ἐκτελῶσί τι, πρὶν ἢ ἐξετάσωσι καλῶς τὸ τέλος αὐτοῦ, μὴ τυχὸν δὲν ἤθελον ἐπιτύχει τοῦ σκοποῦ, καὶ ἀποβῆ μάταιος ὁ κόπος αὐτῶν, καὶ ἀδύνατος καὶ δύσκολος ἡ κατόρθωσις τοῦ πράγματος· ἀλλ’ ἡ πίστις τί λέγει; πάντα δυνατὰ εἰς τὸν πιστεύοντα· ἐπειδὴ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ δὲν ἀδυνατεῖ κανὲν πρᾶγμα. Ὤ πλοῦτος ἄῤῥητος, καὶ θάλασσα πλούτου ὡς πρὸς τοὺς θαυμαστοὺς αὐτῆς θησαυρούς, οἵτινες ὑπερεκχύνονται ἀπὸ τὴν δύναμιν τῆς πίστεως! πόσου θάῤῥους καὶ πόσῃς ἡδονῆς ὑπάρχει πλήρης ἡ μετ᾽ αὐτῆς ὁδοιπορία! καὶ τὰ φορτία αὑτῆς πόσον εἶναι ἐλαφρά, καὶ ἡ ἐργασία αὑτῆς πόσην γλυκύτητα ἔχει !
’Ερ. ’Αφοῦ ἀξιωθῆ τις νὰ γευθῆ τῆν γλυκύτητα τῆς πὶστεως, καὶ ἔπειτα στραφῆ εἰς τὴν ἀνθρωπίνην γνῶσιν, κατὰ τί διαφέρει ;
’Απ. Αὐτὸς ὁμοιάζει μὲ ἄνθρωπον, ὅστις, εὑρὼν πολύτιμον μαργαρίτην, ἀλλάζει αὐτὸν μὲ ἕνα χάλκινον ὀβολόν· ἢ μὲ ἄνθρωπον, ὅστις ἀφῆκε τὴν αὐτεξούσιον αὑτοῦ ἐλευθερίαν, καὶ ἐστράφη εἰς τοὺς τρόπους τῆς πτωχείας, οἱ ὁποῖοι εἶναι πλήρεις φόβου καὶ δουλείας.
Δὲν εἶναι κατηγορημένη ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις, ἀλλ᾽ ἡ πίστις ὑπάρχει ὑψηλοτέρα αὐτῆς· καὶ δὲν μεμφόμεθα τῆν γνῶσιν, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ λέγομεν ταῦτα, ἵνα διακρίνωμεν τοὺς διαφόρους παρηλλαγμένους τρόπους, διὰ τῶν ὁποίων ἡ γνῶσις ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπον, καὶ πῶς συγγενεὐουσιν οὖτοι μὲ τὰ τάγματα τῶν δαιμόνων, ἅπερ μετὰ ταῦτα μέλλομεν νὰ ἑκθέσωμεν φανερῶς, δηλ. πόσοι εἶναι οἱ βαθμοὶ διὰ τῶν ὁποίων ὁδεύει ἡ γνῶσις, καὶ ποία εἶναι ἡ διαφορὰ ἑκάστου τούτων, καὶ διὰ τίνων νοημάτων ἑξυπνἱζεταὶ εἰς ἕκαστον τρόπον καὶ διὰ τίνος ἐξ αὐτῶν τῶν τρόπων ἐναντιοῦται εἰς τὴν πίστιν καὶ ἐξέρχεται ἔξω τῶν φυσικῶν αὐτῆς ὁρίων, καὶ τίς εἶναι ἡ εἰς αὐτὴν διαφορά, καὶ διὰ τίνος τάξεως ἐπανέρχεται εὶς τὴν ἑαυτῆς φύσιν, (ὅταν μεταβάλλῃ τὸν πρῶτον αὐτῆς σκοπόν,) καὶ πῶς ἀλλοιοῦται ἔμπροσθεν τῆς πίστεως διὰ καλῆς πολιτείας, καὶ ἕως πότε φθάνει τὴν διαφορὰν τῆς τάξεως αὑτῆς, καὶ πῶς διαπερνᾷ ἀπὸ τούτων εἰς τὰ ὑψηλότερα, καὶ ποῖοι εἶναι οἱ τρόποι τῆς πρώτης τάξεως, καὶ πότε ἑνοῦται ἡ γνῶσις μετὰ τῆς πίστεως, καὶ ἐνδύεται ἐξ αὐτῆς πύρινα νοήματα, καὶ ἐξάπτεται εἰς τὸ πνεῦμα, καὶ ἄποκτᾷ τῆς ἀπαθείας τὰς πτέρυγας, καὶ ὑψοῦται ἐκ τῶν γηΐνων εἰς τὸν τόπον τοῦ δημιουργοῦ αὐτῆς, καὶ τὰ λοιπά. Ἤδη δὲ πρέπει νὰ μάθωμεν, ὅτι ἡ πίστις καὶ οἱ βαθμοὶ αὐτῆς, καὶ ἡ ἐργασία τούτων τῶν βαθμῶν ὑπάρχουσιν ὑψηλότερα τῆς γνώσεως.
Ἀλλἁ καὶ αὐτῆ ἡ γνῶσις διὰ τῆς πίστεως τελειοῦται, καὶ ᾶποκτᾷ δύναμιν, καὶ ὑψοῦται πρὸς τὰ ἄνω, καὶ αἰσθάνεται ἑκεῖνο, τὸ ὁποῖον ὑπάρχει ὑπὲρ πᾶσαν αἴσθησιν, καὶ βλέπει ἑκείνην τὴν αὐγὴν τῆν ἀκατάληπτον καὶ εἰς τὸν νοῦν καὶ εἰς τὴν αἴσθησιν τῶν κτισμάτων. Ἡ γνῶσις εἶναι βαθμίς, διὰ τῆς ὁποίας ἀνέρχεταὶ τις εἰς τὸ ὕψος τῆς πίστεως, καὶ ὅταν φθάσῃ πλησίον αὐτῆς, δὲν ἔχει πλέον χρείαν τῆς γνώσεως· ἑπειδὴ κατὰ τὸν θεῖον Παῦλον, ἤδη ἀπὸ μέρους γνωρίζομεν καὶ ἀπὸ μέρους νοοῦμεν· ὅταν ὅμως ἔλθῃ τὸ τέλειον, τότε τὸ ἀπὸ μέρος μένει ἀργόν. Ἥδη λοιπὸν ἡ πίστις καθαρῶς δεικνύει εἰς ἡμᾶς τὴν ἀλήθειαν τῆς τελειότητος, καὶ διὰ τῆς πίστεως μανθάνομεν ἐκεῖνα τὰ ἀκατάληπτα, καὶ ὄχι διὰ τῆς ἐξετάσεως καὶ τῆς δυνάμεως τῆς γνώσεως.
Τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς εἰσι ταῦτα· ἡ νηστεία, ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ ἀγρυπνία, ἡ καθαρότης τοῦ σώματος καὶ τὰ λοιπὰ, ἅπερ ἐνεργοῦνται διὰ τοῦ σώματος, καὶ λέγονται σωματικαὶ ἀρεταί· αἱ δὲ ψυχικαὶ ἀρεταί εἰσι ταῦται· ἡ πρὀς τὸν πλησίον ἀγάπη, ἡ ταπεινοφροσύνη τῆς καρδίας, ἡ συγχώρησις τῶν πταισμάτων τοῦ πλησίον, ἡ ἐνθύμησις τῶν καλῶν ἔργων, ἡ ἐξέτασις τῶν θείων μυστηρίων, τὰ ὁποῖα εὑρίσκονται κεκαλυμμένα εἰς τὰς θείας γραφάς, ἡ ἑπασχόλησις τοῦ νοὸς εἰς τὰ ὑψηλότερα θεῖα ἔργα, ἡ φυλακὴ τῶν ὅρων τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς, καὶ τὰ παρόμοια. Ταῦτα πάντα ἔχουσι χρείαν τῆς γνώσεως· ἑπειδὴ ἡ γνῶσις φυλάττει αὐτά, καὶ διδάσκει τὴν τάξιν τούτων. Καὶ ὅλα αὐτὰ εἶναι βαθμοί, διὰ τῶν ὁποίων ἡ ψυχὴ ἁνέρχεται εἰς τὸ ἀνώτερον ὕψος τῆς πίστεως, καὶ ὀνομάζονται ἀρεταί· ἀλλ᾽ ἡ πολιτεία τῆς πίστεως ὑπάρχει ἀνωτέρα τῆς ἀρετῆς, καὶ ἡ ἐργασία αὐτῆς δὲν εἶναι ἔργα, ἀλλὰ τελεία ἀνάπαυσις καὶ παρηγορία καὶ καρδιακὴ ὁμιλία, αὐξάνουσα διὰ τῶν ἐννοιῶν τῆς ψυχῆς, καὶ ἐν γένει ὅλοι οἱ θαυμαστοὶ τρόποι τῆς πνευματικῆς πολιτείας εἶναι αἴσθησις τῆς πνευματικῆς ζωῆς, καὶ τροφή, καὶ ἀπόλαυσις τῆς ψυχῆς, καὶ πόθος, καὶ θεία χαρά, καὶ ὅσα ἄλλα δωροῦνται δι᾽ ἐκείνης τῆς πολιτείας εἰς τὴν ψυχἠν, ἥτις γίνεται ἀξία τῆς χάριτος τῆς ἐκεῖ μακαριότητος, καὶ ὅσα τελοῦνται εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ὅστις ὑπάρχει πλούσιος εἰς τὰ χαρίσματα αὑτοῦ, διὰ τῆς πίστεως.
’Αλλ’ ἐάν τις εἴπῃ, ὅτι ἐὰν ταῦτα πάντα τὰ καλά, καὶ τά προλεχθἑντα ἔργα τῆς ἀρετῆς, καὶ ἡ ἀποχὴ τῶν κακῶν, καὶ ἡ διάκρισις τῶν λεπτῶν λογισμῶν, οἱ ὁποῖοι γεννῶνται εἰς τὴν ψυχήν, καὶ ἡ μετὰ τῶν λογισμῶν γινομένη πάλη, καὶ ὁ ἀγὼν ὁ γινόμενος ἐναντίον τῶν παθῶν, τὰ ὁποῖα ἐρεθίζουσα τὸν ἄνθρωπον, καὶ τὰ λοιπά, ἐκτὸς ἐκείνων εἰς τὰ ὁποῖα οὐδὲ αὐτὴ ἡ πίστις δύναται νὰ δείξῃ τὴν δύναμιν αὐτῆς, ἐὰν ταῦτα πάντα ἑνεργῶνται διὰ τῆς γνώσεως, πῶς ἡ γνῶσις θεωρεῖται ἐναντία εἰς τὴν πίστιν;
᾿Αποκρινόμεθα πρὸς τοῦτον, ὅτι τρεῖς νοητοἰ τρόποι εἶναι διὰ τῶν ὁποίων ἡ γνῶσις ἀναβαίνει καὶ καταβαίνει, καὶ καθὼς οὗτοι οἱ τρεῖς τρόποι ἀλλοιοῦνται καὶ μεταβἀλλονται, οὕτω καὶ αὐτὴ ἡ γνῶσις ἀλλοιοῦται καὶ μεταβάλλεται, καὶ διὰ τοῦτο ἄλλοτε βλάπτει, καὶ ἄλλοτε βοηθεῖ. Οἱ δὲ τρεῖς οὖτοι τρόποι εἶναι οἱ ἑξῆς, τὸ σῶμα, ἡ ψυχῄ, καὶ τὸ πνεῦμα· καὶ ἐὰν ἡ φύσις τῆς γνώσεως εἶναι μία, ἀλλ᾽ εἰς τοὺς τόπους τούτους τῶν αἰσθητῶν καὶ νοητῶν λεπτύνεται καὶ μεταλλάσσει τοὺς τρόπους καὶ τὰς ἐργασίας τῶν νοημάτων αὐτῆς. Ἄκουσον δὲ ἐφεξῆς καὶ τὴν τάξιν τῆς ἐργασίας αὐτῆς, καὶ τὰς αἰτίας, διὰ τὰς ὁποίας βλάπτει καἰ ὠφελεῖ. Ἡ γνῶσις ἐδόθη παρὰ Θεοῦ ἐξ ἀρχῆς εἰς τὴν φύσιν τῶν λογικῶν, καὶ ὑπάρχει ἁπλῆ, καὶ δὲν διαμερίζεται ἡ φύσις αὑτῆς, καθὼς δὲν διαμερίζεται καὶ τὸ ἡλιακὸν φῶς, ἀλλ’ ὡς πρὸς τὴν έργασἰαν αὑτῆς λαμβἀνει ἀλλοιώσεις καὶ μερισμούς, τοὺς ὁποίους ἐκθέτομεν εἰς τοὺς ἐφεξῆς τρεῖς λόγους.
~ ΑΒΒΑ ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΥ ΑΣΚΗΤΙΚΑ,
ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ,
σελ. 311 - 328.
ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ
