Περί νήψεως και αρετής - Point of view

    • Εν τάχει

    Home πνευματικά feature Περί νήψεως και αρετής

    Περί νήψεως και αρετής

     Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος

    Προς τον Θεόδουλο, Λόγος περί νήψεως και αρετής χωρισμένος σε 203 κεφάλαια (τα λεγόμενα αντιρρητικά και ευκτικά)




    1. Η νήψη είναι μια μέθοδος και επιστήμη, η οποία απαλλάσσει τον άνθρωπο – με την βοήθεια του Θεού – τελείως από εμπαθείς σκέψεις και λόγους και από πονηρά έργα, αν εξακολουθεί ο άνθρωπος την πνευματική αυτήν μέθοδο επί πολύν καιρό και την εφαρμόζει με προθυμία. Η νήψη χαρίζει επίσης ασφαλή γνώση του ακαταλήπτου Θεού, όσο είναι δυνατόν, και λύση θείων και κρυπτών μυστηρίων. Επίσης με αυτήν κατορθώνει ο άνθρωπος να εκπληρώσει όλες τις εντολές της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης και αυτή παρέχει όλα τα αγαθά του μέλλοντος αιώνος. Αυτή είναι κυρίως η καθαρότητα της καρδιάς, η οποία λόγω του μεγαλείου και της ωραιότητάς της, ή, για να κυριολεκτήσω, λόγω της αμέλειάς μας είναι πάρα πολύ σπάνια σήμερα στους μοναχούς. Αυτήν ο Χριστός την μακαρίζει με αυτά τα λόγια: «Μακάριοι όσοι έχουν καθαρή καρδιά διότι αυτοί θα αντικρύσουν τον Θεό»(Ματθ. 5, 8). Τέτοια λοιπόν που είναι, χρειάζεται και μεγάλο τίμημα για να την αγοράσεις. Η νήψη, όταν πολυκαιρίσει στον άνθρωπο γίνεται οδηγός σωστού και θεάρεστου βίου. αυτό είναι και η επισφράγιση της θεωρίας. Μας διδάσκει να κινούμε δίκαια και τα τρία μέρη της ψυχής (το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό), και να φυλάγουμε με ασφάλεια τις αισθήσεις μας. και τις τέσσερις γενικές αρετές (φρόνηση, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη) τις μεγαλώνει κάθε μέρα σ’ εκείνον που την κατέχει.

    2. Ο μέγας νομοθέτης Μωυσής, ή μάλλον το Πνεύμα το Άγιο, θέλοντας να φανερώσει πόσο άμεμπτη και καθαρή και γενική και υψοποιός είναι η αρετή της νήψεως, και θέλοντας να διδάξει πως να την αρχίζουμε και να την εκτελούμε, λέει: «Να προσέχεις τον εαυτό σου μήπως ένας λόγος κρυμμένος στην καρδιά σου γίνει ανόμημα»(Δευτ. 15, 9). Κρυμμένο λόγο ονομάζει τη μονολόγιστη ενθύμηση (παράσταση) ενός πονηρού πράγματος, το οποίο μισεί ο Θεός. Αυτό οι Πατέρες το ονομάζουν και «προσβολή», η οποία γίνεται στην καρδιά από το διάβολο. Στην προσβολή, μόλις εμφανιστεί στο νου μας, επακολουθούν οι λογισμοί μας, οι οποίοι αρχίζουν και συνομιλούν μαζί της με πάθος.

    3. Η νήψη είναι δρόμος κάθε αρετής και εντολής Θεού. Αυτή λέγεται επίσης και ησυχία της καρδιάς. Και όταν φτάσει σε τελειότητα, χωρίς δαιμονικές φαντασίες, λέγεται και φυλακή του νου.

    4. Εκείνος που γεννήθηκε τυφλός, δεν βλέπει το φως του ήλιου. Και εκείνος που δεν ζει με τη νήψη, δεν βλέπει τις πλούσιες ακτινοβολίες της χάρης που έρχεται από τον ουρανό. Ούτε θα ελευθερωθεί ποτέ από τα πονηρά έργα και λόγια και σκέψεις που μισεί ο Θεός. Και κατά την έξοδό του από την ζωή δε θα περάσει ελεύθερα από τους άρχοντες του σκοτεινού ταρτάρου.

    5. Προσοχή είναι μια αδιάλειπτη ησυχία της καρδιάς από κάθε πονηρό λογισμό. μόνον τον Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού και Θεό ακατάπαυστα αναπνέει και επικαλείται την βοήθειά Του και μαζί του αντιπαρατάσσεται με ανδρεία εναντίον των πονηρών δαιμόνων. Και σ’ Αυτόν εξομολογείται, γιατί μόνον ο Ιησούς έχει εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες. Η ψυχή με την επίκλησή της εναγκαλίζεται αδιάκοπα τον Χριστό, ο Οποίος μόνος γνωρίζει τι κρύβουν οι καρδιές των ανθρώπων. και προσπαθεί να διαφύγει με κάθε τρόπο την προσοχή των ανθρώπων η γλυκύτητά της και ο εσωτερικός της αγώνας, μήπως ο πονηρός την εξαπατήσει λαθραία, ανοίξει το δρόμο στην κακία και αφανίσει την ωραιότατη εργασία της.

    6. Νήψη είναι μια μόνιμη σταθεροποίηση του λογισμού και στάση του στην πύλη της καρδιάς. βλέπει και ακούει τους κλέφτες λογισμούς να έρχονται, δηλαδή τι λένε και τι κάνουν οι ανθρωποκτόνοι δαίμονες. Και ποια είναι η μορφή που χάραξαν και όρθωσαν οι δαίμονες και η οποία προσπαθεί με τη φαντασία να εξαπατήσει το νου. Αυτά λοιπόν αν μας απασχολούν φιλόπονα, μας φανερώνουν, αν θέλουμε, με εξαιρετική πληρότητα την πείρα του νοητού πολέμου.

    7. Τη νήψη τη γεννά ο διπλός φόβος: τόσο οι εγκαταλείψεις από τον Θεό, όσο και οι πειρασμοί που έρχονται για παιδαγωγία. Και είναι αυτή μια συνεχής παρουσία της προσοχής μέσα στην ηγεμονική δύναμη (το νου) του ανθρώπου που προσπαθεί να φράξει την πηγή των κακών λογισμών και έργων. Γι’ αυτό έρχονται και οι εγκαταλείψεις και οι αναπάντεχοι εκ μέρους του Θεού πειρασμοί προς διόρθωση του βίου μας. Και μάλιστα σ’ εκείνους που γεύθηκαν την ανάπαυση που δίνει το αγαθό της νήψεως και κατόπιν πέφτουν στην αμέλεια. Η νήψη που τηρείται συνεχώς γεννά τη συνήθεια. Η συνήθεια προκαλεί κάποια φυσική πυκνότητα στη νήψη. Κι αυτή γεννά ήρεμη θεωρία του νοητού πολέμου με τα χαρακτηριστικά του. τη διαδέχεται επίμονη ευχή του Ιησού και έπειτα γλυκιά ηρεμία του νου χωρίς φαντασίες και μια κατάσταση ενώσεως με τον Ιησού.

    8. Ο νους του ανθρώπου που μένει σταθερός και επικαλείται τον Χριστό εναντίον των πονηρών δαιμόνων και καταφεύγει σ’ Αυτόν, μοιάζει μ’ ένα θηρίο που το περικύκλωσαν πολλοί σκύλοι και αυτό έπιασε θέση σε ένα οχυρό τόπο και αντιστέκεται. Βλέπει από μακριά νοερά τους νοητούς λόγους των εχθρών και με το να παρακαλεί συνεχώς τον ειρηνοποιό Ιησού να πολεμά κατά των εχθρών, μένει απλήγωτος από αυτούς.

    9. Αν γνωρίζεις και σου δόθηκε η χάρη το πρωί να στέκεσαι εμπρός στον Θεό και να εξετάζεσαι, αλλά και να εξετάζεις τον εαυτόν σου, εννοείς τι λέω για την νήψη. Αν όχι, έχε νήψη και θα λάβεις τη χάρη.

    10. Τα συστήματα των θαλασσών τ’ αποτελεί πολύ νερό. Σύστημα και δύναμη της νήψεως και της νηφαλιότητας και της βαθιάς ψυχικής ησυχίας, και άβυσσος θεωριών φοβερών και απορρήτων και μετανοητικής ταπεινώσεως και ειλικρίνειας και αγάπης, είναι η τέλεια νήψη και η χωρίς λογισμούς ευχή του Ιησού Χριστού. Και αυτό να γίνεται μάλιστα αδιάκοπα και πυκνά και χωρίς να χάνει κανείς την υπομονή του και να μικροψυχεί.

    11. «Δε θα μπει στη βασιλεία των ουρανών καθένας που με λέει Κύριε, Κύριε, αλλ’ όποιος κάνει το θέλημα του Πατέρα μου»(Ματθ. 7, 21). Θέλημα του Πατέρα είναι: «Σεις που αγαπάτε τον Θεό να μισείτε τα πονηρά»(Ψαλμ. 96, 10). Λοιπόν, μαζί με την ευχή του Ιησού Χριστού, ας μισήσουμε και τους πονηρούς λογισμούς και να, πράξαμε το θέλημα του Θεού.

    12. Παράδειγμα τέλειο προς μίμηση και πρότυπο για το ανθρώπινο γένος και ανάκληση του προπατορικού αμαρτήματος είναι ο Κύριός μας και Θεός που έλαβε σάρκα και έβαλε εμπρός μας σαν ζωγραφικό πίνακα τον πανάρετο βίο Του. Μαζί με όλα τα καλά, μάς υπέδειξε μετά την βάπτισή Του, αφού ανέβηκε στην έρημο, και τούτο άρχισε με νηστεία τον νοητό πόλεμο εναντίον του διαβόλου, που πήγε προς Αυτόν όπως θα πήγαινε σε απλό άνθρωπο(Ματθ. 4, 3). Και με τον τρόπο που τον νίκησε, ο Κύριος δίδαξε κι εμάς τους αχρείους, πώς να παλεύουμε εναντίον των πνευμάτων της πονηρίας, δηλαδή με ταπείνωση και νηστεία και προσευχή και νήψη. Και τούτο, ενώ δεν είχε ανάγκη από αυτά, ως Θεός και Θεός των θεών.

    13. Τώρα, πόσοι τρόπο νήψεως υπάρχουν κατ’ εμέ, που μπορούν να καθαρίζουν τον νου από εμπαθείς λογισμούς, δε θα βαρεθώ να σου τους φανερώσω με γλώσσα απλή και χωρίς στολίδια. Επειδή δεν το έκρινα καλό, σε καιρό πολέμου πνευματικού, να κρύψω σ’ αυτό το λόγο την ωφέλεια μέσω των κομψών λόγων, και μάλιστα μιλώντας σε απλουστέρους. «Και συ, παιδί μου Τιμόθεε – λέει – πρόσεχε αυτά που διαβάζεις»(Α΄Τιμ. 4, 13).

    14. Ένας τρόπος νήψεως είναι να εξετάζεις συχνά και προσεκτικά την φαντασία (παράσταση) του πονηρού λογισμού, δηλ. την «προσβολή», γιατί ο σατανάς δεν μπορεί χωρίς φαντασία να δημιουργεί λογισμούς και να τους παρουσιάζει στο νου για να τον εξαπατήσει.

    15. Άλλος τρόπος είναι να κρατάς την καρδιά σου πάντοτε σε βαθιά σιωπή και ησυχία από κάθε λογισμό και να προσεύχεσαι.

    16. Άλλος τρόπος είναι να παρακαλείς συνεχώς τον Κύριο Ιησού Χριστό με ταπείνωση να έρθει σε βοήθεια.

    17. Άλλος τρόπος είναι να θυμάται κανείς ακατάπαυστα το θάνατο.

    18. Όλες αυτές οι εργασίες, αγαπητέ, εμποδίζουν τις πονηρές σκέψεις σαν φοβεροί θυρωροί. Το να προσβλέπεις στον ουρανό και να νομίζεις ότι η γη δεν είναι τίποτε, είναι και αυτό ωφέλιμο και αποτελεσματικό μαζί με τα άλλα, κι αν μου δώσει ο Θεός λόγο, θα το εκθέσω αλλού πιο εκτεταμένα.

    19. Αν κόψουμε για λίγο τις αιτίες των παθών και ασχοληθούμε με πνευματικές σκέψεις χωρίς να διατρίψουμε σε αυτές και χωρίς να το κάνουμε αυτό έργο μας, τότε εύκολα πάλι ξαναγυρίζουμε στα πάθη της σάρκας, χωρίς να κερδίσουμε τίποτε από αυτή την πνευματική εργασία μας, παρά μόνον τέλειο σκοτισμό του νου και παραστράτημα προς τα υλικά.

    20. Πρέπει ο αγωνιζόμενος τον εσωτερικό αγώνα να έχει κάθε στιγμή του χρόνου αυτά τα τέσσερα: ταπείνωση, άκρα προσοχή, αντίρρηση κατά των πονηρών λογισμών και προσευχή. Να έχει ταπείνωση, γιατί ο αγώνας είναι εναντίον των υπερηφάνων δαιμόνων, για να έχει τη βοήθεια του Χριστού πρόχειρη επειδή ο Κύριος μισεί τους υπερήφανους(Παροιμ. 3, 14). Προσοχή, για να μην έχει στην καρδιά του κανένα λογισμό, έστω και αν αυτός φαίνεται αγαθός. Αντίρρηση, ώστε μόλις με οξύτητα εννοήσει ότι ήρθε ο δαίμονας, ευθύς με οργή να φέρει αντιλογία στον πονηρό. «Θ’ απαντήσω, λέει, σε όσους με κατηγορούν: δεν θα υποταχθεί η ψυχή μου στον Θεό;»(Ψαλμ. 61, 1). Προσευχή για να φωνάξει δυνατά προς τον Χριστό με στεναγμό ανέκφραστο(Ρωμ. 8, 26), ευθύς μετά την αντίρρηση. Και τότε ο αγωνιζόμενος άνθρωπος θα δει τον εχθρό να παραλύει ή να εκδιώκεται από το προσκυνητό όνομα του Ιησού, σαν σκόνη στον άνεμο, ή να χάνεται σαν καπνός μαζί με τον πονηρό λογισμό του.

    21. Όποιος δεν έχει προσευχή απαλλαγμένη από πονηρούς λογισμούς, αυτός είναι σαν να πηγαίνει στον πόλεμο χωρίς όπλο. Προσευχή εννοώ εκείνη που γίνεται ακατάπαυστη στα βάθη της ψυχής, ώστε με την επίκληση του Χριστού, ο σατανάς που πολεμά κρυφά, να μαστιγώνεται και να καίγεται.

    22. Εσύ οφείλεις, με διαπεραστικό και διαρκώς τεταμένο μάτι του νου, να βλέπεις ώστε να αντιλαμβάνεσαι ποιος μπαίνει. και μόλις δεις ότι έρχεται να μπει πονηρός λογισμός, αμέσως με την αντίρρηση να σπάζεις την κεφαλή του φιδιού(Γεν. 3, 13). Και συγχρόνως με στεναγμό φώναξε τον Χριστό, και θα δοκιμάσεις τη θεϊκή και αόρατη βοήθεια. Και τότε θα δεις λαμπρά την απλότητα και χρηστότητα της καρδιάς.

    23. Εκείνος που κρατά ένα καθρέφτη στο χέρι του και βρίσκεται ανάμεσα σε άλλους, βλέπει στον καθρέφτη το δικό του πρόσωπο, όσο βλέπει και τα πρόσωπα των άλλων που σκύβουν στον καθρέφτη. Έτσι κι εκείνος που σκύβει μέσα στην καρδιά του, βλέπει την δική του κατάσταση μέσα σ’ αυτήν, βλέπει όμως και τα μαύρα πρόσωπα των νοητών αιθιόπων, δηλαδή των δαιμόνων.

    24. Δεν μπορεί ο νους μόνος του να νικήσει την φαντασία των δαιμόνων. Ας μην έχει ποτέ κανείς τέτοιο θάρρος. Επειδή είναι πανούργοι, υποκρίνονται ότι νικιούνται και ανατρέπουν τον αγωνιστή με την κενοδοξία. Αν όμως επικαλείσαι τον Ιησού Χριστό, τότε δεν μπορούν ούτε μια στιγμή να σταθούν και να σε δολιευθούν.

    25. Πρόσεξε να μην υπερηφανευτείς και συ, όπως παλιά ο Ισραήλ, και παραδοθείς στους νοητούς εχθρούς. Γιατί ο παλαιός Ισραήλ, αφού τον ελευθέρωσε από τους Αιγυπτίους ο Θεός των όλων, επενόησε για βοηθό του χυτό είδωλο(Εξ. 32, 4).

    26. Είδωλο χυτό να εννοήσεις τον ασθενή νου μας, ο οποίος ενόσω παρακαλεί τον Ιησού Χριστό εναντίον των πονηρών πνευμάτων, εύκολα τα καταδιώκει και με τεχνική μέθοδο κατατροπώνει τις αόρατες και εχθρικές δυνάμεις του εχθρού. Όταν όμως ο νους αποκτήσει απερίσκεπτα θάρρος στον εαυτό του, τότε κατακρημνίζεται σαν το πουλί που λέγεται οξύπτερος. Λέει η Γραφή: «Η καρδιά μου ήλπισε στον Θεό, πήρα βοήθεια, και η σάρκα μου αναβλάστησε»(Ψαλμ. 27, 7). «Και ποιος εκτός από τον Κύριο θα με αναστήσει και θα συμπαραταχθεί μαζί μου εναντίον των αμέτρητων λογισμών που τραβούν στο κακό;»(Ψαλμ. 93, 16). Όποιος έχει το θάρρος στον εαυτό του και όχι στον Θεό, θα έχει πτώση τρομακτική.

    27. Της καρδιακής ησυχίας αγαπητέ, πρότυπο και παράδειγμα (αν θέλεις να αγωνίζεσαι) να έχεις το μικρό ζωύφιο, την αράχνη. Διαφορετικά δεν θεωρείσαι ότι ησύχασες στο νου όπως πρέπει. Η αράχνη κυνηγά τις μικρές μύγες. κι εσύ, αν ησυχάζεις κοπιάζοντας μέσα στην ψυχή σου, δεν θα πάψεις να σκοτώνεις πάντοτε τα μικρά νήπια της Βαβυλώνας. με τον φόνο αυτόν μακαρίζεσαι από το Άγιο Πνεύμα δια του Δαβίδ(Ψαλμ. 136,9).

    28. Δεν είναι δυνατόν η Ερυθρά Θάλασσα να φανεί στο στερέωμα ανάμεσα στ’ αστέρια, ούτε είναι δυνατόν, άνθρωπος που ζει πάνω στη γη να μην αναπνέει τον αέρα. Έτσι δεν είναι δυνατό να καθαρίσουμε την καρδιά μας από τις εμπαθείς σκέψεις και να διώξουμε τους νοητούς εχθρούς απ’ αυτή χωρίς συχνή επίκληση του Ιησού Χριστού.

    29. Αν με ταπεινό φρόνημα και μνήμη θανάτου και αυτοκατηγορία και αντίρρηση κατά των πονηρών λογισμών και με επίκληση του Ιησού Χριστού μένεις μέσα στην καρδιά σου και αν τον στενό αλλά χαροποιό και τερπνό δρόμο της διάνοιας με τα παραπάνω όπλα βαδίζεις καθημερινά έχοντας νήψη, θα φτάσεις σε άγιες θεωρίες Αγίων. Και θα φωτιστείς σε βαθιά μυστήρια από τον Χριστό, στον Οποίο βρίσκονται οι θησαυροί οι κρυμμένοι της γνώσεως και της σοφίας(Κολ. 2, 3), στον Οποίο κατοικεί όλη η θεότητα με σωματική μορφή(Κολ. 2, 9). Θα αισθανθείς δηλαδή ότι μαζί με τον Ιησού, πήδησε ορμητικά στην ψυχή σου το Άγιο Πνεύμα, από το Οποίο ο νους του ανθρώπου φωτίζεται να βλέπει με ξέσκεπο πρόσωπο(Β΄Κορ. 3, 18). «Κανείς – λέει η Γραφή – δεν μπορεί να πει Κύριε Ιησού, παρά μόνο με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος»(Α΄Κορ. 12, 3), δηλαδή το Άγιο Πνεύμα βεβαιώνει μυστικά ότι έχεις μέσα σου τον ζητούμενο Κύριο.

    30. Πρέπει να γνωρίζουν και τούτο εκείνοι που θέλουν να μαθαίνουν τα θεία ότι οι φθονεροί δαίμονες πολλές φορές κρύβουν και συμμαζεύουν από μας το νοητό πόλεμο, γιατί φθονούν οι άγριοι την από τον πόλεμο προερχόμενη ωφέλεια και γνώση και ανύψωση προς τον Θεό. Θέλουν να μας κάνουν να μην φροντίζουμε και τότε ξαφνικά ν’ αρπάξουν τον νου μας και ν’ αφαιρέσουν την προσοχή της διάνοιας. Γιατί αδιάκοπος σκοπός των δαιμόνων και αγώνας τους είναι να μην αφήνουν διόλου την καρδιά μας να ζει με προσοχή, επειδή γνωρίζουν τον πλούτο που μαζεύουμε απ’ αυτό στην ψυχή μας. Εμείς όμως τότε μάλιστα με την μνήμη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού να επεκτεινόμαστε σε πνευματικές θεωρίες και ο πόλεμος θα γυρίζει πάλι στον νου μας. Μόνο με την γνώμη – για να το πω έτσι – του Κυρίου και με ταπείνωση πολλή ας τα κάνουμε όλα.

    31. Εφόσον ζούμε σε κοινόβιο, πρέπει με την αβίαστη προαίρεσή μας και με πρόθυμη καρδιά να κόβουμε κάθε θέλημά μας απέναντι στον ηγούμενο. Και με την βοήθεια του Θεού, γινόμαστε ευπειθείς, ήμεροι και χωρίς δικό μας θέλημα. Αυτό όμως πρέπει να γίνεται με τέχνη, για να μην ταραζόμαστε από την οργή και να μην κινούμε το θυμικό μέρος της ψυχής παράλογα και παρά φύση, και βρεθούμε έτσι να μην έχουμε παρρησία στον αόρατο πόλεμο. Γιατί, όταν δεν κόβουμε το θέλημά μας εκουσίως, συνήθως θυμώνουμε εναντίον εκείνων οι οποίοι επιχειρούν να μας το κόψουν ακουσίως μας. Και από αυτό, ο θυμός που άναψε γαυγίζοντας άγρια, αφανίζει τη γνώση της πάλης που με πολλή δυσκολία μπορέσαμε να αποκτήσουμε γιατί ο θυμός εκ φύσεως είναι καταστρεπτικός. Αν κινηθεί εναντίον δαιμονικών λογισμών, τους καταστρέφει και τους εξαφανίζει. Αν πάλι βράζει εναντίον των ανθρώπων, καταστρέφει τους αγαθούς λογισμούς μας. Λοιπόν ο θυμός, βλέπω ότι είναι καταστρεπτικός κάθε λογισμού, είτε πονηρού, είτε ακόμη και αγαθού μας έχει δοθεί από τον Θεό ως όπλο και τόξο, αν δεν χρησιμοποιείται εναντίον και των δύο λογισμών. Αν όμως ενεργεί διαφορετικά, τότε είναι καταστρεπτικός. Γιατί εγώ γνωρίζω και σκύλο θρασύ, ο οποίος καταστρέφει τα πρόβατα όπως ο λύκος.

    32. Πρέπει να μισούμε την ελευθεροστομία σαν δηλητήριο της έχιδνας και να αποφεύγουμε τις πολλές συνομιλίες σαν φίδια και γεννήματα εχιδνών(Ματθ. 3, 7), γιατί αυτές μπορούν το ταχύτερο να κάνουν τον αγωνιστή να λησμονήσει τελείως τον εσωτερικό πόλεμο και να κατακρημνίσουν την ψυχή από την υψηλή χαρά που προέρχεται από την καθαρότητα της καρδιάς. Η καταραμένη λησμοσύνη είναι αντίθετη στην καρδιακή προσοχή, όσο το νερό στη φωτιά, και κάθε στιγμή τής είναι ισχυρός αντίπαλος από την λησμοσύνη καταντούμε στην αμέλεια και από την αμέλεια στην καταφρόνηση των θείων και τη ραθυμία και σε άτοπες επιθυμίες. Κι έτσι πάλι γυρίζουμε πίσω όπως ο σκύλος γυρίζει στον εμετό του(Β΄Πετρ. 2, 22). Ας αποφύγουμε λοιπόν την ελευθεροστομία σαν θανατηφόρο φαρμάκι. Τα κακά αποτελέσματα από τη λησμοσύνη γιατρεύει μια πολύ αυστηρή φύλαξη του νου και μια αδιάκοπη επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Δίχως Αυτόν τίποτε δεν μπορούμε να κάνουμε(Ιω. 15, 5).

    33. Δεν είναι δυνατόν να πιάσεις φιλία με το φίδι και να το βάλεις μέσα στον κόρφο σου ούτε είναι δυνατόν να χαϊδεύεις και να περιποιείσαι το σώμα σου με κάθε τρόπο και να το αγαπάς, εκτός απ’ όσο του είναι αναγκαίο και του χρειάζεται, και συγχρόνως να φροντίζεις για την ουράνια αρετή. Γιατί, εκ φύσεως το φίδι δαγκώνει, ενώ το σώμα μολύνει με την ηδονή εκείνον που το περιποιείται. Σε ό,τι φταίει το σώμα, κτύπα το με γροθιές χωρίς να το λυπάσαι σαν μεθυσμένος δούλος που δραπέτευσε, ας λάβει την πείρα του μαστιγώματος από τον κύριό του κι ας φύγει από τα καπηλειά. Ας μην αγνοεί την άφθαρτη κυρία του, την ψυχή, αυτό που είναι φθαρτή λάσπη, και δούλος της ψυχής όλο σκοτάδι. Μέχρι το θάνατό σου μην εμπιστευτείς να πάρεις θάρρος με τη σάρκα σου. Λέει η Γραφή: «Το θέλημα της σάρκας είναι έχθρα κατά του Θεού. Και η σάρκα επιθυμεί αντίθετα με το πνεύμα, και το πνεύμα αντίθετα με την σάρκα. Όσοι ζούνε ζωή σαρκική δεν μπορούν ν’ αρέσουν στον Θεό. Εμείς όμως δεν είμαστε σαρκικοί, αλλά πνευματικοί»(Ρωμ. 8, 6. Γαλ. 5, 17).

    34. Έργο της φρονήσεως είναι να κινεί πάντοτε το θυμικό μέρος της ψυχής, για να συνάπτουμε την εσωτερική μάχη κατά των παθών και των δαιμονικών προσβολών και να κατηγορούμε τον εαυτό μας. Έργο της σοφίας είναι να παρακινεί το λογιστικό μέρος της ψυχής σε νήψη και ολοκληρωμένη και σε πνευματική θεωρία. Έργο της δικαιοσύνης είναι να διευθύνει το επιθυμητικό μέρος της ψυχής προς την αρετή και τον Θεό, ενώ έργο της ανδρείας είναι να κυβερνά και να κατέχει τις πέντε αισθήσεις για να μην μολύνεται από αυτές τόσο ο εσωτερικός μας άνθρωπος, δηλαδή η καρδιά, όσο και ο εξωτερικός, δηλαδή το σώμα.

    35. «Πάνω στον Ισραήλ λάμπει η μεγαλοπρέπειά Του», δηλαδή πάνω στο νου που βλέπει, όσο είναι δυνατό, το κάλλος της δόξας του Θεού, «και η δύναμή Του φανερώνεται στα νέφη»(Ψαλμ. 67, 35), δηλαδή στις ψυχές τις ολοφώτεινες που ατενίζουν τα πρωινά Αυτόν που κάθεται στα δεξιά του Πατέρα Του, να φεγγοβολεί προς αυτές, σαν τον ήλιο που ακτινοβολεί ανάμεσα από τα καθαρά σύννεφα, και τις δείχνει αξιαγάπητες.

    36. Ένας που αμαρτάνει, λέει η θεία Γραφή, θα χάσει μεγάλη δικαιοσύνη και αρετή(Εκκλ. 9, 18). Και ο νους που αμαρτάνει θα χάσει τα αθάνατα και άφθαρτα ποτά και φαγητά που αναφέρονται στο ίδιο κεφάλαιο (Εκκλ. 9, 7).

    37. Δεν είμαστε δυνατότεροι από τον Σαμψών, ούτε σοφότεροι από τον Σολομώντα, ούτε έχουμε μεγαλύτερη γνώση από τον Δαβίδ ούτε αγαπούμε τον Θεό περισσότερο από τον κορυφαίο Πέτρο. Ας μην έχουμε λοιπόν θάρρος στον εαυτό μας, γιατί λέει η Γραφή: «Όποιος έχει θάρρος στον εαυτό του, θα έχει πτώση τρομακτική»(Ιωβ 18, 12).

    38. Ας μάθουμε από τον Χριστό την ταπεινοφροσύνη και από τον Δαβίδ την ταπείνωση και από τον Πέτρο το να δακρύζουμε για όσα συμβαίνουν αλλά ας μην απελπιζόμαστε, όπως ο Σαμψών, ο Ιούδας και ο Σολομών, που ήταν πάρα πολύ σοφός.

    39. Ο διάβολος, σαν λιοντάρι που μουγκρίζει, περπατεί μαζί με τις δυνάμεις του ζητώντας ποιον να καταπιεί(Α΄Πετρ. 5, 8). Η καρδιακή λοιπόν προσοχή και νήψη και αντίρρηση και ευχή προς τον Ιησού Χριστό, τον Θεό μας, ας μην παύει ποτέ. Γιατί καλύτερη βοήθεια, εκτός από τον Ιησού, δεν θα βρεις σε όλη την ζωή σου. Μόνο Αυτός ο Κύριος γνωρίζει, ως Θεός που είναι, τις πανουργίες και τις μεθόδους και τους δόλους των δαιμόνων.

    40. Η ψυχή λοιπόν ας έχει το θάρρος της στον Χριστό και ας τον παρακαλεί και καθόλου ας μην δειλιάζει, γιατί δεν πολεμεί μόνη της, αλλά μαζί με τον φοβερό βασιλιά Ιησού Χριστό, που είναι ο Κτίστης όλων των όντων, ασωμάτων και σωματικών, δηλαδή ορατών και αοράτων.

    41. Όπως η βροχή όσο περισσότερο πέφτει πάνω στη γη, τόσο την μαλακώνει, έτσι και τη γη της καρδιάς μας χαροποιεί και ευφραίνει το άγιο όνομα του Χριστού, όσο περισσότερο το φωνάζουμε και όσο συχνότερα το επικαλούμαστε.

    42. Είναι καλό λοιπόν να γνωρίζουν οι άπειροι ότι, εμείς οι παχείς που κλίνουμε στη γη και με το σώμα μας και με το φρόνημά μας, έχουμε εχθρούς ασώματους και αόρατους, που θέλουν το κακό μας και ξέρουν καλά την τέχνη να μας κακοποιήσουν και είναι δραστήριοι και ευκίνητοι και εμπειροπόλεμοι από τα χρόνια του Αδάμ και μέχρι τώρα και δεν έχουμε άλλον τρόπο να τους νικήσουμε παρά μόνο με την ακατάπαυστη νήψη του νου και την επίκληση του Ιησού Χριστού του Θεού και Δημιουργού μας. Και για εκείνους που είναι ακόμη άπειροι, ας είναι τα παραπάνω, δηλ. η ευχή του Ιησού Χριστού και η προτροπή να δοκιμάσουν και να γνωρίσουν το καλό. Για όσους όμως έχουν πείρα, η πράξη και η δοκιμασία και η ανάπαυση που δίνει το καλό, είναι άριστος τρόπος και δάσκαλος.

    43. Το μικρό, δηλαδή το απονήρευτο παιδί, όταν βλέπει κάποιον που κάνει θεατρικά τεχνάσματα, ευχαριστείται και τον ακολουθεί από ακακία. Έτσι και η ψυχή μας, επειδή είναι απλή και αγαθή, γιατί έτσι πλάστηκε από τον αγαθό Κύριο, ευχαριστείται από τις προσβολές του διαβόλου που παριστάνει ψευδείς φαντασίες. Και έτσι εξαπατάται και τρέχει προς το κακό σαν να ήταν καλό, όπως η περιστέρα τρέχει πίσω από τον εχθρό των παιδιών της. Ανακατώνει η ψυχή τους λογισμούς της με τη φαντασία της δαιμονικής προσβολής, λ.χ. ένα πρόσωπο γυναίκας ωραίας, ή κάτι άλλο που απαγορεύεται τελείως από τις εντολές του Χριστού. Θέλει να κάνει πραγματικότητα ό,τι ωραίο είδε στην φαντασία της. Και τότε αφού δώσει τη συγκατάθεσή της, πραγματοποιεί και με το σώμα εκείνη την αμαρτία που είδε με το νου της, με συνέπεια την ίδια της την κατάκριση.

    44. Αυτή είναι η τέχνη του πονηρού, και με αυτά τα βέλη δηλητηριάζει την ψυχή. Γι’ αυτό δεν είναι ασφαλές, πριν αποκτήσει ο νους μεγάλη πολεμική πείρα, να αφήνει τους λογισμούς να μπαίνουν μέσα στην καρδιά μας και μάλιστα στην αρχή, επειδή ακόμη η ψυχή μας ευχαριστείται στις δαιμονικές προσβολές και τις ακολουθεί. Αλλά πρέπει μόνο να τους εννοεί και να τους κόβει μόλις φανούν και την προσβάλλουν. Όταν ο νους πολυκαιρίσει σ’ αυτό το θαυμαστό έργο και εξασκηθεί και εννοήσει καλά και του γίνει σταθερή συνήθεια ο πόλεμος και η αληθινή γνώση των λογισμών του, κι όταν μπορεί, όπως λέει ο προφήτης, εύκολα να πιάνει τις νεαρές αλεπούδες(Άσμα 2, 15), τότε με προσοχή και επιμέλεια, πρέπει να τους αφήνει να έρχονται και να τους ελέγχει.

    45. Όπως είναι αδύνατο μέσα από τον ίδιο σωλήνα να περάσουν φωτιά και νερό μαζί, έτσι είναι αδύνατο να μπει η αμαρτία μέσα στην καρδιά μας, αν δεν χτυπήσει πρώτα την πόρτα της καρδιάς με προσβολή μιας αμαρτωλής φαντασίας.

    46. Πρώτα- πρώτα, υπάρχει η προσβολή της κακής σκέψεως. Δεύτερο, ο συνδυασμός, όταν ανακατώνονται οι δικοί μας και οι δαιμονικοί λογισμοί. Τρίτο, η συγκατάθεση, όταν οι λογισμοί μας συσκέπτονται με τους δαιμονικούς λογισμούς για να διαπράξουν το κακό. Τέταρτο είναι η αισθητή πράξη, δηλαδή η αμαρτία. Αν λοιπόν ο νους προσέχει με νήψη, και με την αντίρρηση και με την επίκληση του Κυρίου Ιησού φυγαδεύει την προσβολή μόλις αναφανεί, τότε τα επόμενα (συνδυασμός, συγκατάθεση, αμαρτία) μένουν αργά. Ο πονηρός δαίμονας επειδή είναι ασώματος νους, δεν μπορεί διαφορετικά να πλανήσει τις ψυχές, παρά με την φαντασία και τους λογισμούς. Για την προσβολή ο Δαβίδ λέει: «Κάθε πρωί σκότωνα όλους τους αμαρτωλούς της γης»(Ψαλμ. 100, 8). Και ο μέγας Μωυσής λέει για την συγκατάθεση: «Δεν θα δώσεις την συγκατάθεσή σου σ’ αυτούς, για να μη σε κάνουν και αμαρτήσεις»(Εξ. 23, 32).

    47. Νους με νου συμπλέκεται αόρατα και πολεμά, δηλαδή ο δαιμονικός νους με το δικό μας. Και γι’ αυτό είναι ανάγκη κάθε στιγμή να φωνάζουμε προς τον Χριστό, να διώξει τον δαιμονικό νου και να μας δώσει τη νίκη ως φιλάνθρωπος.

    48. Υπόδειγμα της ησυχίας της καρδιάς να έχεις εκείνον που κρατεί στο χέρι του καθρέφτη και βλέπει μέσα σ’ αυτόν αδιάκοπα. Και τότε θα βλέπεις εκείνα που ζωγραφίζονται νοερά μέσα στην καρδιά σου, τόσο τα πονηρά όσο και τα αγαθά.

    49. Κοίταξε να μην έχεις κανένα λογισμό στην καρδιά σου, ούτε παράλογο ούτε εύλογο, για να αναγνωρίζεις εύκολα τους αλλόφυλους, δηλαδή τους πρωτότοκους γιους των Αιγυπτίων.

    50. Πόσο ωφέλιμη και τερπνή, φωτεινή και γλυκύτατη, πανέμορφη, λαμπρή και ωραία αρετή είναι η νήψη, όταν από Σένα Χριστέ μπαίνει σε καλό δρόμο και όταν ο άγρυπνος νους του ανθρώπου την ασκεί με μεγάλη ταπείνωση. Απλώνει μέχρι την θάλασσα και μέχρι την άβυσσο των θεωριών τα κλήματά της και μέχρι των τερπνών και θείων μυστηρίων τα βλαστάρια της(Ψαλμ. 79, 12). Ποτίζει το νου που από πολύ καιρό τον έχει κατακάψει η ασέβεια με την αρμύρα των πονηρών δαιμονικών λογισμών και το εχθρικό σαρκικό φρόνημα, το οποίο είναι θάνατος(Ρωμ. 8, 6-8 ).

    51. Η νήψη μοιάζει με την κλίμακα του Ιακώβ, πάνω στην οποία μένει ο Θεός και ανεβαίνουν οι Άγγελοι(Γεν. 28, 12). Γιατί αφανίζει και καταστρέφει από την ψυχή μας κάθε κακό. Αυτή κόβει την πολυλογία, την κακολογία εναντίον των άλλων, την κατάκριση και όλο τον κατάλογο των αισθητών αμαρτημάτων, γιατί δεν ανέχεται ούτε για μια στιγμή να στερηθεί εξαιτίας τους την δική της γλυκύτητα.

    52. Την νήψη, αδελφοί μου, ας την ασκούμε με προθυμία. Και στα ύψη της με καθαρή διάνοια πετώντας με την χάρη του Ιησού Χριστού, ας αναλογιζόμαστε τα αμαρτήματά μας και τον προηγούμενο βίο μας. Έτσι, νιώθοντας συντριβή και ταπείνωση με την μνήμη των αμαρτιών μας, θα έχουμε ακατάπαυστη τη βοήθεια του Ιησού Χριστού του Θεού μας στον αόρατο πόλεμο. Όταν στερηθούμε την βοήθεια του Ιησού από υπερηφάνεια ή κενοδοξία ή φιλαυτία, τότε στερούμαστε και την καθαρότητα της καρδιάς, με την οποία φανερώνεται ο Θεός στον άνθρωπο. επειδή η αιτία να δούμε τον Θεό, σύμφωνα με την υπόσχεση του Κυρίου(Ματθ. 5, 8), είναι η καθαρότητα της καρδιάς.

    53. Ο νους που δεν αμελεί την κρυφή εργασία του, μαζί με τα άλλα καλά που θα βρει από την αδιάκοπη φύλαξή του, θα βρει και τις πέντε αισθήσεις του σώματος να είναι αργές από τα εξωτερικά κακά. Γιατί με το να προσέχει στην αρετή και τη νήψη του και με το να θέλει να ενδιατρίβει στις καλές σκέψεις, δεν ανέχεται να τον κλέβουν οι πέντε αισθήσεις που του φέρνουν υλικούς και μάταιους λογισμούς. αλλά επειδή γνωρίζει πόσο απατηλές είναι, τις πιο πολλές φορές τις περιορίζει ακόμη και μέσα του.

    54. Μένε μέσα στη διάνοιά σου δια της νήψεως και δεν θα κοπιάσεις στους πειρασμούς. Αν φεύγεις από εκεί, υπόμενε τους πειρασμούς που έρχονται.

    55. Όπως εκείνους που έχουν κακοφάγει, τους ωφελεί το πικρό αψίνθιο, έτσι και οι κακότροποι έχουν συμφέρον να υποφέρουν θλίψεις.

    56. Αν δε θέλεις να υποφέρεις κακά, μη θέλεις και να κάνεις κακά, γιατί σ’ αυτό ακολουθεί, χωρίς εξαίρεση, εκείνο. Ό,τι σπείρει ο άνθρωπος, τούτο και θα θερίσει(Γαλ. 6, 7). Όταν λοιπόν εκουσίως σπέρνουμε τα πονηρά κι έπειτα ακουσίως τα θερίζουμε, οφείλουμε να θαυμάζουμε τη δικαιοσύνη του Θεού.

    57. Τυφλώνεται ο νους με τα τρία αυτά πάθη, τη φιλαργυρία, την κενοδοξία και την ηδονή.

    58. Η γνώση και η πίστη, που είναι σύντροφοι της ανθρώπινης φύσεως, από τίποτε άλλο δεν αδυνάτισαν, παρά από τις τρεις προηγούμενες κακίες.

    59. Ο θυμός και η οργή και οι πόλεμοι και οι φόνοι και όλος ο κατάλογος των λοιπών κακών, εξαιτίας των προηγουμένων τριών κακιών ισχυροποιήθηκαν πάρα πολύ μεταξύ των ανθρώπων.

    60. Εκείνος που δεν γνωρίζει την αλήθεια, δεν μπορεί και να πιστεύει αληθινά. Γιατί η γνώση φυσικά προηγείται από την πίστη, κι αυτό επειδή εκείνα που λέει η Γραφή, δεν θα λέει μόνο για να τα μάθουμε, αλλά για να τα πράξουμε.

    61. Ας αρχίσουμε λοιπόν το έργο. Έτσι σιγά σιγά προκόβοντας θα βρούμε ότι η ελπίδα στον Θεό και η βέβαιη πίστη και η βαθύτερη γνώση και η απελευθέρωση από τους πειρασμούς και τα θεία χαρίσματα και η από την καρδιά εξομολόγηση και τα συνεχή δάκρυα, έρχονται στους πιστούς με την προσευχή. Και όχι αυτά μόνο. αλλά και η υπομονή στις θλίψεις και η ειλικρινής συγχώρηση του πλησίον και η βαθιά γνώση του πνευματικού νόμου και η εύρεση της δικαιοσύνης του Θεού και η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος και η χορήγηση των πνευματικών θησαυρών και όλα όσα υποσχέθηκε ο Θεός να δώσει στους πιστούς και στον παρόντα και στον μέλλοντα αιώνα. Και μ’ ένα λόγο, είναι αδύνατο να φανεί η ψυχή εικόνα Θεού, παρεκτός με χάρισμα του Θεού και πίστη του ανθρώπου, ο οποίος παραμένει με μεγάλη ταπεινοφροσύνη και αδιάσπαστη προσευχή στη διάνοιά του.

    62. Μεγάλο αγαθό πράγματι από την πείρα έχουμε παραλάβει, το να επικαλούμαστε συνεχώς τον Κύριο Ιησού εναντίον των νοητών εχθρών, όσοι θέλουμε να καθαρίσουμε την καρδιά μας. Και παρατήρησε, πώς ο λόγος που λέω είναι σύμφωνος με τις Άγιες Γραφές. Λέει κάπου: «Να ετοιμάζεσαι Ισραήλ για να επικαλείσαι το όνομα του Κυρίου του Θεού σου»(Αμώς 4, 12). Και ο Απόστολος λέει: «Να προσεύχεστε αδιαλείπτως»(Α΄Θεσ. 5, 17). Και ο Κύριός μας λέει: «Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε δίχως εμένα. Όποιος μένει σ’ εμένα κι εγώ σ’ αυτόν, αυτός κάνει πολύ καρπό. Αν δε μείνει σ’ εμένα, θα πεταχτεί έξω όπως το ξερό κλήμα»(Ιω. 15, 5-6). Μέγα αγαθό είναι η προσευχή, το οποίο περιέχει όλες τις αρετές, γιατί καθαρίζει την καρδιά, μέσα στην οποία ο Θεός φανερώνεται στους πιστούς.

    63. Η ταπείνωση, επειδή εκ φύσεως ανυψώνει τον άνθρωπο και έχει την αγάπη του Θεού και αφανίζει σχεδόν όλα τα κακά που υπάρχουν μέσα μας τα οποία μισεί ο Θεός, είναι δυσκολοκατόρθωτη. Και μπορείς να βρεις σε έναν άνθρωπο μερική εργασία πολλών αρετών, αν όμως ζητήσεις και μυρωδιά μόνον ταπεινώσεως, μόλις που θα τη βρεις. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να έχουμε μεγάλη επιμέλεια, ώστε να αποκτήσουμε την αγία ταπείνωση. Η Γραφή, τον διάβολο τον ονομάζει ακάθαρτο, επειδή εξαρχής απώθησε το αγαθό της ταπεινοφροσύνης και αγάπησε την υπερηφάνεια. Γι’ αυτό και πνεύμα ακάθαρτο ονομάζεται σε όλες τις Γραφές(Ματθ. 10, 1. 12, 43 κ.ά.). Ποια σωματική ακαθαρσία μπορεί να κάνει ο ασώματος, άσαρκος και αστάθμητος, για να τον λέει η Γραφή ακάθαρτο; Φανερό είναι ότι για την υπερηφάνεια του ονομάστηκε ακάθαρτος και από καθαρός και φωτεινός άγγελος, έγινε βέβηλος. Επειδή, για τον Θεό είναι ακάθαρτος κάθε υπερήφανος(Παροιμ. 16, 5), και πρώτη αμαρτία είναι η υπερηφάνεια(Σ. Σειρ. 10, 13). Έτσι και ο υπερήφανος Φαραώ έλεγε: «Δε γνωρίζω τον Θεό σου και δε θα ελευθερώσω τον Ισραήλ»(Εξ. 5, 2).

    64. Υπάρχουν πολλά έργα και πράξεις του νου που μπορούν να μας προμηθεύσουν το αγαθό δώρο της ταπεινοφροσύνης, αν δεν είμαστε αμελείς για την σωτηρία μας. δηλαδή η μνήμη των αμαρτιών μας, όσες κάναμε με λόγια, με έργα και με το νου μας, και άλλα πολλά που βοηθούν να αποκτήσουμε την ταπεινοφροσύνη. Ταπείνωση αληθινή προξενεί και το να θυμόμαστε πάντοτε τα κατορθώματα της αρετής των άλλων και να μεγαλοποιούμε τα άλλα φυσικά πλεονεκτήματά τους και να συγκρίνουμε τα δικά μας έργα με τα δικά τους, για να βλέπουμε ότι είμαστε κατώτεροι από αυτούς. Και έτσι βλέποντας ο νους την ευτέλειά του και πόσο υστερεί από την τελειότητα των αδελφών, θεωρεί τον εαυτό του χώμα και στάχτη και όχι άνθρωπο, αλλά σκύλο, επειδή σε όλα είναι κατώτερος και πολύ πίσω από όλους τους λογικούς ανθρώπους.

    65. Λέει το στόμα του Χριστού, ο στύλος της Εκκλησίας, ο μέγας πατέρας μας Βασίλειος: «Μεγάλο καλό για να μην αμαρτάνουμε, ούτε την άλλη μέρα να πέφτουμε στα ίδια αμαρτήματα, είναι το να ανακρίνουμε στο τέλος της ημέρας την συνείδησή μας σε τι σφάλαμε και τι καλό κάναμε. Αυτό έκανε και ο Ιώβ για τον εαυτό του και για τα παιδιά του(Ιώβ 1, 5). Γιατί οι ανακρίσεις των πράξεων μας, όταν γίνονται κάθε μέρα, μας φωτίζουν τι πρέπει να κάνουμε κάθε στιγμή».

    66. Και άλλος πάλι σοφός στα θεία είπε: «Αρχή της καρποφορίας είναι το άνθος και αρχή της πρακτικής αρετής είναι η εγκράτεια». Λοιπόν ας εγκρατευτούμε. και αυτό με μέτρο και ζύγι, όπως διδάσκουν οι Πατέρες. Και όλη την ημέρα, τις δώδεκα ώρες, να τις περνούμε με νήψη και φύλαξη του νου. Αν κάνουμε έτσι, θα μπορέσουμε με κάποια βία να σβήσουμε και να λιγοστέψουμε την κακία με την βοήθεια του Θεού. Επειδή με τη βία κατορθώνεται η ενάρετη ζωή, με την οποία μας δίνεται η Βασιλεία των Ουρανών(Ματθ. 11, 12).

    67. Ο δρόμος για τη θεία γνώση είναι η απάθεια και η ταπείνωση. Χωρίς αυτές, κανείς δεν θα δει τον Κύριο.

    68. Εκείνος που προσέχει διαρκώς στο εσωτερικό του, είναι φρόνιμος και εγκρατής. και όχι μόνο αυτό, αλλά και ασχολείται με πνευματικές θεωρίες και θεολογεί και προσεύχεται. Και αυτό είναι εκείνο που λέει ο Απόστολος: «Να οδηγείστε από το Πνεύμα και δε θα εκτελέσετε επιθυμία της σάρκας»(Γαλ. 5, 16).

    69. Όποιος δεν ξέρει να βαδίζει τον πνευματικό δρόμο, δεν φροντίζει διόλου για τις εμπαθείς σκέψεις. Όλη του η ασχολία είναι γύρω από τη σάρκα και ή είναι γαστρίμαργος και ακόλαστος, ή λυπάται και οργίζεται και μνησικακεί. με αυτά σκοτίζει το νου του. Ή πάλι μεταχειρίζεται υπερβολική άσκηση και θολώνει την διάνοιά του.

    70. Εκείνος που εγκατέλειψε τα εξωτερικά μόνο πράγματα, π.χ. την γυναίκα, τα χρήματα κλπ., μόνον εξωτερικώς έγινε μοναχός, όχι όμως και εσωτερικώς. Εκείνος ο οποίος απαρνήθηκε και τις εμπαθείς σκέψεις του νου του, αυτός είναι αληθινός μοναχός. Και τον εξωτερικό άνθρωπο, εύκολα τον κάνει κανείς μοναχό, αν θελήσει. Αλλά για να κάνεις μοναχό τον εσωτερικό άνθρωπο, χρειάζεται μεγάλος αγώνας.

    71. Ποιος άραγε είναι εκείνος στην παρούσα γενιά, που έχει απαλλαγεί εντελώς από εμπαθείς σκέψεις και αξιώθηκε να αποκτήσει και να έχει διαπαντός την καθαρή και μακριά από κάθε υλική σκέψη προσευχή; Αυτό είναι το σημάδι του εσωτερικού μοναχού.

    72. Πολλά πάθη είναι κρυμμένα μέσα στις ψυχές μας. Και φανερώνονται τότε, όταν παρουσιάζονται οι αιτίες τους.

    73. Μην αφιερώνεις όλη σου την ασχολία γύρω από τη σάρκα, αλλά όρισέ της άσκηση κατά δύναμη και όλο σου το νου να τον στρέφεις εντός σου. Γιατί η σωματική άσκηση λίγο ωφελεί, ενώ η ευσέβεια είναι σε όλα ωφέλιμη(Α΄Τιμ. 4, 8).

    74. Όταν τα πάθη πάψουν να ενεργούν, είτε γιατί αποκόπτονται οι αιτίες, είτε γιατί οι δαίμονες δολίως υποχωρούν, ακολουθεί η υπερηφάνεια.

    75. Η ταπείνωση και η ταλαιπώρηση της σάρκας ελευθερώνουν τον άνθρωπο από κάθε αμαρτία. η πρώτη καταργεί τα πάθη της ψυχής, η άλλη τα πάθη του σώματος. Γι’ αυτό λέει ο Κύριος: «Μακάριοι όσοι έχουν καθαρή καρδιά διότι αυτοί θα δουν τον Θεό»(Ματθ. 5, 8). Θα δουν τον Θεό και τους θησαυρούς Του, όταν με την αγάπη και την εγκράτεια καθαρίσουν τον εαυτό τους. Και τόσο περισσότερο θα Τον δουν, όσο επιτείνουν την κάθαρση.

    76. Σκοπιά από την οποία βλέπει κανείς τους λόγους κάθε αρετής είναι η τήρηση του νου, όπως ο παλαιός εκείνος φρουρός του Δαβίδ φανέρωνε την «περιτομή της καρδιάς»(Β΄Βασ. 18, 24).

    77. Όπως όταν βλέπουμε με τα μάτια μας εκείνα που βλάπτουν, βλαπτόμαστε, έτσι και όταν συλλογιζόμαστε με το νου μας πονηρούς λογισμούς.

    78. Όπως όταν χτυπήσει κανείς την ρίζα του φυτού, το ξεραίνει ολόκληρο, έτσι συμβαίνει και όταν χτυπηθεί από τους πονηρούς λογισμούς η καρδιά του ανθρώπου. Πρέπει να προσέχουμε κάθε στιγμή, γιατί οι δαίμονες ποτέ δεν κάθονται αργοί.

    79. Ο Κύριος, θέλοντας να δείξει ότι κάθε εντολή την εκτελούμε από χρέος, ενώ η υιοθεσία που προσφέρει, συντελείται στους ανθρώπους με το αίμα Του, λέει: «Όταν κάνετε όσα έχετε διαταχθεί, να πείτε ότι είμαστε αχρείοι δούλοι και κάναμε αυτό που οφείλαμε»(Λουκ. 17, 10). Γι’ αυτό δεν είναι μισθός έργων η Βασιλεία των Ουρανών, αλλά χάρη και δωρεά του Κυρίου που έχει ετοιμάσει για τους πιστούς δούλους Του. Δεν απαιτεί ο δούλος την ελευθερία ως μισθό, αλλά ευχαριστεί ως οφειλέτης και την περιμένει ως δωρεά.

    80. Ο Χριστός πέθανε για τις αμαρτίες μας, σύμφωνα με τις Γραφές(Α΄Κορ. 15, 3), και σε όσους Τον υπηρετούν καλώς, χαρίζει την ελευθερία. Γιατί λέει: «Εύγε δούλε χρήσιμε και πιστέ. στάθηκες πιστός στα λίγα, θα σου εμπιστευθώ πολλά. Έλα μέσα στη χαρά του Κυρίου σου»(Ματθ. 25, 21). Αλλά δεν είναι ακόμη δούλος πιστός εκείνος που στηρίζεται στην απλή και ψιλή γνώση, αλλά εκείνος που δείχνει την πίστη του με την υπακοή στον εντολοδότη Χριστό.

    81. Εκείνος που τιμά τον Κύριο, εκτελεί όσα διατάζει Εκείνος. Όταν κάνει σφάλμα ή παρακοή, υπομένει σαν δίκαιες τις συμφορές. Αν είσαι φιλομαθής, να γίνεις και φιλόπονος. Γιατί η ψιλή γνώση «φουσκώνει» τον άνθρωπο(Α΄Κορ. 8, 2).

    82. Οι πειρασμοί που μας έρχονται αναπάντεχα, μας διδάσκουν κατ’ οικονομία Θεού να γινόμαστε φιλόπονοι.

    83. Το άστρο έχει το ιδίωμα να λάμπει. Και ο θεοσεβής και φοβούμενος τον Θεό έχει ως ιδίωμα τη λιτότητα και την ταπείνωση, επειδή κανένα άλλο δεν είναι το γνώρισμα των μαθητών του Χριστού παρά το ταπεινό φρόνημα και το λιτό παρουσιαστικό. Και αυτό με όλους τους τρόπους το φωνάζουν τα τέσσερα Ευαγγέλια. Εκείνος που δε ζει έτσι ταπεινά, ξεπέφτει από το μέρος Εκείνου που ταπείνωσε τον εαυτό Του μέχρι σταυρού και θανάτου, ο Οποίος είναι και των θείων Ευαγγελίων ο πρακτικός Νομοθέτης.

    84. Λέει η Γραφή: «Όσοι διψάτε, πηγαίνετε στο νερό»(Ησ. 55, 1). Όσοι όμως διψάτε τον Θεό, βαδίζετε με την καθαρότητα του νου σας. Πρέπει όμως, εκείνος που με την καθαρότητα αυτή πετά ψηλά, να βλέπει και κάτω τη γη της μηδαμινότητάς του. Γιατί κανείς δεν είναι υψηλότερος του ταπεινού. Όπως όταν δεν υπάρχει φως είναι όλα σκοτεινά και ζοφερά, έτσι και όταν δεν υπάρχει ταπεινοφροσύνη, όλα μας τα κατά Θεόν έργα είναι μάταια και άχρηστα.

    85. Άκου τώρα την κατακλείδα του λόγου μου. Να φοβάσαι τον Θεό και να φυλάγεις τις εντολές Του(Εκκλ. 12, 13), και νοερά και αισθητά. Γιατί αν βιάσεις τον εαυτό σου να τηρεί τις θείες εντολές νοερά, λίγες φορές θα χρειαστείς αισθητούς κόπους για την τήρησή τους, όπως λέει και ο Δαβίδ: «Θέλησα από μέσα από την καρδιά μου να πράξω το θέλημά Σου και το νόμο Σου»(Ψαλμ. 39, 9).

    86. Αν ο άνθρωπος δεν κάνει το θέλημα και το νόμο του Κυρίου μέσα από την καρδιά του, ούτε εξωτερικώς μπορεί να το κάνει εύκολα. Και θα πει προς τον Θεό εκείνος που δεν έχει νήψη και είναι αδιάφορος: «Δεν θέλω να ξέρω τους δρόμους Σου»(Ιωβ 21, 14), οπωσδήποτε από έλλειψη θείου φωτισμού. Εκείνος που μετέχει στο θείο φωτισμό, δε μένει χωρίς εσωτερική πληροφορία, αλλά θα γίνει στερεός και αμετακίνητος σχετικά με τα θεία.

    87. Όπως το αλάτι κάνει νόστιμο το ψωμί και κάθε φαγητό και διατηρεί τα κρέατα να μη σαπίζουν, το ίδιο σκέψου και για τη νοητή γλυκύτητα και τη θαυμαστή εργασία της φυλάξεως του νου. Γιατί γλυκαίνει με θείο τρόπο τον εσωτερικό και τον εξωτερικό άνθρωπο, διώχνει την δυσωδία των πονηρών λογισμών και μας διατηρεί σταθερούς στα καλά.

    88. Από την προσβολή γεννιούνται πολλοί πονηροί λογισμοί. Από αυτούς γεννιέται η αμαρτωλή πράξη. Εκείνος όμως ο οποίος ευθύς μόλις φανεί η πονηρή προσβολή τη σβήνει αμέσως με την βοήθεια του Ιησού, αυτός ξέφυγε και τα επόμενα και θα γεμίσει πλουσιοπάροχα από γλυκιά θεία γνώση, με την οποία θα βρει τον Θεό, τον πανταχού παρόντα. Στρέφοντας προς Αυτόν σταθερά τον καθρέφτη του νου του, φωτίζεται ακατάπαυστα, όπως φωτίζει ο ήλιος το καθαρό γυαλί. Και τότε αναπαύεται ο νους από κάθε άλλη θεωρία, γιατί έφτασε στο έσχατο από όλα τα επιθυμητά πράγματα.

    89. Επειδή κάθε λογισμός με τη φαντασία κάποιων αισθητών μπαίνει στην καρδιά, τότε καταυγάζει το νου το μακάριο φως της θεότητας, όταν αδειάσει από όλα τα αισθητά και μείνει χωρίς σχήματα και μορφές. Γιατί βέβαια, η θεία εκείνη λαμπρότητα φαίνεται στον καθαρό νου, όταν στερηθεί αυτός όλα τα νοήματα.

    90. Όσο πιο τέλεια προσέχεις την διάνοια, τόσο περισσότερο με πόθο θα προσευχηθείς στον Ιησού. Όσο πάλι αμελείς την διάνοιά σου, τόσο περισσότερο θα απομακρυνθείς από τον Ιησού. Και όπως το πρώτο φωτίζει τέλεια τον αέρα (τον χώρο) της διάνοιας, έτσι και η απομάκρυνση από τη νήψη και από την γλυκιά επίκληση του Ιησού τον σκοτίζει απόλυτα. Το πράγμα είναι τέτοιο από τη φύση του και δε γίνεται διαφορετικά. Και αυτό θα το αντιληφθείς με την πείρα, δοκιμάζοντάς το στην πράξη. Γιατί καμιά αρετή και ξεχωριστά η φωτογεννήτρα αυτή κι ευχάριστη πνευματική εργασία, δε συμβαίνει να διδάσκεται αλλιώς, παρά από την πείρα.

    91. Αιτία της αδιάκοπης επικλήσεως του Ιησού, μ’ ένα πόθο γεμάτο γλυκύτητα και χαρά, είναι η χαρά και η γαλήνη από την οποία είναι γεμάτος ο αέρας της καρδιάς, εξαιτίας της άκρας προσοχής. Αιτία της τέλειας καθάρσεως της καρδιάς είναι ο Ιησούς Χριστός, ο Υιός του Θεού και Θεός, ο οποίος είναι όλων των καλών αίτιος και ποιητής. όπως λέει: «Εγώ είμαι ο Θεός που φέρνω την ειρήνη»(Ησ. 45, 7).

    92. Η ψυχή που ευεργετείται και γλυκαίνεται από τον Ιησού, ανταμείβει τον Ευεργέτη της με την δοξολογία προς Αυτόν, γεμάτη αγάπη και αγαλλίαση. ευχαριστεί και επικαλείται με χαρά και ευφροσύνη Αυτόν που της χαρίζει την ειρήνη και Τον βλέπει νοητώς μέσα της να διαλύει τις φαντασίες των πονηρών πνευμάτων.

    93. «Και ατένισε – λέγει ο Δαβίδ – ο νοητός οφθαλμός μου τους νοητούς εχθρούς μου και το αυτί μου θα ακούσει αυτούς που ξεσηκώνονται πονηρά εναντίον μου»(Ψαλμ. 91, 12). «Και είδα να γίνεται από τον Θεό ανταπόδοση στους αμαρτωλούς για χάρη μου»(Ψαλμ. 90, 8). Όταν δεν υπάρχουν φαντασίες μέσα στην καρδιά, τότε ο νους βρίσκεται στη φυσική του κατάσταση και είναι έτοιμος να κινείται σε κάθε θεωρία τερπνή, πνευματική και αγαπημένη από τον Θεό.

    94. Έτσι λοιπόν, όπως είπα, είναι εκ φύσεως συστατικά το ένα του άλλου η νήψη και η ευχή του Ιησού. Η άκρα προσοχή συντελεί στην αδιάκοπη ευχή. η ευχή πάλι στην τέλεια νήψη και προσοχή του νου.

    95. Ωφέλιμος παιδαγωγός και του σώματος και της ψυχής είναι η αδιάκοπη μνήμη του θανάτου. αφήνοντας δηλαδή όλα όσα συμβαίνουν στο μεταξύ, αυτόν πάντοτε να έχουμε εμπρός στα μάτια μας, αυτό το κρεβάτι να φανταζόμαστε όπου ξαπλωμένοι θα ψυχομαχούμε και όλα τα υπόλοιπα.

    96. Δεν πρέπει, αδελφοί, να αποκοιμηθεί εκείνος που θέλει να είναι διαπαντός απλήγωτος. Αλλά είναι ανάγκη να γίνει ένα από τα δύο: ή να πέσει και να χαθεί αφού γυμνωθεί από τις αρετές, ή να στέκεται πάντοτε με το νου του οπλισμένο. Γιατί και ο εχθρός διάβολος πάντοτε στέκεται οπλισμένος, μαζί με όλη την παράταξή του.

    97. Από τη συνεχή μνήμη και επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, και αν δεν αμελούμε την αδιάκοπη νοερή δέησή μας προς Αυτόν και την αδιάσπαστη νήψη και την εργασία της προσοχής, δημιουργείται στο νου μας μία θεία κατάσταση. Επομένως ας έχουμε πραγματικό μας έργο που θα εκτελούμε πάντοτε και με τον ίδιο τρόπο την επίκληση του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας, κράζοντας προς Αυτόν με πυρπολημένη καρδιά ώστε να γίνουμε μέτοχοι του αγίου ονόματος του Ιησού. Η συνεχής εργασία και στην αρετή και στην κακία είναι μητέρα της συνήθειας. Και αυτή είναι δεύτερη φύση. Όταν φτάσει ο νους σε τέτοια κατάσταση, τότε ζητάει τους εχθρούς δαίμονες, όπως το λαγωνικό ζητάει το λαγό μέσα στις λόχμες. και αυτό ζητάει τον λαγό για να τον φάει, ενώ ο αγωνιστής νους τον εχθρό για να τον αφανίσει.

    98. Όταν λοιπόν συμβαίνει να πληθύνονται στο νου μας οι πονηροί λογισμοί, να βάζουμε ανάμεσά τους την επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, και αμέσως θα τους δούμε να διαλύονται σαν καπνός στον αέρα, όπως μας δίδαξε η πείρα. Και τότε αφού μείνει μόνος του ο νους, χωρίς τους πονηρούς λογισμούς, ας αρχίζουμε πάλι τη συνεχή προσοχή και επίκληση. Και όσες φορές το πάθουμε αυτό από πειρασμό, έτσι να κάνουμε.

    99. Όπως δεν είναι δυνατό να μπει κανείς στον πόλεμο με γυμνό, άοπλο σώμα, ή να κολυμπήσει σε μεγάλο πέλαγος με τα ρούχα του, ή να ζήσει χωρίς να αναπνέει, έτσι είναι αδύνατο χωρίς ταπείνωση και συνεχή δέηση προς τον Χριστό, να μάθει κανείς το νοητό και κρυφό πόλεμο και να καταδιώκει και να χτυπά με τέχνη το νοητό εχθρό.

    100. Ο μέγας κατά την πρακτική αρετή Δαβίδ λέει προς τον Κύριο: «Το κράτος μου προς σε φυλάξω»(Ψαλμ. 58, 10). Ώστε το να φυλαχθεί μέσα μας το «κράτος», δηλ. η δύναμη της καρδιακής και νοερής ησυχίας, από την οποία γεννιούνται όλες οι αρετές, αυτό επέρχεται σ’ εμάς με την βοήθεια του Κυρίου, ο Οποίος έδωσε τις εντολές και διώχνει από μας την σιχαμερή λήθη όταν συνεχώς τον καλούμε να μας βοηθήσει, και η οποία (λήθη) φθείρει υπερβολικά την καρδιακή ησυχία, όπως το νερό σβήνει τη φωτιά. Γι’ αυτό, μοναχέ, μην κοιμάσαι από αμέλεια τον ύπνο του θανάτου(Ψαλμ. 12, 4), αλλά με το όνομα του Ιησού μαστίγωνε τους εχθρούς. και, όπως κάποιος σοφός έχει πει, το όνομα του Ιησού ας ενωθεί με την πνοή σου και τότε θα μάθεις την ωφέλεια της ησυχίας(Κλίμαξ 27, 26).

    101. Όταν αξιωθούμε οι ανάξιοι να κοινωνήσουμε τα θεία και άχραντα μυστήρια του Χριστού, του Θεού μας και Βασιλιά, τα φοβερά και φρικτά, ας επιδείξουμε τότε περισσότερο τη νήψη και τη φύλαξη του νου και την ακρίβεια, για να καταφλέξει τις αμαρτίες μας και τις μικρές και μεγάλες ακαθαρσίες μας το θεϊκό πυρ, δηλαδή το Σώμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Γιατί όταν αυτό μπαίνει μέσα μας, ευθύς διώχνει τα πονηρά πνεύματα από την καρδιά μας και συγχωρεί τις αμαρτίες που κάναμε πρωτύτερα. και αφήνεται ο νους τότε χωρίς την ενόχληση των πονηρών λογισμών. Και αν στην συνέχεια φυλάξουμε με ακρίβεια το νου μας και φρουρήσουμε την καρδιά μας, όταν αξιωθούμε πάλι να κοινωνήσουμε, τότε ακόμη περισσότερο το θείο Σώμα καταλάμπει το νου και τον κάνει όμοιο με αστέρι.

    102. Η λήθη έχει την ιδιότητα να σβήνει τη φύλαξη του νου όπως το νερό σβήνει τη φωτιά. Η αδιάκοπη ευχή του Ιησού και η αδιάσπαστη νήψη εξαφανίζει τελείως τη λήθη από την καρδιά. Γιατί η ευχή έχει ανάγκη της νήψεως όπως το λυχνάρι για να φωτίσει έχει ανάγκη από φυτίλι.

    103. Πρέπει να κοπιάζουμε για να φυλάξουμε τα πολύτιμα. Και πολύτιμα πράγματι είναι εκείνα που μας προφυλάγουν από κάθε αισθητή και νοητή κακία. κι αυτά είναι η φύλαξη του νου και η επίκληση του Ιησού Χριστού, το να βλέπουμε πάντοτε στο βάθος της καρδιάς και να ησυχάζουμε ακατάπαυστα στη διάνοια – για να πω έτσι – ακόμα και από εκείνους τους λογισμούς που μας φαίνονται ότι είναι καλοί, και να φροντίζουμε να βρισκόμαστε άδειοι από λογισμούς. έτσι δεν θα μπαίνουν στην διάνοιά μας απαρατήρητοι οι κλέφτες δαίμονες. Αν και κοπιάζουμε όταν παραμένουμε στο έργο αυτό της καρδιάς, όμως κοντά είναι η παρηγοριά.

    104. Εκ φύσεως η καρδιά, όταν φυλάγεται αδιάκοπα και δεν της επιτρέπεται να δέχεται τις μορφές και τις εικόνες και τις φαντασίες των σκοτεινών και πονηρών πνευμάτων, γεννά από τον εαυτό της λογισμούς που φεγγοβολούν. Όπως το κάρβουνο γεννά φλόγα, έτσι πολύ περισσότερο ο Θεός, ο Οποίος κατοικεί μέσα στην καρδιά με το άγιο Βάπτισμα, αν βρίσκει τον αέρα της διάνοιάς μας καθαρό από τους ανέμους της πονηρίας και φρουρούμενο από την τήρηση του νου, ανάβει την διάνοιά μας για να δοθεί σε θεωρίες, όπως η φλόγα το κερί.

    105. Πρέπει πάντοτε να στρέφουμε μέσα στο χώρο της καρδιάς μας το όνομα του Ιησού Χριστού, όπως η αστραπή στρέφεται στο στερέωμα, όταν πρόκειται να πέσει η βροχή. Αυτό το γνωρίζουν ακριβώς εκείνοι που έχουν πείρα του νου και του εσωτερικού πολέμου. Έτσι θα διευθύνουμε με τάξη στρατηγική τον νοητό αυτό πόλεμο: Πρώτα, προσοχή. κατόπιν, όταν δούμε ότι ήρθε ο εχθρός λογισμός στην καρδιά μας, να τον χτυπήσουμε οργισμένοι με λόγια κατάρας. Τρίτον, αμέσως να προσευχηθούμε εναντίον του, συγκεντρώνοντας την καρδιά με την επίκληση του Ιησού Χριστού για να καταπέσει αμέσως η δαιμονική φανταστική εικόνα, ώστε να μην ακολουθήσει ο νους την φαντασία, σαν νήπιο που πλανιέται από κάποιον ψευδοθαυματοποιό.

    106. Ας κοπιάσουμε σαν τον Δαβίδ, κράζοντας το «Κύριε Ιησού Χριστέ». Ας βραχνιάσει ο λάρυγγάς μας και ας μην κουράζονται τα μάτια του νου μας από το να ελπίζουμε στον Κύριο τον Θεό μας (Ψαλμ. 68, 4).

    107. Ας θυμόμαστε πάντοτε την παραβολή του άδικου κριτή(Λουκ. 18, 1-8), που ειπε ο Κύριος για να διδάξει ότι πρέπει να προσευχόμαστε πάντοτε και να μην αποθαρρυνόμαστε, και θα βρούμε το κέρδος και την προστασία από τους πονηρούς δαίμονες.

    108. Όπως εκείνος που ατενίζει προς τον ήλιο, είναι αδύνατο να μην φωτίζεται πλουσιοπάροχα το πρόσωπό του, έτσι κι εκείνος που σκύβει μέσα στον αέρα της καρδιάς, δεν είναι δυνατό να μην φωτίζεται.

    109. Όπως είναι αδύνατο να ζήσει κανείς στη ζωή αυτή χωρίς να τρώει και να πίνει, έτσι είναι αδύνατο, χωρίς φύλαξη του νου και καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή χωρίς εκείνο που λέγεται νήψη, να φτάσει η ψυχή σε κάτι πνευματικό και αρεστό στον Θεό, ή να ελευθερωθεί από την κατά διάνοια αμαρτία, ακόμη και αν βιάζει κανείς τον εαυτό του να μην αμαρτάνει από τον φόβο των κολάσεων.

    110. Αλλά και εκείνοι που απέχουν με κάποια βία από την αμαρτία, είναι μακάριοι ενώπιον του Θεού, των Αγγέλων και των ανθρώπων, γιατί λογαριάζονται ως «βιαστές» της Βασιλείας των Ουρανών(Ματθ. 11, 12).

    111. Η θαυμαστή ωφέλεια του νου από την ησυχία είναι ότι όλα τα αμαρτήματα, τα οποία πρωτύτερα χτυπούσαν την πόρτα του νου μόνο με λογισμούς, ώστε αν γίνονταν δεκτοί αυτοί από την διάνοια, να γίνουν αισθητά και χοντρά αμαρτήματα, όλα αυτά τα κόβει η διανοητική και νηπτική αρετή, γιατί τα εμποδίζει να μπουν στον εσωτερικό μας άνθρωπο και να γίνουν έργα πονηρά. και αυτό, με την δύναμη και τη βοήθεια του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

    112. Η Παλαιά Διαθήκη είναι εικόνα της εξωτερικής και αισθητής σωματικής ασκήσεως. Το Άγιο Ευαγγέλιο, η Καινή Διαθήκη, είναι εικόνα της προσοχής, δηλαδή της καθαρότητας της καρδιάς. Η Παλαιά δεν τελειοποιούσε ούτε ολοκλήρωνε τον εσωτερικό άνθρωπο στη θεοσέβεια, -όπως λέει ο Απόστολος: «Κανένα δεν τελειοποίησε ο Νόμος»(Εβρ. 7, 19)- αλλά εμπόδιζε μόνο τα χοντρά αμαρτήματα, Γιατί από το να εμποδίσει να βγάζει κάποιος το μάτι και το δόντι του πλησίον, ακόμη και το να κόβει κανείς τους πονηρούς λογισμούς και τις πονηρές ενθυμήσεις από την καρδιά – που είναι διάταξη του Ευαγγελίου- είναι ανώτερο και συντελεί περισσότερο στην καθαρότητα της ψυχής. Έτσι και τα σχετικά με την σωματική αρετή και άσκηση, εννοώ τη νηστεία, την εγκράτεια, τη χαμαικοιτία. την ορθοστασία, την αγρυπνία και τα λοιπά που αναφέρονται στο σώμα και κάνουν να ησυχάζει το παθητικό μέρος του σώματος από την έμπρακτη αμαρτία, όπως είπα και για την Παλαιά Διαθήκη, είναι καλά και αυτά. Γιατί όλα αυτά είναι παιδαγωγία του εξωτερικού ανθρώπου και φρούρηση των παθών που ενεργούνται σωματικά, αλλά και τα κατά διάνοια αμαρτήματα φρουρούν, δηλαδή εμποδίζουν, όπως για παράδειγμα μπορούν να μας απαλλάξουν με τη βοήθεια του Θεού, από το φθόνο, την οργή και τα λοιπά.

    113. Η καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή η φύλαξη και τήρηση του νου, τύπος της οποίας είναι η Καινή Διαθήκη, αν την φυλάγουμε όπως πρέπει, ξεριζώνει και κόβει όλα τα πάθη και όλα τα κακά από την καρδιά, και εισάγει χαρά, καλή ελπίδα, κατάνυξη, πένθος, δάκρυα, ακριβή γνώση του εαυτού μας και των αμαρτιών μας, μνήμη θανάτου, ταπείνωση αληθινή, αγάπη άπειρη προς τον Θεό και τους ανθρώπους και εγκάρδιο θείο έρωτα.

    114. Όπως δεν είναι δυνατό, εκείνος που βαδίζει, να μην κόβει τον αέρα για να περπατήσει, έτσι είναι αδύνατο να μην πολεμείται ακατάπαυστα η καρδιά του ανθρώπου από τους δαίμονες ή να επηρεάζεται κρυφά από αυτούς, και αν ακόμη έχει μεγάλη σωματική άσκηση.

    115. Αν θέλεις όχι μόνο να νομίζεσαι μοναχός ενάρετος και επιεικής και ενωμένος πάντοτε με τον Θεό, αλλά και να είσαι στην πραγματικότητα τέτοιος, τότε να εξασκείς με όλη σου την δύναμη την αρετή της νοερής προσοχής, η οποία είναι φύλαξη και τήρηση του νου και τέλεια καρδιακή γλυκειά ησυχία, μια ψυχική κατάσταση μακάρια και χωρίς φαντασία που δεν βρίσκεται σε πολλούς.

    116. Αυτή λέγεται νοητή φιλοσοφία. Βάδιζέ την με μεγάλη νήψη και θερμή προθυμία μαζί με την ευχή του Ιησού, με ταπείνωση και αδιάκοπη δέηση και με σιωπή των αισθητών και νοητών χειλέων, με εγκράτεια φαγητών και ποτών και κάθε αμαρτωλού πράγματος. Βάδιζέ την πάνω στο δρόμο της διάνοιας με συναίσθηση και με φρόνηση. Και αυτή θα σε διδάξει, με τη βοήθεια του Θεού, εκείνα που δεν τα γνώριζες και θα σου φανερώσει και θα σε φωτίσει και θα σε συνετίσει και θα σε μάθει πράγματα, τα οποία πρωτύτερα ήταν αδύνατο να τα βάλεις στο νου σου, καθώς περπατούσες μέσα στο σκοτάδι των παθών και των σκοτεινών έργων και ήσουν σκεπασμένος από την λήθη και την άβυσσο της συγχύσεως.

    117. Όπως οι κοιλάδες παράγουν άφθονο σιτάρι, έτσι και η νοητή αυτή εργασία γεμίζει την καρδιά με όλα τα αγαθά. Ή μάλλον θα σου τα δώσει ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, που χωρίς την βοήθειά Του δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Και πρώτα θα βρεις τη νοητή αυτή εργασία ως σκάλα. Έπειτα ως βιβλίο που διαβάζεται. Κατόπιν, όταν προκόψεις σ’ αυτήν, θα την βρεις ως επουράνια πόλη Ιερουσαλήμ, και τον βασιλιά Χριστό των δυνάμεων του Ισραήλ θα τον δεις καθαρά με τον νου μαζί με τον Ομοούσιο Πατέρα Του και το προσκυνητό Άγιο Πνεύμα.

    118. Με μια ψεύτικη φαντασία πάντοτε οι δαίμονες μας οδηγούν στο να αμαρτάνουμε. Με μια φαντασία σχετική με την φιλαργυρία και το κέρδος οδήγησαν τον άθλιο Ιούδα να παραδώσει τον Κύριο και Θεό των όλων. Και με το ψεύδος μιας τιποτένιας αναπαύσεως και τιμής και κέρδους και δόξας τον οδήγησαν στην αγχόνη και του προξένησαν αιώνιο θάνατο, ανταμείβοντάς τον οι άθλιοι με τα αντίθετα απ’ όσα του είχαν παρουσιάσει με την ψεύτικη φαντασία τους, εννοώ την προσβολή των πονηρών λογισμών.

    119. Κοίταξε, πώς με φαντασία και ψεύδος και κούφιες υποσχέσεις μάς κατανικούν οι εχθροί της σωτηρίας μας. Και αυτός ο σατανάς με τον ίδιο τρόπο κατακρημνίσθηκε από το ουράνιο ύψος ως αστραπή(Λουκ. 10, 18), επειδή έβαλε στη φαντασία του να γίνει ίσος με τον Θεό. Και τον Αδάμ τον χώρισε ο σατανάς από τον Θεό, παρουσιάζοντάς του τη φαντασία ότι θα γινόταν ίσος με τον Θεό(Γεν. 3, 5). Και έτσι συνηθίζει να εξαπατά όλους όσοι αμαρτάνουν ο ψεύτης και δόλιος εχθρός.

    120. Πικραίνεται η καρδιά μας από το δηλητήριο και τους πονηρούς λογισμούς, όταν από την αμέλειά μας και τη λήθη μας απομακρυνόμαστε πολύ από την προσοχή και την ευχή του Ιησού. γλυκαινόμαστε όμως πάλι με την αίσθηση μιας γλυκύτητας ή μιας μακάριας αγαλλιάσεως, όταν όσα αναφέραμε πιο πάνω τα εκτελούμε σταθερά και πρόθυμα μέσα στο εργαστήριο της διάνοιάς μας, μ’ επιμέλεια και με θείο έρωτα. Τότε, προθυμοποιούμαστε να βαδίζουμε το δρόμο της καρδιακής ησυχίας όχι για άλλο τίποτε, αλλά για χάρη της γλυκιάς ηδονής και ευχαριστήσεως που έρχεται από αυτήν στην ψυχή.

    121. Επιστήμη των επιστημών και τέχνη των τεχνών είναι η αντιμετώπιση των κακούργων και πονηρών λογισμών. Άριστος τρόπος λοιπόν και τέχνη αντιμετωπίσεώς τους είναι το να βλέπουμε την φαντασία με την οποία γίνεται η προσβολή, βοηθημένοι από την χάρη του Κυρίου, και να φυλάγουμε το νου μας όπως προφυλάγουμε το μάτι μας και μ’ αυτό παρακολουθούμε άγρυπνα όποιον τύχει να έρχεται να μας το χτυπήσει, και με όλη μας τη δύναμη εμποδίζουμε να μπει σ’ αυτό η παραμικρή αγκίδα.

    122. Δεν μπορεί να γεννήσει το χιόνι φλόγα ή το νερό φωτιά, ούτε ο θάμνος σύκα. Έτσι δεν μπορεί να ελευθερωθεί η καρδιά του ανθρώπου από δαιμονικούς λογισμούς και λόγια και έργα, αν δεν καθαρίσει το εσωτερικό της και δε φυλάξει τη νήψη ενωμένη με την ευχή του Ιησού και δεν κατορθώσει την ταπείνωση και την ψυχική ησυχία και δε σπεύδει να βαδίζει έτσι με μεγάλη προθυμία. Η απρόσεκτη όμως ψυχή αναγκαστικά θα γίνει στείρα από κάθε αγαθό και τέλειο νόημα, σαν άκαρπο μουλάρι, χωρίς σύνεση και πνευματική φρόνηση. Η πραγματική ειρήνη της ψυχής είναι το γλυκό πράγμα και όνομα Ιησούς και το άδειασμα από εμπαθείς σκέψεις.

    123. Όταν συμφωνήσει η ψυχή με τις επιθυμίες του σώματος, τότε κτίζουν μαζί μια πόλη κενοδοξίας και έναν πύργο υπερηφάνειας και βάζουν ως κατοίκους τους ασεβείς λογισμούς, Ο Κύριος με τον φόβο της κολάσεως συγχέει και διασπά αυτή τη συμφωνία(Γεν. 11, 1-9), αναγκάζοντας την κυρίαρχη ψυχή να μιλά και να φρονεί διαφορετικά και αντίθετα από το σώμα. Από το φόβο της κολάσεως επέρχεται ο διαμερισμός αυτός, επειδή το σαρκικό φρόνημα είναι έχθρα του Θεού και δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού(Ρωμ. 8, 6).

    124. Τα καθημερινά μας έργα, πρέπει να τα ζυγίζουμε κάθε στιγμή και να τα προσέχουμε, και το βράδυ να τα ελαφρώνουμε όσο μπορούμε περισσότερο με τη μετάνοια, αν θέλουμε, με τη βοήθεια του Χριστού, να νικήσουμε την κακία. Και πρέπει να παρατηρούμε προσεκτικά, αν εκτελούμε όλα τα αισθητά και φανερά έργα μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ενώπιον του Θεού και μόνο για τον Θεό, για να μην παρασυρόμαστε παράλογα από τις αισθήσεις μας.

    125. Αν, με τη βοήθεια του Θεού, κάθε ημέρα κερδίζουμε από τη νήψη μας, δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε με αδιαφορία και να ζημιωνόμαστε με πολλές επιβλαβείς συνομιλίες. αλλά μάλλον πρέπει να καταφρονούμε τα μάταια για το αξιαγάπητο και γλυκό κέρδος της αρετής αυτής και την ομορφιά της.

    126. Δίκαια και κατά φύση, όπως τα δημιούργησε ο Θεός, οφείλουμε να κινούμε τα τρία μέρη της ψυχής. Το θυμικό εναντίον του εξωτερικού εαυτού μας και του σατανά γιατί λέει: «Να οργίζεστε κατά της αμαρτίας, δηλαδή να οργίζεστε εναντίον σας και εναντίον του διαβόλου, για να μην αμαρτάνετε στον Θεό»(Ψαλμ. 4, 5). Το επιθυμητικό να το στρέφουμε προς τον Θεό και την αρετή. Το λογιστικό να το βάλουμε επικεφαλής των δύο άλλων με σοφία και επιτηδειότητα, ώστε να δίνει σ’ αυτά διαταγές, να τα συμβουλεύει, να τα τιμωρεί και να τα εξουσιάζει, όπως ο βασιλιάς τους δούλους. και τότε αυτά θα τα κυβερνά το λογικό μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, αν και τα πάθη επαναστατούν εναντίον του λογικού. Και να βάλουμε επιστάτη πάνω στα πάθη το λογικό να τα ηγεμονεύει. Γιατί λέει ο αδελφόθεος Ιάκωβος: «Αν το λογικό κάποιου δε σφάλλει, αυτός είναι τέλειος , και έχει τη δύναμη να χαλιναγωγήσει και όλο το σώμα»(Ιακ. 3, 2). Επειδή, για να πούμε την αλήθεια, κάθε ανομία και αμαρτία με τα τρία αυτά μέρη της ψυχής επιτελείται, όπως και κάθε αρετή και δικαιοσύνη πάλι από αυτά τα τρία γίνεται.

    127. Τότε ο νους σκοτίζεται και μένει άκαρπος, όταν ή διατυπώσει λόγους κοσμικούς, ή τους δεχτεί στη διάνοιά του και τους συζητήσει, ή ασχοληθεί μάταια με πράγματα αισθητά με το σώμα και με το νου, ή παραδώσει τον εαυτό του σε ματαιότητες. Αμέσως τότε χάνει τη θέρμη και την κατάνυξη και την παρρησία προς τον Θεό και τη θεία γνώση. Επειδή όσο προσέχουμε στο νου, φωτιζόμαστε. και όσο δεν προσέχουμε, σκοτιζόμαστε.

    128. Εκείνος που κάθε μέρα επιδιώκει και ζητεί την ειρήνη και την ησυχία του νου, αυτός εύκολα θα καταφρονήσει κάθε αισθητό πράγμα, για να μη κοπιάζει μάταια. Όποιος όμως ξεγελάει τη συνείδησή του, θα κοιμηθεί πικρά τον θάνατο της λήθης, το οποίο ο Δαβίδ παρακαλεί να μην πάθει(Ψαλμ. 12, 4). Λέει και ο Απόστολος: «Όποιος ξέρει το καλό και δεν το κάνει, έχει αμαρτία»(Ιακ. 4, 17).

    129. Ο νους επιστρέφει στην τάξη του και στην νήψη, από όπου είχε απομακρυνθεί από αμέλεια, αν τον επιμεληθούμε και αν με θερμή προθυμία τον επαναφέρουμε στην πρακτική εργασία της νήψεως.

    130. Ο όνος που γυρίζει το μύλο, δεν μπορεί να βγει παραπέρα από τον κύκλο του μύλου, όπου είναι δεμένος. Ούτε ο νους μπορεί να προχωρήσει στην αρετή που φέρνει στην τελειότητα, αν δεν τακτοποιήσει το εσωτερικό του. Γιατί είναι τυφλός στα εσωτερικά του μάτια και δεν μπορεί να βλέπει την αρετή και τον Ιησού που ακτινοβολεί.

    131. Ένα ζωηρό και υπερήφανο άλογο ορμά χαρούμενο όταν δεχτεί αναβάτη στη ράχη του. Και ένας δεκτικός νους τέρπεται, όταν δεχτεί το φως του Κυρίου και εισέλθει σ’ αυτό, αφού ελευθερωθεί από τα νοήματά του. Θα βαδίσει από τη δύναμη της πρακτικής φιλοσοφίας του νου, με άρνηση του ίδιου του εαυτού του, σε άρρητη δύναμη που θεωρεί τα άρρητα και τις αρετές. Και αφού δεχτεί το βάθος των θείων και υψηλών εννοιών του απείρου, θα φανερωθεί σ’ αυτόν, όσο είναι δυνατό στην καρδιά, ο Θεός των θεών(Ψαλμ. 83, 8). Ο νους από έκπληξη δοξάζει με αγάπη τον Θεό που βλέπεται και βλέπει, και που τόσο για το ένα όσο και για το άλλο σώζει εκείνον που στρέφει το βλέμμα του σ’ Αυτόν.

    132. Η καρδιακή ησυχία, όταν πραγματοποιείται, θα δει με μυστική γνώση τον υψηλό βυθό. και θ’ ακούσει εξαίρετα πράγματα από τον Θεό το αυτί του νου που ησυχάζει.

    133. Ο οδοιπόρος που πρόκειται να περάσει μακρύ και δύσβατο και δύσκολο δρόμο και φοβάται να μην παραπλανηθεί στην επιστροφή, βάζει σημάδια στο δρόμο για να οδηγείται και να επιστρέψει εύκολα. Ο άνθρωπος που βαδίζει με νήψη και προσευχή, βάζει για σημάδια λόγους, επειδή φοβάται κι αυτός να μην πλανηθεί στον δρόμο.

    134. Στον οδοιπόρο, το να γυρίσει πίσω εκεί που ξεκίνησε, γίνεται πρόξενο χαράς. Για τον αγωνιστή όμως, το να γυρίσει πίσω, είναι καταστροφή ψυχής και σημάδι απομακρύνσεως από τα έργα, τους λόγους και τις σκέψεις που αρέσουν στον Θεό. Και στον καιρό του θανατηφόρου ύπνου της ψυχής θα έχει τους λογισμούς να τον κεντούν και να τον ξυπνούν με την υπόμνηση του βαριού ύπνου και της ραθυμίας που του ήρθε από την αμέλειά του.

    135. Όταν περιπέσουμε σε θλίψη, σε απόγνωση και απελπισία, τότε πρέπει να κάνουμε ό,τι έκανε και ο Δαβίδ, δηλαδή να ξεχύνουμε τη δέησή μας μπροστά στον Θεό και να αναγγέλουμε τη θλίψη μας στον Κύριο(Ψαλμ. 141, 3). Πρέπει να εξομολογούμαστε στον Θεό, επειδή μπορεί με σοφία να ρυθμίσει τις υποθέσεις μας και να ελαφρώσει τη θλίψη μας, αν μας συμφέρει, και να μας γλυτώσει από την ολέθρια και καταστρεπτική λύπη.

    136. Ο θυμός που στρέφεται παρά φύση εναντίον των ανθρώπων, η λύπη η όχι κατά το θέλημα του Θεού και η ακηδία, είναι εξίσου καταστρεπτικά των καλών λογισμών και των λογισμών της μυστικής γνώσεως. τα οποία διασκορπίζει ο Κύριος όταν του εξομολογούμαστε τις θλίψεις μας και μας εμπνέει χαρά.

    137. Λογισμούς που έχουν στερεωθεί μέσα στην καρδιά μας παρά τη θέλησή μας και παραμένουν εκεί, έχει το ιδίωμα να τους εξαφανίζει η ευχή του Ιησού όταν τη λέμε με νήψη από τα βάθη της καρδιάς μας.

    138. Όταν μας θλίβουν πολλοί και παράλογοι λογισμοί, θα βρούμε ανακούφιση και χαρά όταν μεμφθούμε και κατηγορήσουμε τους εαυτούς μας με ειλικρίνεια και αβίαστα ή όταν τους αναγγείλουμε στον Κύριο, όπως ακριβώς θα τους λέγαμε σε άνθρωπο. Και οπωσδήποτε με τους δύο αυτούς τρόπους θα βρούμε ανάπαυση σε κάθε περίπτωση.

    139. Οι Πατέρες θεωρούν τον Μωυσή εικόνα του νου. Γιατί ο Μωυσής βλέπει τον Θεό στην βάτο(Εξ. 3, 2), και λάμπει το πρόσωπό του(Εξ. 34, 30), και θεός Φαραώ γίνεται από τον Θεό των θεών(Εξ. 7, 1). μαστιγώνει την Αίγυπτο και ελευθερώνει τον Ισραήλ και νομοθετεί. Αυτά όταν τα θεωρήσουμε αλληγορικά και πνευματικά, είναι ενέργειες και πλεονεκτήματα του νου.

    140. Εικόνα του εξωτερικού ανθρώπου είναι ο Ααρών, ο αδελφός του νομοθέτη. Έτσι κι εμείς, όταν κατηγορούμε με θυμό τον εξωτερικό μας άνθρωπο, όπως ο Μωυσής, έκανε στον Ααρών όταν αυτός έσφαλλε, του λέμε: «Σε τι σε αδίκησε ο Ισραήλ και βιάστηκες να τον απομακρύνεις από τον ζώντα Θεό, τον Παντοκράτορα Κύριο;»(Εξ. 32, 31).

    141. Ο Κύριος μαζί με όλα τα άλλα αγαθά μάς δίδαξε και αυτό, όταν ήταν να αναστήσει το Λάζαρο: να καταστέλλουμε με επιβολή την έλλειψη ανδρείας και την αστάθεια της ψυχής και να έχουμε ένα αυστηρό ήθος με αυτομεμψία. αυτό ελευθερώνει την ψυχή από την φιλαυτία, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια.

    142. Όπως είναι αδύνατο να περάσει κανείς μεγάλο πέλαγος χωρίς μεγάλο πλοίο, έτσι είναι αδύνατο να διώξει κανείς μια προσβολή ενός πονηρού λογισμού χωρίς την επίκληση του Ιησού Χριστού.

    143. Η αντίρρηση αποστομώνει, ενώ η επίκληση του Ιησού Χριστού διώχνει από την καρδιά τους πονηρούς λογισμούς. Όταν η προσβολή του πονηρού λογισμού διαμορφωθεί στην εικόνα ενός αισθητού πράγματος μέσα στην ψυχή, π.χ. με το πρόσωπο εκείνου που μάς έχει λυπήσει ή στη φαντασία γυναικείας ομορφιάς ή χρυσού ή χρημάτων, το καθένα από αυτά όταν εμφανιστεί στη διάνοιά μας, αμέσως γίνονται φανεροί οι λογισμοί της μνησικακίας, της πορνείας και της φιλαργυρίας που το προκάλεσαν. Και αν ο νους μας είναι πεπειραμένος και εκπαιδευμένος και έχει συνηθίσει στην τήρηση του εαυτού του και στο να βλέπει καθαρά και με διαύγεια τις θελκτικές εικόνες και τις απάτες των πονηρών πνευμάτων, εύκολα, μόλις εμφανιστούν, με την αντίρρηση και με την ευχή του Ιησού σβήνει αμέσως τα πυρωμένα βέλη του διαβόλου(Εφ. 6, 16). Δεν επιτρέπει στην εμπαθή φαντασία να εισχωρήσει στην καρδιά, ούτε επιτρέπει στους λογισμούς μας να συμμορφωθούν εμπαθώς με την πονηρή φαντασία ή να συνομιλήσουν μαζί της φιλικά ή να τη σκεφτούν πολύ και να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, πράγματα στα οποία επακολουθούν τα πονηρά έργα με κάποια αναγκαιότητα, όπως επακολουθούν οι νύχτες στις ημέρες.

    144. Αν όμως ο νους μας είναι άπειρος και δεν έχει την ευχέρεια της νήψεως, αμέσως ανακατώνεται με την εμπαθή εικόνα, όποια και να είναι, και συνομιλεί με αυτή και δέχεται κακές ερωτήσεις και δίνει απαντήσεις. Και τότε ανακατώνονται οι λογισμοί μας με τη δαιμονική φαντασία, η οποία όσο πάει μεγαλώνει και πληθύνεται για να φανεί αξιαγάπητη και ωραία και θελκτική στο νου που τη δέχεται και αιχμαλωτίζεται. Συμβαίνει τότε στο νου, όπως όταν φανεί σε άκακα αρνιά ένας σκύλος, εκεί που βόσκουν σε πεδινό μέρος. και νομίζουν αυτά ότι είναι η μητέρα τους και τρέχουν κοντά του, χωρίς να κερδίσουν τίποτε με το να πλησιάσουν τον σκύλο παρά μόνο την ακαθαρσία και τη δυσωδία του. Κατά τον ίδιο τρόπο και οι λογισμοί μας, ως αμαθείς τρέχουν σε όλες τις δαιμονικές φαντασίες και αφού ανακατωθούν μαζί τους, τους βλέπει κανείς ενωμένους να θέλουν να καταστρέψουν την Ιλιούπολη (Τροία) όπως ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος. Έτσι και αυτοί σκέφτονται τι πρέπει να γίνει για να πραγματοποιήσουν με το σώμα εκείνο που φάνηκε ωραίο με την απάτη της δαιμονικής εισβολής. Κι έτσι λοιπόν δημιουργούνται εσωτερικώς οι πτώσεις της ψυχής. και τότε κατ’ ανάγκην θα εξωτερικευτεί το εσωτερικό της καρδιάς.

    145. Ο νους είναι κάτι το εύκολο και άκακο και εύκολα ακολουθεί τους δαιμονικούς λογισμούς, και δύσκολα μπορεί να κρατηθεί από τις άνομες φαντασίες των δαιμόνων, αν δεν έχει τον αυτοκράτορα των παθών λογισμό, που να τον εμποδίζει ακατάπαυστα και να τον χαλιναγωγεί.

    146. Η θεωρία και η πνευματική γνώση γίνονται φυσικοί οδηγοί και πρόξενοι ακριβούς βίου, γιατί με αυτές η διάνοια ανυψώνεται τόσο, ώστε να καταφρονεί τις ηδονές και όλα τα αισθητά και τις ευχαριστήσεις της ζωής σαν πράγματα μηδαμινά.

    147. Ο προσεκτικός βίος που κατορθώνεται με την χάρη του Ιησού Χριστού, γίνεται πατέρας της θεωρίας και της γνώσεως. Ακόμη γεννά θεία προκοπή και ανύψωση και σοφότατους στοχασμούς , όταν πάρει σύζυγο την ταπείνωση, όπως λέει ο θείος προφήτης Ησαΐας. «Όσοι περιμένουν με υπομονή τον Κύριο, θα πάρουν νέα δύναμη. θα βγάλουν φτερά και θα πετάξουν με τη βοήθεια του Κυρίου»(Ησ. 40, 31).

    148. Σκληρό και δύσκολο φαίνεται στους ανθρώπους το να ησυχάζει η ψυχή τους από κάθε λογισμό. Και πράγματι είναι δύσκολο και επίπονο. Και δεν είναι δυσβάστακτο μόνο σε όσους είναι αμύητοι στον πνευματικό πόλεμο, το να περιορίζουν και να περικλείουν τον ασώματο νου μέσα στο σωματικό σπίτι, αλλ’ ακόμη και σε εκείνους που έχουν λάβει πείρα της εσωτερικής άϋλης πάλης. Όποιος όμως έχει αγκαλιάσει τον Κύριο Ιησού με την συνεχή ευχή, δεν θα κοπιάσει να Τον ακολουθεί, όπως λέει ο προφήτης(Ιερ. 17, 16). Και δεν θα επιθυμήσει ένας τέτοιος άνθρωπος να ζήσει όπως ζουν οι κοινοί άνθρωποι, εξαιτίας της ωραιότητας και τερπνότητας και γλυκύτητας του Ιησού. Και δε θα ντροπιαστεί από τους εχθρούς δαίμονες που περπατούν γύρω του(Ψαλμ. 11, 9), όταν τους αντιμετωπίζει στεκόμενος μπροστά στην πύλη της καρδιάς του και τους καταδιώκει δια του Ιησού.

    149. Η ψυχή που θα πετάξει ψηλά στον αέρα δια του θανάτου, στις πύλες του Ουρανού, έχοντας μαζί της υπερασπιστή τον Χριστό, ούτε εκεί θα ντραπεί τους εχθρούς της, αλλά με θάρρος όπως τώρα θα μιλήσει σ’ αυτούς. μόνο να μην χάσει την υπομονή της μέχρι την ώρα του θανάτου να φωνάζει ημέρα και νύχτα προς τον Κύριο Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού. Και Αυτός θα τιμωρήσει γρήγορα τους εχθρούς της δαίμονες, σύμφωνα με την αληθινή και θεία υπόσχεσή Του, που είπε για τον άδικο κριτή(Λουκ. 18, 1-8). Ναι, σας λέω, θα τιμωρήσει τους εχθρούς της και στη ζωή αυτή, και μετά την έξοδο της ψυχής από το σώμα.

    150. Ταξιδεύοντας τη νοητή θάλασσα, έχε το θάρρος σου στον Ιησού. Γιατί σου φωνάζει μέσα στην καρδιά σου μυστικά: «Μη φοβάσαι, παιδί μου Ιακώβ, μικρέ Ισραήλ(Ησ. 41, 13). Μη φοβάσαι σκουλήκι Ισραήλ, εγώ σε υπερασπίζομαι». Αν ο Θεός είναι με το μέρος μας, ποιος κακός θα σταθεί αντίθετός μας; Είναι Εκείνος που μακάρισε τους καθαρούς στην καρδιά(Ματθ. 5, 8), και νομοθέτησε ο γλυκύς Ιησούς και μόνος καθαρός, που θέλει να πατεί θεϊκά μέσα στις καθαρές καρδιές και να κατοικεί σ’ αυτές. Γι’ αυτό ας μην παύουμε, κατά τον θείο Παύλο, να γυμνάζουμε το νου μας με στόχο την ευσέβεια(Α΄Τιμ. 4, 7). Εύλογα λοιπόν ονομάστηκε αληθινή η ευσέβεια εκείνη που βγάζει από τη ρίζα τα σπέρματα του πονηρού. Αυτή η ευσέβεια είναι ο «οίμος του λόγου», δηλ. οδός του λογικού ή οδός του λογισμού. Στην αττική ελληνική διάλεκτο οίμος και κέλευθος λέγεται η οδός, που είναι ο λογισμός.

    151. Θα απολαύσει τα αγαθά με πολλή ειρήνη(Ψαλμ. 36, 11), κατά τον Δαβίδ, εκείνος που δεν επηρεάζεται από πρόσωπο ανθρώπου όταν κρίνει την αδικία στην καρδιά του, δηλαδή δεν επηρεάζεται από τις μορφές των πονηρών πνευμάτων, ώστε μέσω αυτών να σκέφτεται την αμαρτία, και κρίνοντας και δικάζοντας κακώς μέσα στην καρδιά του, να δίνει το δίκαιο στην αμαρτία. Γιατί οι μεγάλοι και διακριτικοί Πατέρες σε μερικά συγγράμματά τους ονόμασαν ανθρώπους και τους δαίμονες, επειδή έχουν το λογικό. Παρόμοιο είναι και το ευαγγελικό, όπου ο Κύριος λέει: «Ένας άνθρωπος κακός το έκανε τούτο, και ανακάτωσε μέσα στο σιτάρι και τα ζιζάνια»(Ματθ. 13, 28). Δεν υπάρχει γρήγορη αντίρρηση στους λογισμούς από εκείνους που πράττουν τα κακά. Γι’ αυτό και κατατρωγόμαστε από τους λογισμούς.

    152. Όταν αρχίσουμε να ζούμε με προσοχή του νου, ας προσαρμόζουμε στη νήψη την ταπείνωση και συνάπτουμε στην αντίρρηση την ευχή, τότε θα βαδίσουμε καλά το δρόμο της μετάνοιας. σαν να στολίζουμε, να σκουπίζουμε και να καθαρίζουμε το σπίτι της καρδιάς από την πονηρία, κάτω από το φως του προσκυνητού και αγίου ονόματος του Ιησού Χριστού. Αν έχουμε το θάρρος μας μόνο στη νήψη ή στην προσοχή τη δική μας, τότε γρήγορα θα μας σπρώξουν, θα μας ανατρέψουν, θα πέσουμε και θα μας νικήσουν οι εχθροί μας οι πανούργοι και δολιότατοι. Και περισσότερο θα περιπλεχθούμε στα δίχτυα τους, δηλαδή τις πονηρές ενθυμήσεις, ή και θα μας σφάξουν εύκολα, όταν δεν κρατούμε το ισχυρό δόρυ, δηλαδή το όνομα του Ιησού Χριστού. Γιατί μόνο το σεβάσμιο αυτό ξίφος, όταν στρέφεται πολύ συχνά μέσα σε καρδιά που μόνο ένα τρόπο ζωής γνωρίζει (νήψη δηλ. και ευχή), μόνο αυτό ξέρει να στριφογυρίζει και να κατακόβει τους πονηρούς δαίμονες και να τους καίει και να τους κάνει άφαντους, σαν καλάμι που το τρώει η φωτιά.

    153. Το κορύφωμα της αδιάκοπης νήψεως, δηλαδή ωφέλεια της ψυχής και μεγάλο κέρδος, είναι να βλέπει κανείς ευθύς τις φαντασίες των λογισμών μόλις σχηματίζονται στο νου του. Ενώ το κορύφωμα της αντιρρήσεως είναι να ελέγχουμε και να εξακριβώνουμε το λογισμό που επιχειρεί να μπει στο νου μας μέσω της φαντασίας κάποιου αισθητού πράγματος. Εκείνο όμως που σβήνει και διαλύει αμέσως κάθε σκέψη πονηρή των εχθρών δαιμόνων, κάθε λόγο, κάθε φαντασία, κάθε πονηρή εικόνα και παράσταση, είναι η επίκληση του Κυρίου. Κι εμείς οι ίδιοι βλέπουμε στο νου μας την ολοσχερή ήττα τους, που προξενείται από τον Ιησού το μεγάλο Θεό μας, και την εκδίκηση που παίρνει ο Ιησούς για μας τους ταπεινούς και ασήμαντους και άχρηστους.

    154. Το ότι όλοι οι λογισμοί δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνο φαντασίες αισθητών και κοσμικών πραγμάτων, οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουμε. Αν κρατήσουμε επί πολύ καιρό με νήψη την ευχή, τότε η ευχή αποστερεί την διάνοια από κάθε υλική φαντασία πονηρών λογισμών και φανερώνει σ’ αυτή τους τρόπους των εχθρών δαιμόνων και το μεγάλο κέρδος της ευχής και της νήψεως. «Όμως θα παρακολουθήσεις με τα μάτια σου και θα δεις νοερά την τιμωρία των νοητών αμαρτωλών, των δαιμόνων», όπως λέει ο θείος μελωδός Δαβίδ(Ψαλμ. 90, 8).

    155. Ας θυμόμαστε, αν είναι δυνατόν, ακατάπαυστα τον θάνατο. Έτσι γεννιέται μέσα μας η απόθεση των φροντίδων και κάθε ματαιότητας, η φύλαξη του νου, η ακατάπαυστη δέηση, η απάθεια του σώματος και η αποστροφή της αμαρτίας. Και σχεδόν θα μπορούσαμε να πούμε, κάθε αρετή πηγάζει από την μνήμη αυτή. Γι’ αυτό ας την χρησιμοποιήσουμε όπως την ίδια την αναπνοή μας.

    156. Η καρδιά που είναι τελείως άδεια από φαντασίες, θα γεννήσει νοήματα και σκέψεις που θα σκιρτούν από τα βάθη της, θείες και μυστηριώδεις, έτσι όπως πηδούν τα ψάρια και βουτούν τα δελφίνια όταν έχει γαλήνη η θάλασσα. Η θάλασσα ανεμίζεται από τη λεπτή αύρα, ενώ η άβυσσος της καρδιάς από το Άγιο Πνεύμα. όπως λέει ο Απόστολος: «Επειδή είστε γιοι, γι’ αυτό έστειλε ο Θεός το Πνεύμα του Υιού Του στις καρδιές σας, που φωνάζει: Αββά, Πατέρα»(Γαλ. 4, 6).

    157. Κάθε μοναχός που θα επιχειρήσει να αναλάβει πνευματικό έργο πριν από τη νήψη του νου, θα βρεθεί σε αδιέξοδο και σε διχασμό του νου. Κι αυτό, ή γιατί δεν γνωρίζει την ομορφιά της , ή την γνωρίζει αλλά από αμέλεια δεν μπορεί να την κρατήσει. Θα απαλλαγεί από το αδιέξοδο χωρίς αμφιβολία, όταν αρχίσει την φύλαξη του νου, που είναι και λέγεται διανοητική φιλοσοφία ή πρακτική φιλοσοφία του νου, επειδή θα βρει την «οδό» για την οποία είπε ο Κύριος: «Εγώ είμαι η οδός και η ανάσταση και η ζωή»(Ιω. 11, 25. 14, 6).

    158. Και πάλι θα βρεθεί σε απορία η ψυχή βλέποντας μια απέραντη άβυσσο από λογισμούς και πλήθος νήπια της Βαβυλώνας. Αλλά και αυτή την απορία την λύνει ο Χριστός, αν στηρίζουμε αδιάκοπα τη βάση της διάνοιάς μας πάνω σ’ Αυτόν και αν τα νήπια της Βαβυλώνας τα χτυπούμε και τα συντρίβουμε πάνω στην πέτρα αυτή[Ψαλμ. 136, 9] (τον Χριστό), εκπληρώνοντας την επιθυμία μας εναντίον τους. Γιατί λέει η Γραφή: «όποιος φυλάγει την εντολή, δε θα γνωρίσει πονηρό λόγο»(Εκκλ. 8, 5), και «δίχως εμένα, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε»(Ιω. 15, 5).

    159. Εκείνος είναι πράγματι αληθινός μοναχός, ο οποίος κατορθώνει τη νήψη. και έχει αληθινά νήψη, εκείνος που είναι μοναχός κατά την καρδιά.

    160. Ο βίος του ανθρώπου παρατείνεται μαζί με τα χρόνια που περνούν, με μήνες, με εβδομάδες, ημέρες, νύχτες, ώρες και στιγμές, στρεφόμενος μαζί με το χρόνο. Σε όλα αυτά τα χρονικά διαστήματα οφείλουμε να επεκτείνουμε κι εμείς τις ενάρετες εργασίες, την νήψη και την ευχή και τη γλυκύτητα της καρδιάς με επιμελημένη ησυχία μέχρι το θάνατό μας.

    161. Θα έρθει και σε μας η ώρα του θανάτου, θα έρθει και δεν είναι δυνατό να τον αποφύγουμε. Και είθε τότε, όταν έρθει ο άρχοντας του κόσμου και του αέρα(Ιω. 14, 30), να βρει τα αμαρτήματά μας λίγα και μηδαμινά για να μη μας ελέγξει στ’ αλήθεια και κλάψουμε τότε ανώφελα. Γιατί, λέει το ιερό Ευαγγέλιο: «Εκείνος ο δούλος που γνώρισε το θέλημα του Κυρίου του και δεν έκανε ό,τι έπρεπε, θα δαρθεί πολύ»(Λουκ. 12, 47).

    162. «Αλλοίμονο – λέει – σ’ εκείνους που έχασαν την καρδιά. Και τι θα κάνουν όταν τους επισκεφθεί ο Κύριος;»(Σ. Σειρ. 2, 14). Γι’ αυτό, αδελφοί, ας δείξουμε ζήλο και προθυμία.

    163. Στους απλοϊκούς και δήθεν απαθείς λογισμούς, ακολουθούν οι εμπαθείς, καθώς έχουμε μάθει με την μακροχρόνια πείρα και παρατήρηση. Οι πρώτοι λογισμοί ανοίγουν την είσοδο στους δεύτερους, οι απαθείς στους εμπαθείς.

    164. Πράγματι ο άνθρωπος πρέπει να χωρίζεται με την προαίρεσή του σε δύο κομμάτια, και να σχίζεται με σοφότατη επινόηση, όπως είπα. και πρέπει να είναι εχθρός αφιλίωτος και άσπονδος του εαυτού του. Όποια διάθεση ακριβώς έχει ένας για κάποιον που εξαιρετικά και πολλές φορές τον έχει λυπήσει και αδικήσει, έτσι να εχθρευόμαστε τον εαυτό μας ή και πολύ περισσότερο, αν βέβαια θέλουμε να κατορθώσουμε την μεγάλη και πρώτη εντολή, δηλαδή τη διαγωγή του Χριστού, τη μακαρία ταπείνωση, τον ένσαρκο τρόπο ζωής του Θεού. Γι’ αυτό ο Απόστολος λέει: «Ποιος θα με ελευθερώσει από το σώμα αυτό, το κυριευμένο από τον θάνατο(Ρωμ. 7, 24); Γιατί δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού»(Ρωμ. 8, 7). Θέλοντας ο Απόστολος να φανερώσει ότι το να υποτάξουμε το σώμα στο θέλημα του Θεού εξαρτάται από εμάς, λέει: «Αν κρίναμε τον εαυτό μας, δε θα καταδικαζόμαστε. κι όταν καταδικαζόμαστε, παιδαγωγούμαστε από τον Κύριο»(Α΄Κορ. 11, 31-32).

    165. Η αρχή της καρποφορίας είναι το άνθος. Και η αρχή της φυλάξεως του νου είναι η εγκράτεια από φαγητά και ποτά, η άρνηση και αποχή κάθε πονηρού λογισμού και η ησυχία της καρδιάς.

    166. Όταν δυναμωμένοι με τη δύναμη του Ιησού Χριστού αρχίζουμε να τρέχουμε ασφαλισμένοι με τη νήψη, στην αρχή μάς φανερώνεται σαν μία λαμπάδα στο νου μας που την κρατάμε με το χέρι του νου μας και μάς οδηγεί στο δρόμο της διάνοιας. ύστερα σαν πανσέληνος ολόφεγγη που κάνει την τροχιά της στο στερέωμα της καρδιάς. Και τέλος μας φανερώνεται σαν ήλιος ο Ιησούς, που ακτινοβολεί δικαιοσύνη, δηλαδή φανερώνει σ’ εμάς τον εαυτό Του και τους ολόλαμπρους φωτισμούς των θείων του και ιερών εννοιών.

    167. Αυτά τα φανερώνει μυστικά ο Ιησούς στο νου εκείνο που επιμένει στην εντολή που λέει: «Θα περικόψετε την σκληροκαρδία σας»(Δευτ. 10, 16). Και καθώς είπαμε, εξαίσιες σκέψεις διδάσκει τον άνθρωπο η επιμελής νήψη. γιατί ο Θεός είναι απροσωπόληπτος(Ρωμ. 2, 11). Γι’ αυτό λέει ο Κύριος: Ακούστε με και καταλάβετε τα λόγια Μου. σ’ όποιον έχει, θα δοθούν και άλλα και θα περισσέψουν, ενώ από εκείνον που δεν έχει, θα αφαιρεθεί κι εκείνο που νομίζει ότι έχει»(Λουκ. 8, 18). Σ’ εκείνους που αγαπούν τον Θεό, όλα συνεργούν για το καλό τους(Ρωμ. 8, 28). Πολύ περισσότερο λοιπόν οι αρετές θα συνεργήσουν και θα βοηθήσουν.

    168. Όπως το πλοίο δεν μπορεί να ταξιδέψει χωρίς νερό, έτσι και η φύλαξη του νου δεν προχωρεί διόλου χωρίς νήψη και ταπείνωση και ευχή του Ιησού.

    169. Θεμέλια του σπιτιού είναι οι πέτρες. Θεμέλιο και οροφή της αρετής της νήψεως είναι το προσκυνητό και άγιο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ένας ανόητος κυβερνήτης πλοίου, αν στην τρικυμία διώξει τους ναύτες και ρίξει στη θάλασσα τα κουπιά και τα πανιά και κοιμηθεί, εύκολα θα ναυαγήσει. Και η ψυχή ευκολότερα θα καταποντιστεί από τους δαίμονες, αν αμελήσει τη νήψη και δεν επικαλείται, μόλις φανεί η δαιμονική προσβολή, το όνομα του Ιησού Χριστού.

    170. Ό,τι γνωρίζουμε, αυτό λέμε στο γραπτό μας. και ό,τι είδαμε στο δρόμο που περνούμε, εκείνο μαρτυρούμε σ’ όποιον θέλει, αν βέβαια θελήσετε να δεχτείτε τους λόγους μας. Αυτός ο Κύριος είπε: «Αν κάποιος δεν μείνει σ’ Εμένα, θα πεταχτεί έξω όπως το κλήμα, και κάποιοι το μαζεύουν, το ρίχνουν στη φωτιά και καίγεται. ενώ όποιος μείνει σ’ Εμένα, μένω κι εγώ σ’ αυτόν»(Ιω. 15, 5-6). Όπως είναι αδύνατο να λάμψει ο ήλιος χωρίς φως, έτσι είναι αδύνατο να καθαρισθεί η καρδιά από την ακαθαρσία των λογισμών της απώλειας, χωρίς την ευχή του ονόματος του Ιησού. Κι αν αυτό είναι, όπως βλέπω, αληθινό, να το μεταχειριζόμαστε όπως και την αναπνοή μας. Γιατί το όνομα του Ιησού είναι φως, ενώ οι πονηροί λογισμοί, σκοτάδι. Κι ο Ιησούς είναι Θεός και Κύριος των όλων, ενώ οι πονηροί λογισμοί είναι δούλοι δαιμόνων.

    171. Φωτογεννήτρα και αστραπογεννήτρα και ακτινοβόλος και πυρφόρος, η φύλαξη του νου από πονηρούς λογισμούς, μ’ αυτά τα ονόματα όπως της ταιριάζουν και δίνουν το περιεχόμενο της ας καλείται. Γιατί, για να πούμε την αλήθεια, είναι ανώτερη από άπειρες σωματικές ασκήσεις και πολλές άλλες αρετές. Γι’ αυτό πρέπει με αυτά τα τίμια ονόματα να ονομάζουμε την αρετή αυτή, εξαιτίας των ολόλαμπρων φώτων που γεννά. Όσοι ερωτευθούν αυτή την αρετή, από αμαρτωλοί που ήταν και άχρηστοι και βέβηλη και χωρίς πνευματική γνώση και ασύνετοι και άδικοι, μπορούν να γίνουν με την βοήθεια του Ιησού Χριστού δίκαιοι, χρήσιμοι μπροστά στον Θεό, καθαροί, άγιοι και συνετοί. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και μυστηριώδη και απόκρυφα να θεωρούν και να θεολογούν. Και αφού γίνουν θεωρητικοί, κολυμπούν μέσα σ’ αυτό το καθαρότατο και άπειρο φως, το αγγίζουν με άρρητα αγγίσματα και μαζί με αυτό κατοικούν και ζουν, γιατί γεύθηκαν ότι ο Κύριος είναι αγαθός(Ψαλμ. 33, 9). Έτσι εκπληρώνεται καθαρά σ’ αυτούς τους πρώτους αγγελιοφόρους ο λόγος του θείου Δαβίδ: «Οι δίκαιοι θα δοξολογήσουν το όνομά σου και οι ευθείς θα κατοικήσουν ενώπιον του προσώπου σου»(Ψαλμ. 139, 14). Γιατί αυτή είναι η πραγματική αλήθεια, αυτοί μόνο ορθά και με ακρίβεια επικαλούνται και δοξολογούν τον Θεό, και επιθυμούν να είναι μαζί Του πάντοτε από αγάπη γι’ Αυτόν.

    172. Αλλοίμονο στον εσωτερικό άνθρωπο από τα εξωτερικά. Γιατί πολύ θα στενοχωρηθεί ο εσωτερικός άνθρωπος από τις εξωτερικές αισθήσεις. Και αφού στενοχωρηθεί, θα χρησιμοποιήσει μαστίγιο κατά των εξωτερικών αισθήσεων. Εκείνος που τα έχει υποστεί αυτά, εννοεί τα λεγόμενα.

    173. Αν ο εσωτερικός μας άνθρωπος νήφει, κατά τους πατέρες, είναι σε θέση να φυλάξει και τον έξω άνθρωπο. Αλλά εμείς και οι κακούργοι δαίμονες από κοινού διαπράττουμε τις αμαρτίες. Και οι δαίμονες μόνο με λογισμούς, δηλαδή με φανταστικές εικόνες, ζωγραφίζουν στο νου όπως θέλουν την αμαρτία. εμείς όμως και με λογισμούς εσωτερικώς και με έργα εξωτερικώς. Οι δαίμονες μη έχοντας σώμα, επειδή είναι πνεύματα, μόνο με λογισμούς, με δολιότητα και απάτη, προξενούν και στον εαυτό τους και σ’ εμάς την κόλαση. Γιατί αν δεν είχαν στερηθεί το σώμα οι κακούργοι, θα έκαναν συνεχώς και έμπρακτες αμαρτίες, επειδή η προαίρεσή τους είναι πάντοτε έτοιμη στο να ασεβούν.

    174. Η μονολόγιστη ευχή σκοτώνει και κάνει στάχτη τις απάτες τους. Γιατί όταν προσκαλείται συνεχώς και ακούραστα από εμάς ο Ιησούς, ο Θεός και Υιός του Θεού, καθόλου δεν επιτρέπει σ’ αυτούς, ούτε την αρχή της εισβολής η οποία και προσβολή ονομάζεται, ούτε μορφή να υποδείξουν στο νου με τον καθρέφτη της διάνοιας, ούτε λόγους να πουν στην καρδιά. Κι αν δεν εισχωρεί στην καρδιά δαιμονική μορφή, τότε όπως είπαμε, και η καρδιά θα είναι άδεια από πονηρούς λογισμούς. επειδή οι δαίμονες έτσι συνηθίζουν, να πλησιάζουν με λογισμούς και να διδάσκουν κρυφά την κακία.

    175. Από την συνεχή λοιπόν ευχή μένει καθαρός ο αέρας της διάνοιας από σκοτεινά σύννεφα, από ανέμους των πονηρών πνευμάτων. Και όταν είναι καθαρός ο καρδιακός αέρας, είναι αδύνατο να μη λάμπει μέσα σ’ αυτόν το θεϊκό φως του Ιησού, εκτός αν από κενοδοξία, από έπαρση και επίδειξη φουσκώνουμε και από ελαφρότητα του νου θέλουμε να φτάσουμε τα ακατάληπτα και άφθαστα. Τότε δεν μας βοηθεί ο Ιησούς, γιατί ο Χριστός, ο Οποίος μάς υπέδειξε και μας δίδαξε την ταπείνωση, μισεί τα πράγματα αυτά.

    176. Ας ακολουθούμε λοιπόν την ευχή και την ταπείνωση, αυτά τα δύο, τα οποία μαζί με την νήψη στρέφονται κατά των δαιμόνων σαν μαχαίρι από φλόγα. Μπορούμε λοιπόν, όταν έτσι ζούμε, κάθε ημέρα και ώρα μέσα στην καρδιά μας να εορτάζουμε με μυστική ευφροσύνη.

    177. Μέσα στους οχτώ γενικότατους λογισμούς της κακίας περιέχεται κάθε λογισμός και από αυτούς γεννιούνται όλοι οι λογισμοί, όπως γεννήθηκε από την Ήρα και τον Δία κάθε βδελυρός θεός των Ελλήνων σύμφωνα με τους μύθους τους. Όλοι αυτοί οι οχτώ λογισμοί ανεβαίνουν στην πόρτα της καρδιάς του ανθρώπου. Και όταν βρουν το νου αφύλακτο, μπαίνουν με τη σειρά ένας ένας. Οποιοσδήποτε λογισμός από αυτούς τους οχτώ μπει εκεί μέσα, σέρνει μαζί του και ένα κοπάδι από αισχρούς λογισμούς. Και έτσι αφού σκοτίσει το νου, προσκαλεί το σώμα και το παροτρύνει να διαπράξει αισχρές πράξεις.

    178. Όποιος λοιπόν συντρίβει την κεφαλή του φιδιού και με αντίρρηση γεμάτη θυμό το γρονθοκοπεί με θυμωμένα λόγια, αυτός απέκρουσε τον πόλεμο. Γιατί λιώνοντας το κεφάλι του φιδιού(Γεν. 3, 15), ξέφυγε πολλούς πονηρούς λογισμούς και πονηρότατα έργα. Και τότε μένει ήσυχη και ατάραχη η διάνοια, με το να δέχεται ο Θεός την εγρήγορσή της στους λογισμούς. το δώρο που της κάνει γι’ αυτό ο Θεός είναι γνώση πώς πρέπει να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να καθαρίζεται βαθμηδόν η καρδιά από λογισμούς που μολύνουν τον εσωτερικό άνθρωπο, όπως λέει ο Κύριος Ιησούς: «Από την καρδιά εξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, πορνείες, μοιχείες. κι αυτά είναι που μολύνουν τον άνθρωπο»(Ματθ. 15, 19).

    179. Έτσι λοιπόν μπορεί η ψυχή με τη χάρη του Κυρίου να σταθεί με τη δική της ομορφιά, την ωραιότητα και την ευθύτητά της, όπως εξαρχής κτίσθηκε από τον Θεό εξαιρετικά ωραία και ειλικρινής, καθώς λέει ο μέγας δούλος του Θεού Αντώνιος: «Όταν η ψυχή βρίσκεται στη φυσική νοερή της κατάσταση – όπως την έπλασε ο Θεός – τότε υπάρχει αρετή». Και πάλι λέει: «Το να είναι ειλικρινής η ψυχή, αυτό είναι η φυσική πνευματική κατάστασή της, όπως έχει δημιουργηθεί». Και παρακάτω λέει: «Ας είμαστε καθαροί στη διάνοιά μας. Εγώ πιστεύω ότι όταν αυτή από παντού είναι καθαρή και στέκεται στο κατά φύση, μπορεί να γίνει διορατική και να βλέπει περισσότερο και μακρύτερα από τους δαίμονες, γιατί έχει τον Κύριο ο οποίος της ανοίγει τα μάτια». Αυτά λέει ο ένδοξος Αντώνιος, όπως γράφει ο Αθανάσιος στο βίο του Μ. Αντωνίου.

    180. Κάθε λογισμός παρουσιάζει στο νου τη φαντασία κάποιου αισθητού πράγματος. Γιατί ο σατανάς είναι νους και δεν μπορεί να εξαπατήσει αν δεν μεταχειριστεί τα αισθητά και συνήθη σ’ εμάς.

    181. Όπως δεν είναι δυνατό να καταδιώκουμε τα πουλιά στον αέρα ή να πετούμε όπως εκείνα, γιατί η ανθρώπινη φύση μας δεν έχει αυτή την ιδιότητα, έτσι δεν είναι δυνατό να νικήσουμε ασώματους δαιμονικούς λογισμούς, χωρίς ευχή νηπτική και συχνή. ή χωρίς να προσηλώνουμε με άκρα προσοχή το μάτι του νου μας στον Θεό. Αν δεν το κάνεις αυτό, κυνηγάς τη γη.

    182. Πράγματι, αν θέλεις να καταντροπιάσεις τους λογισμούς και να ησυχάζεις με αγαθότητα και να νήφεις μέσα στην καρδιά σου με ευκολία, ας κολλήσει η ευχή του Ιησού στην αναπνοή σου, και σε λίγες ημέρες θα δεις να γίνεται αυτό.

    183. Δεν είναι δυνατό να γραφούν γράμματα πάνω στον αέρα, αλλά πρέπει να χαραχτούν πάνω σε κάποιο σώμα για να μένουν διαρκή. Έτσι και στην κοπιαστική νήψη ας κολλήσουμε την ευχή του Ιησού Χριστού, για να μένει η ωραιότατη αρετή της νηφαλιότητας διαρκής μαζί με τον Ιησού Χριστό και μέσω Αυτού να διατηρείται σ’ εμάς αναφαίρετη στον αιώνα.

    184. Στήριξε τα έργα σου πάνω στον Κύριο και θα βρεις χάρη. Τότε δε θα λέγεται και για μας από τον προφήτη: «Στο στόμα τους Κύριε είσαι κοντά, πολύ μακριά όμως από τα νεφρά τους»[Ιερ. 12, 2) (την έδρα του θυμικού). Κανείς, εκτός από τον Ιησού, δεν μπορεί να ειρηνεύσει την καρδιά σου από τα πάθη, παρά αυτός ο Ιησούς Χριστός, που συνένωσε εκείνα που ήταν απομακρυσμένα(Εφ. 2, 14).

    185. Το ίδιο σκοτίζουν την ψυχή, τόσο οι συνομιλίες των λογισμών κατά διάνοια όσο και οι εξωτερικές συναναστροφές και αργολογίες. Για να αποφύγουμε τη βλάβη του νου μας πρέπει και τους δύο, δηλ. και τους λογισμούς και τους ανθρώπους που θέλουν να αργολογούν, να τους λυπούμε για πολύ εύλογη κατά Θεόν αιτία, για να μη σκοτισθεί ο νους και χαλαρώσει τη νήψη. Γιατί όταν μάς σκοτίσει η λήθη, χάνουμε την προσοχή του νου.

    186. Εκείνος που με κάθε προθυμία κρατά την καθαρότητα της καρδιάς, θα αποκτήσει δάσκαλο αυτής της ιερής εργασίας τον νομοθέτη της Χριστό, που θα του υπαγορεύει μυστικά το θέλημά Του. «Θ’ ακούσω τι θα πει μέσα μου ο Κύριος ο Θεός»(Ψαλμ. 84, 9), λέει ο Δαβίδ, φανερώνοντας αυτό το πράγμα. Μιλώντας για το νοητό πόλεμο και θέλοντας να δηλώσει την επιστροφή του νου προς τον εαυτό του και την προστατευτική υπεράσπιση από τον Θεό, έλεγε: «Και θα ρωτήσει ο άνθρωπος, άραγε ο δίκαιος θα αμοιφθεί;». Κατόπιν από τη συζήτηση ανάμεσά τους, εγκρίθηκε η απόφαση: «Άρα υπάρχει ο Θεός που θα κρίνει αυτούς»(Ψαλμ. 57, 12), δηλ. τους πονηρούς δαίμονες, στο χώρο της καρδιάς μας. Και σε άλλο μέρος λέει: «Θα προσέλθει άνθρωπος με βαθιά καρδιά και θα υψωθεί ο Θεός»(Ψαλμ. 63, 7). Και τότε τις πληγές των δαιμόνων θα τις θεωρήσουμε σαν βέλη νηπιών.

    187. Με παιδαγωγημένη τη καρδιά μας από τη σοφία(Ψαλμ. 89, 12) ας ζούμε πάντοτε, κατά τον Δαβίδ, αναπνέοντας αδιάκοπα αυτή τη δύναμη του Θεού Πατέρα και τη σοφία του Θεού(Α΄Κορ. 1, 24), τον Ιησού Χριστό. Αν από οιαδήποτε περίσταση χαλαρωθούμε και αμελήσουμε τη νοητή αυτή εργασία, το άλλο πρωί ας σφίξουμε πάλι γερά τη μέση του νου μας και ας ξαναρχίσουμε με δύναμη τη νοητή αυτή εργασία. Γιατί δεν έχουμε απολογία, αν γνωρίζουμε το καλό και δεν το πράξουμε.

    188. Τα φαγητά που φέρνουν αρρώστια, μας ενοχλούν μόλις τα βάλουμε στο στομάχι μας. όποιος φάει από αυτά αισθάνεται αμέσως την ενόχληση, αν όμως πιει γρήγορα κάποιο φάρμακο και κάνει εμετό, μένει αβλαβής. Έτσι και ο νους, αν δεχτεί πονηρούς λογισμούς και τους καταπιεί κι αισθανθεί την πικρία τους, τότε με την ευχή του Ιησού που κραυγάζει από τα βάθη της καρδιάς του, εύκολα τους κάνει εμετό και τελείως τους αποβάλλει. έτσι – με τη βοήθεια του Θεού – η μάθηση, και με τη μάθηση η πείρα, έχουν δώσει σε όσους έχουν την νήψη να εννοήσουν για το θέμα αυτό.

    189. Με την αναπνοή σου ένωσε τη νήψη και το όνομα του Ιησού. Η αδιάκοπη μελέτη θανάτου και ταπείνωση. Γιατί ωφελούν πολύ και τα δύο.

    190. Είπε ο Κύριος: «Μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και η καρδιά μου ταπεινή και θ’ αναπαυθούν οι ψυχές σας»(Ματθ. 11, 29).

    191. Είπε ο Κύριος: «Όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του όπως το παιδί τούτο, θα υψωθεί. ενώ όποιος υψώνει τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί»(Ματθ. 18, 4. 23, 12). «Από εμένα», λέει, «μάθετε». Βλέπεις ότι μάθηση είναι η ταπείνωση. Γιατί η εντολή Του είναι ζωή αιώνια(Ιω. 12, 50). Κι αυτή είναι η ταπείνωση. Ο μη ταπεινός λοιπόν ξεγλύστρησε από τη ζωή και θα βρεθεί στο αντίθετο της ζωής.

    192. Κάθε αρετή οικοδομείται με τη ψυχή και το σώμα. Και κτίσματα του Θεού είναι και η ψυχή και το σώμα, με τα οποία η αρετή όπως είπα παίρνει ύπαρξη. Πώς τότε δεν είμαστε ολότελα μανιακοί όταν καυχιόμαστε για τα στολίδια της ψυχής και του σώματος που δεν είναι δικά μας και κενοδοξούμε και στηριζόμαστε πάνω στην υπερηφάνεια που είναι σαν καλαμένιο ραβδί, και τον Θεό που υπερέχει απείρως κατά το μέγεθος από εμάς τον διεγείρουμε εναντίον μας, πράγμα που είναι πάρα πολύ φρικτό, με την υπερβολική μας ανομία και ανοησία; Γιατί ο Κύριος αντιτίθεται στους υπερήφανους(Ιακ. 4, 6). Αντί να μιμούμαστε τον Κύριο με ταπείνωση, πιάνουμε φιλία με τον δαίμονα, τον εχθρό του Κυρίου, από φρόνημα κενόδοξο και υπερήφανο. Γι’ αυτό έλεγε ο Απόστολος: «Τι έχεις που δεν το έλαβες; Μήπως εσύ έπλασες τον εαυτό σου; Και αν το σώμα και την ψυχή, από τα οποία και στα οποία και με τα οποία οικοδομείται κάθε αρετή, τα έλαβες από τον Θεό, γιατί καυχιέσαι σαν να μην τα έλαβες;»(Α΄Κορ. 4, 7). Ο Κύριος είναι που σου τα δωρίζει.

    193. Δεν είναι τίποτε άλλο ο τέλειος καθαρισμός της καρδιάς, με τον οποίο και ταπείνωση και κάθε αγαθό βρίσκεται μέσα μας προερχόμενο από τον ουρανό, παρά το να μην επιτρέπουμε διόλου στους λογισμούς που προβάλλουν το κεφάλι τους, να μπουν στην ψυχή.

    194. Η φύλαξη του νου, με τη βοήθεια του Θεού και μόνο για τον Θεό, όταν πολυκαιρίσει στην ψυχή, χορηγεί φρόνηση στο λογικό για τους κατά Θεόν αγώνες. Μεγάλη ικανότητα δίνει σ’ εκείνον που την έχει, να διευθύνει και να διευθετεί τα έργα και τους λόγους του με κρίση και σκέψη ευπρόσδεκτες στον Κύριο.

    195. Τα διακριτικά του Αρχιερέα στην Παλαιά Διαθήκη(Εξ. 28) ήταν προτυπώσεις της καθαρής καρδιάς, για να προσέχουμε κι εμείς στο άμφιο της καρδιάς μας μήπως μαυρίσει από την αμαρτία και να το καθαρίζουμε με δάκρυα και μετάνοια και προσευχή. Γιατί ο νους είναι κάτι το ελαφρό και ευκίνητο και δύσκολα μπορεί να αναχαιτιστεί από τις παράνομες ενθυμήσεις. Ακολουθεί με την ίδια ευκολία και τις κακές και τις καλές διανοητικές φαντασίες.

    196. Μακάριος πραγματικά είναι εκείνος που έχει κολλήσει την ευχή του Ιησού στη διάνοιά του και φωνάζει προς Αυτόν ακατάπαυστα μέσα στην καρδιά του, όπως είναι ενωμένος ο αέρας με τα σώματά μας ή η φλόγα με το κερί. Όταν περνά ο ήλιος πάνω από τη γη, φέρνει την ημέρα. Και το άγιο και σεβάσμιο όνομα του Κυρίου, όταν λάμπει συνεχώς μέσα στο νου μας, θα γεννήσει αναρίθμητες έννοιες, λαμπρές σαν τον ήλιο.

    197. Όταν διασκορπιστούν τα σύννεφα, ο αέρας φανερώνεται καθαρός. Και όταν διασκορπιστούν οι φαντασίες των παθών από τον ήλιο της δικαιοσύνης Ιησού Χριστό, τότε οπωσδήποτε γεννιούνται στην καρδιά φωτεινά και αστραφτερά νοήματα, επειδή φωτίστηκε ο αέρας της καρδιάς από τον Ιησού. Γιατί λέει ο Εκκλησιαστής: «Όσοι θαρρούν στον Κύριο θα εννοήσουν την αλήθεια, και οι πιστοί θα παραμένουν κοντά Του με αγάπη»(Σ. Σολ. 3, 9).

    198. Είπε ένας από τους Αγίους: «Αν θέλεις να μνησικακείς, να μνησικακείς εναντίον των δαιμόνων. και αν θέλεις να έχεις εχθρό, να εχθρεύεσαι το σώμα σου παντοτεινά. Η σάρκα είναι δόλιος φίλος και όσο την περιποιείσαι, τόσο περισσότερο πολεμεί». Και πάλι είπε: «Απόκτησε έχθρα κατά του σώματός σου και πόλεμο εναντίον της κοιλιάς σου».

    199. Στα προηγούμενα, στην πρώτη και την δεύτερη εκατοντάδα, γράψαμε για τους κόπους της ιερής ησυχίας του νου, όχι καρπούς της διάνοιάς μας μόνο, αλλά και από όσα μας διδάσκουν οι λόγοι των θεοφόρων Πατέρων σχετικά με την καθαρότητα του νου. Τώρα, αφού πούμε λίγα για το κέρδος της φυλάξεως του νου, θα σταματήσουμε τον λόγο.

    200. Έλα λοιπόν ακολούθησε με στη συνεχή εργασία της μακάριας φυλάξεως του νου, οποιοσδήποτε και αν είσαι, αν ποθείς να δεις ημέρες αγαθές, και με τη χάρη του Κυρίου, θα σε διδάξω τη φανερή εργασία και τον τρόπο ζωής των νοερών δυνάμεων. Δεν θα χορτάσουν οι άγγελοι να υμνούν τον Ποιητή, ούτε ο καθαρός νους να αγωνίζεται να τους φτάσει. Και όπως οι άυλοι δεν φροντίζουν για τροφή, έτσι ούτε οι υλικοί άυλοι φροντίζουν για τροφή, αν βέβαια μπουν στον ουρανό της ησυχίας του νου.

    201. Όπως λοιπόν οι αγγελικές δυνάμεις δεν φροντίζουν για χρήματα ή κτήματα, έτσι ούτε και εκείνοι που καθάρισαν την όραση της ψυχής και συνήθισαν στην αρετή, δε θα νοιαστούν για την ταλαιπωρία από τα πονηρά πνεύματα. Και όπως στα ουράνια πνεύματα είναι φανερός ο πλούτος της προκοπής προς τον Θεό, έτσι και σ’ όσους ασκούν τη νήψη είναι φανερός ο έρωτας και η αγάπη τους προς τον Θεό, η ενατένιση και η ανάβασή τους προς Αυτόν. Γεμάτοι από θείο έρωτα προχωρούν συνεχώς σε πνευματικές αναβάσεις χωρίς να χορταίνουν, επειδή γεύθηκαν το θείο και εκστατικό πόθο. δε θα σταματήσουν μέχρις ότου φτάσουν τα Σεραφείμ. Ούτε θα αφήσουν τη νήψη του νου και την ερωτική ανύψωση, μέχρις ότου γίνουν Άγγελοι, με τη χάρη του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας.

    202. Δεν υπάρχει δυνατότερο δηλητήριο από το δηλητήριο της ασπίδας και του βασιλίσκου. Και δεν υπάρχει κακία χειρότερη από την φιλαυτία. Παιδιά της φιλαυτίας που κινούνται με ορμή είναι: ο αυτοέπαινος μέσα στην καρδιά, η αυταρέσκεια, η γαστριμαργία, η πορνεία, η κενοδοξία, ο φθόνος, και η κορωνίδα όλων, η υπερηφάνεια, η οποία γνωρίζει όχι μόνο ανθρώπους, αλλά και Αγγέλους να ρίχνει από τον Ουρανό και να τους ντύνει με σκοτάδι αντί με φως.

    203. Αυτά σου γράφω, Θεόδουλε, εγώ που έχω όνομα που δηλώνει ησυχία, αν και διαψεύδεται αυτό από την πράξη. Ίσως όμως δεν είναι δικά μου τα γραφόμενα, αλλά ό,τι έδωσε ο Θεός, που Τον υμνεί και Τον δοξάζει ως Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα όλη η λογική φύση των Αγγέλων και των ανθρώπων και όλη η κτίση, την οποία δημιούργησε η άρρητη Τριάδα, ο ένας Θεός. Είθε κι εμείς να γίνουμε μέτοχοι της λαμπρής βασιλείας Του, με τις ευχές της υπέραγνης Θεοτόκου και των οσίων Πατέρων μας. Στον ακατάληπτο Θεό, δόξα αιώνια. Αμήν.





    Πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, α΄ τόμος, σελ. 180-215.

    Tags
    Share This
    Marcadores: ,

    Pages