Όσο κι αν μας αρέσει να πιστεύουμε ότι είμαστε ανοιχτόμυαλοι και αμερόληπτοι, συνεχώς μας επηρεάζει ένα σύνολο διαφορετικών προκαταλήψεων – εμποδίζοντας έτσι τη σκέψη, τις συμπεριφορές και τα συμπεράσματα στην λήψη σωστών αποφάσεών μας. Ενώ μερικές είναι άμεσα εμφανείς, πολλές προκαταλήψεις είναι ασυνείδητες. Και μάλιστα μπορεί να μην έχετε ιδέα ότι είστε υπό την επιρροή μιας προκατάληψης που αλλοιώνει τον τρόπο σκέψης σας.
Για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, να δημιουργήσουμε θετικά αποτελέσματα χωρίς αποτυχίες και απλώς να κάνουμε την καλύτερη επιλογή σε κάθε δεδομένη κατάσταση, πρέπει να τις γνωρίζουμε και να ελέγχουμε τις προκαταλήψεις.
Ακολουθούν οι σημαντικότερες προκαταλήψεις που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και τρόποι για να τις περιορίσετε.
Προκατάληψη επιβίωσης: Δίνοντας υπερβολική προσοχή στις επιτυχίες, ενώ ξεπερνάμε τις αποτυχίες.
Η μεροληψία επιβίωσης μπορεί να μας οδηγήσει στο να γίνουμε υπερβολικά αισιόδοξοι, γιατί κοιτάμε μόνο αυτούς που ευημερούν. Σημαίνει ότι απλοποιούμε την επιτυχία, υποθέτοντας ότι αν μιμηθούμε τις ίδιες ενέργειες των άλλων θα πετύχουμε και εμείς.
Παράδειγμα: όταν ερευνάτε νεοσύστατες εταιρείες, θα διαβάσετε για τις πιο κερδοφόρες νέες εταιρείες, αλλά επειδή δεν ξοδεύετε τον ίδιο χρόνο μελετώντας τις εταιρείες που απέτυχαν, θα έχετε μια ανακριβή ιδέα για την πιθανότητα επιτυχίας.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Το κλειδί για την αντιμετώπιση της μεροληψίας επιβίωσης είναι η εξέταση των συνθηκών στο σύνολό τους. Μην επιλέγετε μεμονωμένα δεδομένα, και σκεφτείτε πάντα τις απαισιόδοξες απόψεις: αν γνωρίζετε ότι μια εταιρεία πέτυχε, μάθετε πόσες απέτυχαν.
Προκατάληψη επιβεβαίωσης: Δίνοντας μεγαλύτερη αξία σε πληροφορίες που υποστηρίζουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας.
Έχουμε μια ενστικτώδη διάθεση να κάνουμε αυτό που μας κάνει να νιώθουμε καλά, οπότε συχνά ακούμε ή σεβόμαστε μόνο τα δεδομένα που ευθυγραμμίζονται με τις δικές μας απόψεις. Αυτό μας οδηγεί να απορρίψουμε κάθε πληροφορία που αντιτίθεται στις πεποιθήσεις μας. Όμως, η εμπιστοσύνη σε υλικό που τεκμηριώνει τις προκαθορισμένες απόψεις οδηγεί σε μεροληπτική λήψη αποφάσεων.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Εάν η λήψη αποφάσεων βασίζεται σε κάτι που πιστεύετε, αμφισβητήστε τις προϋπάρχουσες απόψεις σας. Βεβαιωθείτε ότι λαμβάνετε πληροφορίες από διάφορες πηγές, εξετάζετε διαφορετικές προοπτικές και συζητάτε τις απόψεις σας με άτομα που σκέφτονται διαφορετικά. Πριν λάβετε αποφάσεις, να το παίζετε πάντα ως δικηγόρος του διαβόλου και να αμφισβητείτε την ετυμηγορία σας με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους.
Το φαινόμενο ΙΚΕΑ: Δίνοντας υπερβολική αξία στα πράγματα που έχουμε κάνει μόνοι μας, συχνά μειώνουμε τις έξυπνες ιδέες ή την καλή δουλειά άλλων ανθρώπων.
Ο εγκέφαλός μας έχει την τάση να δίνει υπερβολικά μεγαλύτερη αξία σε δουλειές ή έργα στα οποία έχουμε συμμετάσχει. Αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε την τάση να βραβεύουμε πράγματα που σημαίνουν κάτι για εμάς προσωπικά, ακόμη και αν δεν είναι πραγματικά πολύτιμα ή χρήσιμα.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας για το γιατί υποστηρίζετε κάτι. Είναι όντως η καλύτερη απόφαση; Ή παίρνετε αυτήν την απόφαση επειδή ενισχύει την αυτοπεποίθησή σας;
Προκατάληψη αγκίστρωσης : Είμαστε υπερβολικά επηρεασμένοι από την πρώτη πληροφορία που λαμβάνουμε.
Είναι επίσης γνωστή ως «προκατάληψη πρώτης εντύπωσης» και σχετίζεται με την τάση να προχωρούμε σε συμπεράσματα που βασίζονται αποκλειστικά σε όσα μάθαμε νωρίς. Μόλις όμως διαμορφωθεί η γνώμη σας, μπορεί να είναι δύσκολο να εξετάσετε άλλες επιλογές. Αυτή η προκατάληψη είναι κοινή όταν οι άνθρωποι είναι αγχωμένοι ή αισθάνονται ότι πρέπει να πάρουν μια γρήγορη απόφαση.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Εάν γνωρίζετε ότι ενεργείτε βιαστικά, να επιβραδύνετε την ενέργεια σας: ζητήστε περισσότερο χρόνο, όπου είναι δυνατόν, και σκεφτείτε όταν λάβετε την απόφασή σας εάν αυτή επηρεάζεται από μια βιασύνη για να βρείτε μια λύση.
Προκαταλήψεις υπερβολικής εμπιστοσύνης στον εαυτό σας: Η σκέψη της συμβολής σας είναι πιο σημαντική από ό, τι είναι.
Αυτή η προκατάληψη εμφανίζεται όταν οι άνθρωποι είναι υπερβολικά σίγουροι για τη νοημοσύνη, την εμπειρία ή τις απόψεις τους. Μπορεί να μας εμποδίσει να ανακαλύψουμε την αλήθεια και να αναγκάσει τους ανθρώπους να ρισκάρουν, επειδή νομίζουν ότι είναι σωστοί στις υποθέσεις τους. Η προκατάληψη υπερβολικής εμπιστοσύνης μπορεί να συνδυαστεί με την αγκύρωση. Με περιορισμένη γνώση ή εμπειρία, μια ιδεαλιστική πίστη στις δικές σας αποφάσεις μπορεί να σας οδηγήσει να ενεργήσετε βιαστικά ή με προθέσεις.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Προσπαθήστε να έχετε αυτογνωσία και να κάνετε ερωτήσεις στον εαυτό σας: Ποιες πληροφορίες χρησιμοποιήσατε για να σχηματίσετε την απόφασή σας; Αυτές οι πληροφορίες βασίστηκαν σε γεγονότα ή προθέσεις; Συγκεντρώθηκε μεθοδικά; Εάν τα δεδομένα- πληροφορίες δεν είναι αντικειμενικά με οποιονδήποτε τρόπο, πώς μπορείτε να τα καταστήσετε αντικειμενικά;
Πλάνη σχεδιασμού: Υποτιμώντας το χρόνο που θα μας πάρει για να ολοκληρώσουμε μια εργασία.
Συχνά όταν οι άνθρωποι προγραμματίζουν εργασία σκέφτονται την καλύτερη περίπτωση, τότε τυφλά υποθέτουν ότι το τελικό αποτέλεσμα θα ακολουθήσει το σχέδιο, χωρίς να λάβει υπόψη του κανένα απροσδόκητο στοιχείο -ή κάτι άλλο -που θα μπορούσε να προκαλέσει καθυστερήσεις. Αυτό το πρόβλημα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αδυναμία μας να πούμε όχι. Είμαστε εκπαιδευμένοι να λέμε ναι όταν μας ζητούν να κάνουμε πράγματα, ακόμη και αν μας επηρεάζουν αρνητικά.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Το μεγαλύτερο πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι να μάθετε να λέτε όχι. Προγραμματίστε το χρόνο σας και δώστε στον εαυτό σας ένα κενό μεταξύ της ολοκλήρωσης μιας εργασίας και της έναρξης μιας άλλης.
Ευρετική διαθεσιμότητα: Δίνοντας περισσότερη αξία στην πρώτη ιδέα που έρχεται στο μυαλό σας.
Η ευρετική διαθεσιμότητα περιγράφει ότι επειδή θυμηθήκαμε κάτι, πρέπει αυτό να είναι σημαντικό. Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι έχετε προκατάληψη από τις νεότερες και πιο πρόσφατες πληροφορίες που έχετε ακούσει ή να μαντέψετε την πιθανότητα να συμβεί ένα συμβάν με βάση τον αριθμό των παρόμοιων καταστάσεων που μπορείτε να σκεφτείτε.
Είναι ουσιαστικά μια γνωστική συντόμευση, που μας εξοικονομεί χρόνο κατά τον υπολογισμό του κινδύνου. Αλλά συχνά σημαίνει ότι χάνουμε άλλες λύσεις, επειδή είστε πεπεισμένοι ότι η πρώτη ιδέα είναι η σωστή.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Το κόλπο είναι να αμφιβάλλεις για την πρώτη σου απάντηση, όσο καλή και αν φαίνεται. Στείλτε την πίσω στο μυαλό σας και σκεφτείτε άλλες εναλλακτικές λύσεις, ακόμα κι αν καταλήξετε να επιστρέψετε στην αρχική σας απάντηση.
Προκατάληψη προόδου: Υπερτίμηση των θετικών ενεργειών ενώ υποβαθμίζει τις αρνητικές.
Αυτό συμβαίνει όταν αποδίδουμε υπερβολική πίστωση στα καλά πράγματα που έχουμε κάνει, παρά το γεγονός ότι αντισταθμίζονται από τα όχι και τόσο καλά. Έχουμε την τάση να υπερτονίζουμε τις συνέπειες των εποικοδομητικών ενεργειών μας, ενώ ταυτόχρονα υποτιμούμε τις συνέπειες των βλαβερών ενεργειών μας. Η προκατάληψη της προόδου μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να κάνουν κακές επιλογές, καθώς πιστεύουν ότι βρίσκονται σε πιο ευεργετική θέση από ό, τι είναι.
Παράδειγμα: αν κάποιος έτρωγε υγιεινά όλη την εβδομάδα, αλλά το Σαββατοκύριακο το ρίξει έξω, είναι πιθανό να υπερεκτιμήσει τις θετικές ενέργειες της 5-μερης διατροφής του, ελαχιστοποιώντας παράλληλα την ανθυγιεινή συμπεριφορά του Σ/Κ.
Πώς μπορείτε να το ελέγξετε; Προσπαθήστε να δημιουργήσετε συχνές ευκαιρίες ανατροφοδότησης των πράξεων σας. Μην κοιτάτε τη μικρότερη εικόνα – π.χ. πώς συμπεριφερθήκατε μια μέρα – αλλά εξετάστε ολόκληρη την εβδομάδα.
