Αγνωστικιστής είναι όποιος έχει την πεποίθηση ότι η ύπαρξη θεοτήτων δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί. Αγνωστικιστής χαρακτηρίζεται επίσης όποιος δηλώνει άγνοια σχετικά με την ύπαρξη θεοτήτων.
Άθρησκος είναι όποιος δεν εντάσσεται σε καμία θρησκεία. Κάποιοι άθρησκοι πιστεύουν σε θεότητες ή στο υπερφυσικό ενώ άλλοι όχι.
Διευκρινίσεις
Οι ορισμοί αυτοί βασίζονται στον τρόπο με τον οποίο αυτοχαρακτηρίζονται οι διάφοροι άνθρωποι που δηλώνουν άθεοι, άθρησκοι ή αγνωστικιστές. Καθένας από αυτούς τους αυτοχαρακτηρισμούς χρησιμοποιείται με περισσότερους από έναν τρόπους. Προσπαθήσαμε να τους συμπεριλάβουμε όλους όσο γίνεται πιο συνοπτικά και περιεκτικά.
Σχετικά με τους αθέους
Πολλοί χρησιμοποιούν τη λέξη άθεος εννοώντας μόνον όσους είναι σίγουροι ότι δεν υπάρχουν θεότητες, επεκτείνοντας, μάλιστα, συνήθως τον όρο και σε καθετί υπερφυσικό. Ωστόσο, πολλοί άθεοι – ίσως οι περισσότεροι — δεν δηλώνουν βεβαιότητα για την ανυπαρξία θεοτήτων και υπερφυσικών οντοτήτων, απλώς δεν αποδέχονται την ύπαρξή τους χωρίς αποδείξεις.
Βασικό χαρακτηριστικό του αθέου και θεμέλιο της αθεΐας είναι η απουσία πίστης. Ο θεϊστής πιστεύει στον θεό και θεωρεί ότι η πίστη είναι αξία. Ο άθεος δεν πιστεύει και θεωρεί αξία το να μην πιστεύει, δηλαδή να μην δέχεται χωρίς αποδείξεις, να αναζητά την αλήθεια μέσα από την αντικειμενική διερεύνηση, μέσα από τα τεκμήρια και τη λογική συνεπαγωγή. Ο θεϊστής πιστεύει, ο άθεος διαπιστώνει.
Σχετικά με τους αγνωστικιστές
Η λέξη αγνωστικιστής αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο με την πρώτη από τις έννοιες που αναφέρονται εδώ. Ωστόσο στην πορεία η χρήση της λέξης άλλαξε και απέκτησε και τη δεύτερη σημασία. Αν και οι δύο έννοιες που καλύπτει η λέξη είναι πολύ διαφορετικές, ωστόσο είναι και οι δύο αποδεκτές, γιατί χρησιμοποιούνται ευρύτατα.
Σε κάθε περίπτωση, και με τις δύο παραπάνω έννοιες, ο αγνωστικιστής είναι επίσης και άθεος, επειδή δεν αποδέχεται την ύπαρξη θεού χωρίς αποδείξεις.
Σχετικά με τους αθρήσκους
Πολλοί ταυτίζουν την έννοια του αθρήσκου με εκείνη του αθέου. Όμως ο άθρησκος, αν και δεν εντάσσεται σε συγκεκριμένο θρήσκευμα, ενδέχεται να πιστεύει σε κάποια θεότητα ή υπερφυσική οντότητα, ενώ ο άθεος δεν πιστεύει, ακόμη και αν τυπικά ανήκει σε κάποιο θρήσκευμα, για λόγους κοινωνικούς ή προσωπικούς.
Έτσι μπορεί να υπάρχουν άθεοι θρήσκοι (δεν πιστεύουν σε θεότητα αλλά ανήκουν τυπικά σε θρήσκευμα) και θεϊστές άθρησκοι (πιστεύουν σε θεότητα αλλά δεν ανήκουν τυπικά σε θρήσκευμα).
Σχέση των τριών εννοιών
Μπορεί να είναι κανείς άθεος, άθρησκος και αγνωστικιστής ταυτόχρονα.
Συχνά συμβαίνει κάποιος να μην αποδέχεται ότι υπάρχει θεός επειδή θέλει αποδείξεις για να πεισθεί (άρα είναι άθεος), να δηλώνει ότι δεν ξέρει αν υπάρχει θεός επειδή δεν έχει αποδείξεις ούτε για την ύπαρξη ούτε για την ανυπαρξία του (άρα είναι αγνωστικιστής) και να μην ανήκει σε κανένα θρήσκευμα (άρα είναι άθρησκος).
Οι τρεις αυτές έννοιες αλληλεπικαλύπτονται και δεν αλληλοαποκλείονται, τουλάχιστον όχι σε όλη την έκταση του ορισμού τους ή όχι σε όλους τους ορισμούς που υπάρχουν.
Θρησκευτική αδιαφορία
Αξίζει τέλος να αναφέρουμε την ύπαρξη των θρησκευτικά αδιάφορων, εκείνων που δεν ασχολούνται ούτε με το ερώτημα περί ύπαρξης θεού, ούτε με τις θρησκείες, ούτε με φιλοσοφικά ερωτήματα περί τρόπου απόκτησης της γνώσης.
