Επιδέξια, γιατί τα άτομα που ασκούν συναισθηματική χειραγώγηση παρόλο που πολλές φορές δεν γνωρίζουν το βαθύτερο αίτιο της συμπεριφοράς τους, βρίσκονται σε ένα επίπεδο που μπορούν και διακρίνουν ποια φράση, ποια λέξη, νύξη, συμπεριφορά θα επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Με ποιον τρόπο δηλαδή θα καταφέρουν να επιβληθούν και να ασκήσουν εξουσία πάνω σου και να αποκομίσουν το όποιο όφελος για τους ίδιους.
Τι είναι όμως η χειριστικότητα; Αυτή η ανάγκη για συναισθηματική χειραγώγηση από που προέρχεται; Από τις βαθύτερες ανασφάλειες και τις φοβίες του ατόμου που τις ασκεί; Από την εγωκεντρική του συμπεριφορά για την ικανοποίηση των δικών του αναγκών και μόνο προκειμένου να διεκδικήσει την προσοχή που πιστεύει ότι του αξίζει; Από την ανάγκη ανωτερότητας; Εξουσίας; Από όλα τα παραπάνω.
Η χειριστικότητα έχει να κάνει με τη δομή της προσωπικότητάς του ατόμου και εκδηλώνεται μέσα σε ένα πλαίσιο και με ένα θύμα το οποίο συμπλέει και υποσυνείδητα ενθαρρύνει αυτή τη χειριστικότητα.
Άτομα που λειτουργούν χειριστικά έχουν μια έντονη ανάγκη να έχουν τον έλεγχο. Αυτό μπορεί να προέρχεται από συναισθήματα ανασφάλειας από την πλευρά τους, ακόμη κι αν συχνά φαίνεται ότι έχουν ισχυρή αυτοπεποίθηση. Έχουν μια έντονη ανάγκη να νιώθουν ανώτεροι και ισχυροί στις σχέσεις τους και βρίσκουν άτομα που θα επιβεβαιώσουν αυτά τα συναισθήματα ενδίδοντας στις απόπειρές τους για χειρισμό.
Εάν ο άλλος επιχειρήσει να εξασκήσει δύναμη επάνω τους θα αντεπιτεθούν έτσι ώστε να ανακτήσουν τον έλεγχο που θεωρούν ότι χάνουν. Όταν δεν αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους και των άλλων αισθάνονται απειλημένοι. Έχουν επίσης δυσκολία να δείξουν ευάλωτα συναισθήματα γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουν τον έλεγχο και χάνουν τη νίκη.
Δεν είναι τυχαίο που το χειριστικό άτομο εκδηλώνεται προοδευτικά στις περισσότερες περιπτώσεις. Όπως και δεν είναι τυχαίο που επιλέγει ένα άτομο εύκολο και με αρκετές αδυναμίες. Αυτή η συμπεριφορά αν εκδηλωνόταν στην αρχή της σχέσης μπορεί πιο εύκολα να οδηγούσε και στον τερματισμό της. Ένα χειριστικό άτομο μαθαίνει με τον καιρό, παρατηρώντας τα ευάλωτα σημεία του άλλου, πως μπορεί να τα εκμεταλλευτεί προς όφελός του.
Υπόσχεται να «παρέχει» κάτι εάν ο άλλος ενδώσει σε αυτό που ο πρώτος θέλει, π.χ σου υπόσχομαι ότι θα σ’ αγαπάω και θα εκδηλώνομαι περισσότερο εφόσον και εσύ ασχολείσαι μόνο μαζί μου» ή «Να ξέρεις ότι εγώ θα είμαι κάθε βράδυ έξω αν γυρίζω και βρίσκω το σπίτι ατακτοποίητο». Οι πιο κρυφοί μέθοδοι είναι η επίκληση στο συναίσθημα, η απειλή αποχώρησης, απομάκρυνσης και συναισθηματικής αποστασιοποίησης.
Η χειριστικότητα είναι μια συμπεριφορά που λίγο πολύ όλοι έχουμε υποστεί στις σχέσεις μας με τους άλλους. Είτε αυτοί οι άλλοι είναι πολύ κοντινά μας πρόσωπα όπως γονείς, αδέρφια, σύντροφοι, είτε συνάδελφοι, γείτονες κτλ. Ακόμα και εμείς μπορεί να έχουμε υπάρξει χειριστικοί με τους άλλους. Είτε εν γνώση μας είτε όχι. Είναι πολύ σημαντικό να διευκρινίσω ότι η χειριστική συμπεριφορά δεν είναι συνειδητά σχεδιασμένη αλλά εκδηλώνεται μέσα σε ένα πλαίσιο και με ένα θύμα το οποίο συμπλέει και υποσυνείδητα ενθαρρύνει αυτή τη χειριστικότητα.
Το άτομο που δέχεται αυτήν την συμπεριφορά συνήθως νιώθει αποκαρδιωμένο με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Νιώθει ότι αποδομείται η προσωπικότητα του, δεν μπορεί να ξεχωρίζει τις δικές του επιθυμίες από τις επιθυμίες του θύτη. Περισσότερες ανασφάλειες του έρχονται στην επιφάνεια και ανάλογα με την ένταση της σχέσης που έχουν μεταξύ τους αρχίζει και δημιουργείται μια σχέση εξάρτησης και ένα συγκεχυμένο σύστημα αξιών.
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε προκειμένου να προστατέψουμε τον εαυτό μας και να αλλάξουμε την φύση της σχέσης;
Αρχικά,
● Ξεκινήστε να αλλάζετε τον εαυτό σας και όχι το χειριστικό άτομο. Γιατί αν εστιάσετε στο να αλλάξετε αυτό το άτομο, η αντίδραση του θα είναι, ακόμα μεγαλύτερη χειριστικότητα προς το μέρος σας. Προσπαθήστε να μην συνεργάζεστε με τις χειριστικές του τακτικές και διεκδικήστε τις αρχικές απόψεις σας.
● Με την οριοθέτηση, θα έχετε περιφράξει τον χώρο σας, κρατώντας μια δυναμική και ξεκάθαρη θέση την οποία τον χειριστικό άτομο μόλις καταλάβει ότι δεν μπορεί να τον διαπεράσει, θα αρχίσει να αποδυναμώνετε.
● Είναι πολύ σημαντικό να μιλάτε στο πρώτο πρόσωπο. Κατηγορώντας κάποιον για τις συμπεριφορές και τις τακτικές του το μόνο που θα επιτύχετε θα είναι μια αμυντική στάση που θα σας επιστραφεί με περισσότερη επίθεση και επιβλητικότητα.
● Μιλώντας όμως πώς νιώθετε εσείς με την στάση τους όπως για παράδειγμα: Αισθάνομαι καταβεβλημένη, αδύναμη, ότι δεν έχω καμία σημασία για εσένα κτλ. θα τον υποχρεώσουμε να αναλάβει την ευθύνη του για την κριτική του, που συνήθως τον αφοπλίζει και μπλοκάρει τη στρατηγική του.
● Μάθετε να λέτε όχι και να μην συμμορφώνεστε με την κριτική ή τις απαιτήσεις του. Δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται γιατί οι χειριστικοί άνθρωποι μπορούν να επιχειρηματολογούν, να εκλογικεύουν και να εμμένουν σε αυτό που πιστεύουν και θέλουν να πετύχουν. Οπότε χρειάζεται υπομονή και ψυχική δύναμη και εσείς με τη σειρά σας να επιμένετε. Είναι σημαντικό να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να χειριστούν την κρίση σας ή την στοχαστική σας ικανότητα.
● Αν δοκιμάσετε και δεν λειτουργήσουν τίποτα από τα παραπάνω, καλό είναι να επανεκτιμήσετε την σχέση σας, να επαναπροσδιορίσετε την θέση που έχει στη ζωή σας. Είναι πολύ σημαντικό να είστε σε θέση να γνωρίζετε αν αξίζει να προσπαθείτε και αν τελικά θα καταφέρεται να ισορροπήσετε την ποιότητα της σχέσης.
Είναι πιθανό να χρειάζεται να αντιμετωπίσετε το φόβο, το άγχος ή την ενοχή που στο παρελθόν σας έχει οδηγήσει να συμμορφωθείτε με τις απαιτήσεις του χειριστικού ατόμου. Αυτό προϋποθέτει μια καλή ματιά μέσα σας που μπορεί να χρειάζεται τη βοήθεια ενός επαγγελματία θεραπευτή.
Εξερευνώντας τα δικά σας συναισθήματα, γιατί αντιδράτε όπως αντιδράτε, και εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης μπορεί να είναι μια πρόκληση αλλά τα οφέλη είναι σημαντικά αφού μπορεί να σώσουν τη σχέση σας ή τουλάχιστον να σας προετοιμάσουν για πιο υγιείς σχέσεις στο μέλλον.
Ντενίζ Βεβζήογλου Ψυχολόγος
