6.1 Δυϊσμός: η φιλοσοφική άρνηση “με το έτσι θέλω” - Point of view

    • Εν τάχει

    Home επιστήμη περί ψυχής Χάρης Φουνταλής feature 6.1 Δυϊσμός: η φιλοσοφική άρνηση “με το έτσι θέλω”

    6.1 Δυϊσμός: η φιλοσοφική άρνηση “με το έτσι θέλω”



    Η παρούσα ανάρτηση ανήκει στο σύνολο των άρθρων του Χάρη Φουνταλή επί θεμάτων νοολογίας

    Από τα αρχαία χρόνια υπάρχει η άποψη οτι ύλη και πνεύμα είναι δύο διαφορετικές “ποιότητες”, ασύμβατες μεταξύ-τους. Δηλαδή, ούτε μπορούμε να συγκεντρώσουμε κάποια ποσότητα πνεύματος και να παραγάγουμε ύλη, ούτε — και αυτό μας ενδιαφέρει εδώ πιο πολύ — μπορούμε να παραγάγουμε πνεύμα μέσω της ύλης. Αν δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό το τελευταίο, τότε συμπεραίνουμε οτι δεν μπορούμε ποτέ να φτιάξουμε προγράμματα που να δίνουν “ψυχή” (και συνείδηση) σε υπολογιστές, γιατί αυτό θα σήμαινε οτι από την ύλη (τα τσιπάκια των υπολογιστών) παρήχθη πνεύμα. Η άποψη αυτή, οτι ύλη και πνεύμα είναι δύο πρωταρχικές ποιότητες (δηλαδή καμία δεν είναι απόρροια της άλλης) λέγεται δυϊσμός ή και δυαλισμός(*) (αγγλ.: dualism). Ο Πλάτων θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του δυϊσμού, καθώς υποστήριξε οτι ο άνθρωπος αποτελείται τόσο από σώμα όσο και από ψυχή, δηλαδή ύλη και πνεύμα, δύο ξεχωριστές οντότητες. Στις αρχές της Αναγέννησης, ο Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός René Descartes (Ρενέ Ντεκάρτ, ή Καρτέσιος, 1596–1650) έκανε την ίδια βασική υπόθεση, βρίσκοντας μάλιστα οτι το μόνο για το οποίο μπορούσε να είναι βέβαιος οτι υπάρχει ήταν το “εγώ”-του, καθώς διατύπωσε το περίφημο “cogito, ergo sum” («σκέφτομαι, άρα υπάρχω»). Κατά τον Descartes, οι αισθήσεις περνούν την πληροφορία στην επίφυση του εγκεφάλου, κι από εκεί αυτές μεταδίδονται στην “ψυχή”, που είναι άυλη. Φυσικά, σήμερα γνωρίζουμε οτι αυτή η συγκεκριμένη άποψη του Descartes περί επίφυσης δεν έχει καμία επιστημονική βάση.
    Υπάρχουν όμως ακόμη και σήμερα δυϊστές φιλόσοφοι. Έχω μάλιστα την τιμή (ή ίσως την ατυχία) να “σχετίζομαι” έμμεσα με έναν απ’ αυτούς, αν και δεν τον έχω συναντήσει ποτέ-μου. Πρόκειται για τον David Chalmers (Ντέιβιντ Τσάλμερς), έναν φιλόσοφο που ασχολείται με τη φιλοσοφία του πνεύματος, και που έκανε τη διατριβή-του υπό την εποπτεία του καθηγητή-μου, του Hofstadter. Είμαστε με άλλα λόγια “πνευματικά αδέλφια” με τον Chalmers. Τώρα πώς γίνεται τα πνευματικά αδέλφια να υποστηρίζουν πράγματα διαμετρικά αντίθετα, αυτό ελπίζω κάποτε να μου το εξηγήσει κάποιος. Ή μάλλον, πώς γίνεται ο Chalmers να πιστεύει τέτοια πράγματα όπως οτι τάχα υπάρχουν “στοιχειώδη σωματίδια πνεύματος” (αντίστοιχα με τα στοιχειώδη σωματίδια ύλης), και άλλοι διανοητές να τον παίρνουν στα σοβαρά;
    Ο Chalmers λοιπόν υποστηρίζει το εξής ενδιαφέρον και σχετικό με το θέμα-μας: υποθέστε, λέει, οτι έχουμε κατασκευάσει ένα ρομπότ το οποίο, μόριο προς μόριο και άτομο προς άτομο, είναι ταυτόσημο στη φυσική-του σύσταση με έναν άνθρωπο. Και όμως, λέει ο Chalmers, αυτό το ρομπότ, παρόλο που θα συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ο άνθρωπος, παρόλο που εμείς οι απ’ έξω δεν θα μπορούμε να κάνουμε κανένα πείραμα που να μπορεί να ξεχωρίσει το ρομπότ αυτό από έναν άνθρωπο, εντούτοις αυτό δεν θα είναι άνθρωπος, αλλά ένα “ζόμπι”, αφού δεν θα διαθέτει ανθρώπινη “ψυχή”.
    Τί μπορεί ν’ απαντήσει κανείς σ’ αυτές τις ανοησίες; Τίποτ’ απολύτως. Δεν είναι δυνατό να δοθεί απάντηση, γιατί οι απόψεις αυτές στερούνται μιας βασικής επιστημονικής αρχής, της αρχής της διαψευσιμότητας (αγγλ.: falsifiability). Συγκεκριμένα, μια υπόθεση για ν’ αξίζει επιστημονική συζήτηση πρέπει να είναι διαψεύσιμη, ώστε να μπορεί να καταρριφθεί αν βρούμε ένα αντιπαράδειγμα. Ορίστε παράδειγμα διαψεύσιμης υπόθεσης: “Όλοι οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν 65 εκατομμύρια χρόνια πριν.” Αν βρούμε ποτέ έστω και έναν σκελετό που να χρονολογείται, ας πούμε, στα 50 εκ. χρόνια, έχουμε βρει ένα αντιπαράδειγμα, και η προηγούμενη υπόθεση έχει διαψευστεί. (Δεν έχουμε βρει ποτέ μέχρι τώρα σκελετό-απολίθωμα δεινόσαυρου με ηλικία νεώτερη των 65 εκ. ετών, άρα η υπόθεση παραμένει.) Άρα η παραπάνω είναι μια επιστημονική υπόθεση. Άλλο παράδειγμα υπόθεσης: “Κανένα θηλαστικό δεν γεννάει αυγά.” Κι αυτή η υπόθεση είναι επιστημονική, γιατί αρκεί να βρούμε ένα θηλαστικό που να γεννάει αυγά ώστε να διαψευστεί. Και πράγματι, αν πάτε στα εύκρατα γεωγραφικά πλάτη της Αυστραλίας, θα βρείτε το ζώο που λέγεται “έχιδνα” (αγγλ.: echidna, καμία σχέση με το φίδι, την οχιά, απλή συνωνυμία· αν και νομίζω οτι θα έπρεπε να το λέμε εχίνη, από το αρχαίο ἐχῖνος, δηλ. αχινός). Το ζώο αυτό μοιάζει πολύ με σκαντζόχοιρο στην όψη, κ’ είναι θηλαστικό που γεννάει αυγά. (Ορίστε μια φωτογραφία-του, που τράβηξα σ’ ένα μουσείο φυσικής ιστορίας, στη Μελβούρνη.) Επίσης στα ίδια μέρη του κόσμου ζει και ο πλατύπους, άλλο ένα ωοτόκο θηλαστικό. Δεν χρειάζονται βέβαια πολλά αντιπαραδείγματα· ένα και μόνο αρκεί για να διαψεύσει την υπόθεση “Κανένα θηλαστικό δεν γεννάει αυγά”. Βλέπουμε λοιπόν οτι το αν μια υπόθεση είναι επιστημονική ή όχι δεν εξαρτάται από το αν είναι σωστή ή όχι, αλλά από το αν μπορεί να διαψευστεί ή όχι, δηλαδή από το αν είναι διαψεύσιμη. Μπορεί να ’ναι σωστή, μπορεί να ’ναι και λάθος· για να λεχθεί όμως επιστημονική υπόθεση (ή επιστημονική ιδέα) πρέπει να υπάρχει τρόπος να διαψευστεί.
    Η ιδέα του Chalmers δεν είναι επιστημονική, γιατί δεν είναι διαψεύσιμη. Όταν μας λέει οτι το ρομπότ θα συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ο άνθρωπος, αλλά οτι δεν θα μπορούμε να κάνουμε τίποτα (κανένα πείραμα) που να ξεχωρίζει το ρομπότ από τον άνθρωπο, και παρά ταύτα δεν θα είναι άνθρωπος αλλά ζόμπι, μας λέει ουσιαστικά οτι η υπόθεσή του (περί ζόμπι) είναι μη διαψεύσιμη. Αν ήταν διαψεύσιμη, θα έπρεπε να υπάρχει ένα αντιπαράδειγμα συμπεριφοράς που να είναι μη-ανθρώπινη, οπότε να σκαρφιστούμε ένα πείραμα που να μας δείχνει αυτή τη μη-ανθρώπινη συμπεριφορά του ρομπότ. Αλλά ο Chalmers αποκλείει το οτι τέτοιο πείραμα μπορεί να γίνει, άρα η υπόθεσή του είναι μη-επιστημονική. Οπότε πού βασίζονται οι φιλόσοφοι σαν τον Chalmers για να στηρίξουν την έννοια του δυϊσμού, αν όχι στην επιστήμη; Πουθενά. Βασίζονται στο “έτσι θέλω”· δηλαδή στο “εμένα μ’ αρέσει πιο πολύ ο δυϊσμός από τις άλλες θεωρίες! (Κι αφού μ’ αρέσει, πρέπει να είναι και σωστός!)”. Κάπως έτσι.
    Tags
    Share This
    Marcadores: , , ,

    Pages