ΠΟΛΙΤΙΚΟ
Οι
C. Schmitt και Π. Κονδύλης αναφέρθηκαν στην έννοια του
Πολιτικού και είναι ενδιαφέρον να παρατηρηθούν οι διαφορές όσο και οι ομοιότητες
στους ορισμούς που καθένας έδωσε για το Πολιτικό.
Ο Σμιτ στην Έννοια του Πολιτικού γράφει τα εξής:
«Η
ειδικά πολιτική διάκριση, στην οποία μπορούν να αναχθούν οι πολιτικές πράξεις
και τα πολιτικά κίνητρα είναι η διάκριση Φίλου και Εχθρού»
(σ. 60).
«Εχθρός
δεν είναι λοιπόν ο ανταγωνιστής ή ο αντίπαλος γενικά. Εχθρός δεν
είναι επίσης ο ιδιωτικός αντίπαλος τον οποίο μισεί κανείς με αισθήματα
αντιπάθειας. Εχθρός είναι μόνο μια, τουλάχιστον ενδεχομένως, δηλαδή κατά
πραγματική δυνατότητα μαχόμενη ολότητα ανθρώπων η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με
μια άλλη ακριβώς τέτοια ολότητα. Εχθρός είναι μόνο ο δημόσιος
εχθρός, διότι καθετί το οποίο αναφέρεται σε μια τέτοια ολότητα ανθρώπων,
ιδίως σε έναν ολόκληρο λαό, γίνεται έτσι δημόσιο. Εχθρός είναι hostis, όχι
inimicus με το ευρύτερο νόημα˙
πολέμιος, όχι ἐχθρός»
(σ. 64-5).
«Κάθε
θρησκευτική, ηθική, οικονομική ή άλλη αντίθεση μεταμορφώνεται σε μια πολιτική
αντίθεση, όταν είναι αρκετά ισχυρή για να κατατάξει αποτελεσματικά τους
ανθρώπους σε Φίλους και Εχθρούς. Το Πολιτικόν δεν έγκειται στη σύγκρουση
καθαυτήν, η οποία…έχει τους δικούς της ιδιαίτερους νόμους,
αλλά σε μια από αυτή την πραγματική δυνατότητα σύγκρουσης
καθορισμένη συμπεριφορά, στη σαφή επίγνωση της κατ’ αυτό τον τρόπο καθορισμένης
κατάστασης και στην υποχρέωση να διακρίνεις ορθά μεταξύ Φίλου και Εχθρού»
(σ. 77).
«Το
Πολιτικόν μπορεί να πάρει τη δύναμή του από τις πιο διαφορετικές περιοχές της
ανθρώπινης ζωή, από θρησκευτικές, οικονομικές, ηθικές και άλλες αντιθέσεις˙
δεν χαρακτηρίζει μια δική του περιοχή, αλλά μόνο το βαθμό έντασης μιας σύνδεσης
ή αποσύνδεσης ανθρώπων»
(σ.79)
Για τον Κονδύλη τα πράγματα είναι διαφορετικά (Το πολιτικό και ο άνθρωπος,
τ. 1): «Υπάρχουν τρεις παράγοντες ή δυνάμεις που έχουν την εγγενή ιδιότητα να
διατάσσονται έτσι και να αλληλοσχετίζονται πρωταρχικά: η κοινωνική σχέση, το
πολιτικό και ο άνθρωπος…..Η κοινωνία διαφέρει από τις σχέσεις ανάμεσα σε χωριστά
θεωρούμενους ανθρώπους, όπως και από το απλό άθροισμα τέτοιων σχέσεων, καθόσον
παρέχει ένα ανοιχτό πεδίο για διαδράσεις που δεν είναι ανάγκη να σχετίζονται
άμεσα με τα άτομα, αλλά αποσκοπούν στη δημιουργία ενός κατά βάση δεσμευτικού
πλαισίου για όλες τις άλλες διαδράσεις….Το πολιτικό αποτελεί τρόπον τινά τη
διάδραση όλων των διαδράσεων…Με την κοινωνία δεν ταυτίζεται υπό την ίδια έννοια
όπως το άθροισμα των διαδράσεων, αλλά υπό την έννοια ότι η εμβέλειά του αγγίζει
τα όρια της κοινωνίας ή ακόμη και τα σημαδεύει κάθε φορά, όση και αν είναι η
έκταση της διάδρασης στην οποία βασίζεται και από την οποία ξεκινά….» (σ.
276-7). «Δεν είναι όλες οι κοινωνικές σχέσεις πολιτικές, μολονότι το πολιτικό
μπορεί να είναι μόνο κοινωνική σχέση…Το πολιτικό είναι εκείνη η ιδιαίτερη
κοινωνική σχέση που κάνει αντικείμενό του το κοινωνικό ως ένα όλον που πρέπει να
αποκτά τάξη και συνοχή. Ανήκει λοιπόν στην κοινωνία υπό μια πιο ειδική έννοια,
όχι απλώς όπως η διάδραση γενικά, αφού στην κοινωνία όλα είναι διάδραση, δεν
είναι όμως όλα πολιτικά, και ακριβώς αυτό που από την έκτασή του δεν ταυτίζεται
με ολόκληρη την κοινωνία κάνει (τουλάχιστον δυνητικά) ολόκληρη την κοινωνία
αντικείμενό του» (σ. 279-80). Και η υποσημείωση 252 (ό.π.): «Αν το φάσμα του
πολιτικού έχει την ίδια έκταση με το φάσμα της κοινωνικής σχέσης, δηλαδή και τα
δύο εκτείνονται ανάμεσα στα δύο άκρα, τη φιλία και την εχθρότητα, από αυτό
προκύπτει ότι η διάκριση μεταξύ φίλου και εχθρού δεν είναι ειδικό γνώρισμα του
πολιτικού και έτσι δεν διέπει τον ορισμό του, μολονότι το πολιτικό, όπως και η
κοινωνική σχέση, δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τη φιλία και την εχθρότητα. Το
λογικό λάθος του C. Schmitt, ο
οποίος θέλησε να ορίσει το πολιτικό -χωρίς βέβαια να γνωρίζει την
κοινωνικοοντολογική διάστασή του- βάσει του κριτηρίου "φίλος-εχθρός", συνίστατο
στη σύγχυση της κοινωνικής σχέσης γενικά με το πολιτικό. Το πολιτικό είναι
ασφαλώς κοινωνική σχέση και ως τέτοια περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα της
κοινωνικής σχέσης γενικά, μαζί με τα δύο ακραία όριά του, αλλά δεν είναι όλες οι
κοινωνικές σχέσεις πολιτικές, μολονότι έχουν το ίδιο φάσμα όπως οι πολιτικές».
Κατά ένα τρόπο, οι
Σμιτ και Κονδύλης έχουν διαφορετικό ορισμό του εχθρού, με τον πρώτο να κάνει
διάκριση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου εχθρού και να ορίζει το Πολιτικό βάσει
του φάσματος «(δημόσιος)φίλος-(δημόσιος) εχθρός». Για τη διάκριση
ιδιωτικού-δημόσιου εχθρού κάνει λόγο κι ο Κονδύλης (ό.π., σ. 343) αλλά δεν
φαίνεται κάποια σύνδεση ανάμεσα στο Πολιτικό και στο φάσμα της (δημόσιας) σχέσης
(δημόσιος φίλος-δημόσιος εχθρός), ώστε να φανεί αν ο Κονδύλης χρησιμοποιεί
αδιαφοροποίητα το φίλος-εχθρός και, γι’ αυτό, δεν ορίζει το Πολιτικό με βάση το
φάσμα Φίλος-Εχθρός σε αντίθεση με τον Σμιτ. (17/6/2010)
