"Ο Θεός πέθανε! Ο ουρανός είναι κενός!
Θρηνείστε παιδιά,
δεν έχετε πια πατέρα …"
Jean Paul Richter
(1763-1825)
Θρηνείστε παιδιά,
δεν έχετε πια πατέρα …"
Jean Paul Richter
(1763-1825)
-Αυτό που συνειδητοποίησαν μεγάλοι φιλόσοφοι και ποιητές του 19ου αιώνα (Hegel, Heine, Vigny, Richter) και διακήρυξε με έντονο ύφος ο Νίτσε (Σημ. 1) δεν είναι ακόμη σαφές στις συνειδήσεις των ορθόδοξων πιστών του 21ου αιώνα. Η υποχώρηση του ορίζοντα της ιερότητας, η λησμονιά του Θεού, ο "θάνατος του Θεού" στον ιστορικό χρόνο και τις λαϊκές συνειδήσεις είναι πλέον αναμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα. Μόνο ο φανατισμός, η ανασφάλεια και ο συντηρητισμός εμποδίζουν τη νηφάλια αποδοχή αυτής της κρουστής πραγματικότητας
Ο χωρισμός Εκκλησίας και κράτους είναι ήδη τετελεσμένο γεγονός που μέλλει απλά να επικυρωθεί θεσμικά. Ο χωρισμός συντελέστηκε νομοτελειακά όταν η κοινωνίες απομακρύνθηκαν πρακτικά και βιωματικά από τον πολιτισμό, το ήθος και τη ζωή της Εκκλησίας.
Η μετανάστευση στις μεγαλουπόλεις, οι ευκαιρίες πλουτισμού, η μαζική εκπαίδευση, η κυριαρχία των ΜΜΕ έχουν αλλοτριώσει ριζικά την ελληνική, ορθόδοξη, πολιτιστική ταυτότητα των νεοελλήνων και έχουν ανοίξει το δρόμο ιδεολογικής και υπαρξιακής αυτονόμησης.
Η σύγχρονη Ελλάδα δεν θεμελιώνεται στον πολιτισμό της Εκκλησίας. Έχει εμπεδώσει τον Δυτικό ορθολογισμό και σύρεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν λατρεύει το Χριστό, άγχεται για την ευημερία. Δεν καταξιώνεται από ηθικές αξίες, κυβερνάται από ποινικούς νόμους. Δεν παιδαγωγείτε από τους Αγίους, κατευθύνετε από την τηλεόραση.
Ο σύγχρονος άνθρωπος αποκομμένος από το νήμα της ζωντανής πολιτισμικής παράδοσης είναι υποχρεωμένος να ανιχνεύσει την υπαρξιακή του πορεία και να μορφώσει ιδιότυπη, προσωπική ταυτότητα. Κλυδωνιζόμενος από τα κύματα αντιφατικών ιδεολογικών, πολιτιστικών και καταναλωτικών μηνυμάτων αναζητά ψήγματα αλήθειας και νοήματος για να σμιλέψει το πρόσωπό του και να διασώσει την εσώτερη ουσία του.
- Παλαιότερα η πλειοψηφία των ανθρώπων ζούσε σε μικρές κοινότητες με οργανικές διαπροσωπικές σχέσεις, ζωντανή πολιτισμική παράδοση και κοινά αποδεκτές ηθικές αξίες θεμελιωμένες στη θρησκευτική πίστη. Η προσωπική ζωή δεν ήταν ατομική, ιδιωτική και αυτονομημένη αλλά υπερατομική, κοινοτική και συλλογική. Οι κοινωνικές, ηθικές αξίες που προσανατόλιζαν τη ζωή δεν ήταν αποτέλεσμα ατομικής συνειδητής επιλογής. Μάλλον το άτομο συναντούσε το πρόσωπό του μέσα στο κοινοτικό, νοηματικό πλαίσιο. Οι πνευματικές αξίες διάρθρωναν την κοινωνική ζωή και κατά συνέπεια γεννούσαν το ανθρώπινο πρόσωπο. Ο άνθρωπος ήταν ζωντανός καρπός του κοινοτικού, πνευματικού περιβάλλοντος. Κάθε κοινωνικό μέλος ήταν ζωντανός φορέας της θρησκευτικό-πολιτισμικής παράδοσης, θεμελιωμένης στην αναμφισβήτητη ύπαρξη του Θεού.
Οι χριστιανοί δεν ήταν ποτέ τέλειοι. Εξ αιτίας των αδυναμιών τους πάντοτε απόκλιναν προς στην αμαρτία. Οι ηθικές αξίες όμως της ορθόδοξης, χριστιανικής κοινότητας παρέμεναν αναμφισβήτητες. Σε αντίθεση οι σύγχρονες κοινωνίες απώλεσαν τα κριτήρια αξιολόγησης αυτά καθ' εαυτά. Επηρεασμένες βαθιά από το σύγχρονο λογοκρατικό, τεχνολογικό πολιτισμό παραδόθηκαν αμαχητί στο συμφέρον, τη χρησιμοθηρία και την κατανάλωση. Η μαζική πλειοψηφία δεν πιστεύει αληθινά στο Θεό και είναι λίγοι αυτοί που αναζητούν την Αλήθεια στο χώρο της Εκκλησίας.
Παλαιότερα η ποιμαντική μπορούσε να εξαντλείται στην πάλη κατά των παθών και στην καταπολέμηση των αιρέσεων. Αυτό όμως που σήμερα πρωτογενώς εμποδίζει τον σύγχρονο άνθρωπο να προσεγγίσει το Θεό δεν είναι τα πάθη (φιληδονία, λαιμαργία, οργή κλπ) αλλά η παρακμή των πολιτισμών και ο υπαρξιακός αποπροσανατολισμός.
Ο ανώτερος κλήρος με περισσή υποκρισία και στενοκέφαλη, μυωπική αντίληψη παλεύει να διασώσει θεσμικά το σωτηριολογικό μήνυμα της Εκκλησίας. Όμως η Αλήθεια-Χριστός δεν χώρεσε ποτέ στα σχήματα του κόσμου. Η Αλήθεια-Χριστός δεν διανέμεται ως αγαθό προς κατανάλωση αλλά αναπαύεται αυτοθέλητα στις καθαρές καρδιές αυτών που εξαγνίστηκαν με σταυρική αγάπη και κατά Θεόν ταπείνωση.
Η Εκκλησία δεν χρειάζεται τη βοήθεια της κρατικής εξουσίας για να αγιάσει τους πιστούς της. Η πολιτεία δεν χρειάζεται την βοήθεια της Εκκλησίας για να ανεβάσει το κατά κεφαλήν εισόδημα των πολιτών της. (Σημ. 2) Η Εκκλησία δεν χρειάζεται κοσμικές συμμαχίες για να σώσει τον κόσμο. Η πολιτεία δεν χρειάζεται πνευματικές νουθεσίες για να θρέψει τους πολίτες.
Τα άνθη της Εκκλησίας καλλιεργούνται στην αρένα του μαρτυρίου και δεν κατευθύνονται από τα γραφεία της πολιτικής ηγεσίας και του ιερατείου.
Οι χριστιανοί καλούνται να αφήσουν την καθέδρα της εφησυχασμένης-συντηρητικής-κριτικής-εξουσιαστικής συνείδησής τους και να σταυρωθούν από αγάπη για τον σύμπαντα κόσμο, στο όνομα του Ιησού Χριστού.
Οι επίσκοποι καλούνται να εγκαταλείψουν το "βασιλικό" τους αξίωμα και να ζήσουν ως μοναχοί ακτήμονες με προσευχή και αγάπη αφιερωμένοι στους πληγωμένους και καταφρονεμένους αυτού του κόσμου.
Τώρα που οι μαυροφορεμένες γιαγιάδες δεν αποτελούν την πλειοψηφία του εκκλησιάσματος, οι εκκλησιαστικοί άνδρες είναι υποχρεωμένοι να αλλάξουν την εξωτερική τους εικόνα και συμπεριφορά.
Στα μάτια των σύγχρονων, καλλιεργημένων πιστών τα πολυτελή αυτοκίνητα δεν προκαλούν σεβασμό αλλά οργή. Τα λαμπρά άμφια δεν προκαλούν κατάνυξη αλλά σκανδαλισμό. Οι δεσποτικές βίλες δεν προσδίδουν κύρος αλλά ντροπή. Τα βερμπαλιστικά, στομφώδη κηρύγματα δεν οδηγούν σε μετάνοια αλλά σε αποστροφή.
Το εκκλησιαστικό κατεστημένο, βυθισμένο στην φαρισαϊκή του αυταρέσκειά, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις κοινωνικές εξελίξεις. Και έρχεται η πολιτεία (με θρησκευτική αδιαφορία) να τους ξυπνήσει τους πιστούς από τη νόσο του φιλόϋπνου συντηρητισμού. Έρχεται η ιστορία να τους θυμίσει το προφανές και αυτονόητο. Ότι η Εκκλησία για να αποκαταστήσει την αληθινή της ταυτότητα ως άγιος λαός, οφείλει να αρνηθεί την συμπόρευσή της με την κοσμική εξουσία και να περάσει από το επίπεδο του κοινωνικού θεσμού στη διάσταση της μυστικής ζωής εν Χριστώ Ιησού
Η Εκκλησία των θεσμών πνέει τα λοίσθια. Προσδοκούμε την ανάσταση της Εκκλησίας των αγίων. Η εποχή της άσκησης εξουσίας, των κοινωνικών ελέγχων και της χειραγώγησης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι συνειδήσεις δεν εκχριστιανίζονται μαζικά. Όταν η πίστη αντί να πηγάζει από τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος στηρίζεται στην άμμο των θεσμών ευτελίζεται σε κοινωνικό ιδεολόγημα.
Ο χριστιανός δεν θα διώκεται από το κράτος αλλά και δεν θα ασκεί καμιά μορφή εξουσίας ούτε και η ιδιότητα του ως χριστιανού θα του προσδίδει κοινωνική καταξίωση.
Η Εκκλησία ελευθερώνεται από το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό κατεστημένο. Ο χριστιανός ελευθερώνεται από τη συντηρητική νοοτροπία του καλά προσαρμοσμένου ευυπόληπτου πολίτη και καλείται να ανακτήσει το επαναστατικό πάθος του ασυμβίβαστου, θεοφόρου πιστού.
Κανείς ποτέ δεν μπορεί να στερήσει από το χριστιανό τα μεγάλα προνόμια της ταπείνωσης, της συντριβής και του μαρτυρίου. Κανείς ποτέ δεν μπορεί να στερήσει το χριστιανό από το προνόμιο του σταυρού.
Το κράτος και η πολιτική εξουσία δεν μπορούν ποτέ να εμποδίσουν τον ορθόδοξο πιστό να προσφέρει τη ζωή του στους άλλους από παράφορη αγάπη για τον Χριστό.
Η προσωπική, ζωντανή σχέση με τον Θεό προσφέρεται ως δώρο της Χάριτος στους ερασιθάνατους πιστούς, δεν επιτυγχάνεται με κοσμικές διευκολύνσεις, κοινωνικές επιβραβεύσεις, συμβιβασμούς και πολιτικά υποστηρίγματα. Ο πιστός αγιάζει ως μάρτυρας και όχι ως υπηρέτης των δομών του κατεστημένου. Ο δρόμος της εκκλησίας είναι προσωπικά σταυρικός και όχι μαζικά βολεματικός. Λίγο ακόμη ...
δεν θα βλέπουμε τους "επίσημους" σε πρώτη θέση στους ναούς,
τους στρατιώτες να παρουσιάζουν τα όπλα έξω από τις Εκκλησιές,
λίγο ακόμη ...
δεν θα βλέπουμε την μπάντα του Δήμου να παιανίζει τον επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή …
λίγο ακόμη ...
να ταπεινωθούμε λίγο χαμηλότερα .
Ο χωρισμός Εκκλησίας και κράτους είναι ήδη τετελεσμένο γεγονός που μέλλει απλά να επικυρωθεί θεσμικά. Ο χωρισμός συντελέστηκε νομοτελειακά όταν η κοινωνίες απομακρύνθηκαν πρακτικά και βιωματικά από τον πολιτισμό, το ήθος και τη ζωή της Εκκλησίας.
Η μετανάστευση στις μεγαλουπόλεις, οι ευκαιρίες πλουτισμού, η μαζική εκπαίδευση, η κυριαρχία των ΜΜΕ έχουν αλλοτριώσει ριζικά την ελληνική, ορθόδοξη, πολιτιστική ταυτότητα των νεοελλήνων και έχουν ανοίξει το δρόμο ιδεολογικής και υπαρξιακής αυτονόμησης.
Η σύγχρονη Ελλάδα δεν θεμελιώνεται στον πολιτισμό της Εκκλησίας. Έχει εμπεδώσει τον Δυτικό ορθολογισμό και σύρεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν λατρεύει το Χριστό, άγχεται για την ευημερία. Δεν καταξιώνεται από ηθικές αξίες, κυβερνάται από ποινικούς νόμους. Δεν παιδαγωγείτε από τους Αγίους, κατευθύνετε από την τηλεόραση.
Ο σύγχρονος άνθρωπος αποκομμένος από το νήμα της ζωντανής πολιτισμικής παράδοσης είναι υποχρεωμένος να ανιχνεύσει την υπαρξιακή του πορεία και να μορφώσει ιδιότυπη, προσωπική ταυτότητα. Κλυδωνιζόμενος από τα κύματα αντιφατικών ιδεολογικών, πολιτιστικών και καταναλωτικών μηνυμάτων αναζητά ψήγματα αλήθειας και νοήματος για να σμιλέψει το πρόσωπό του και να διασώσει την εσώτερη ουσία του.
- Παλαιότερα η πλειοψηφία των ανθρώπων ζούσε σε μικρές κοινότητες με οργανικές διαπροσωπικές σχέσεις, ζωντανή πολιτισμική παράδοση και κοινά αποδεκτές ηθικές αξίες θεμελιωμένες στη θρησκευτική πίστη. Η προσωπική ζωή δεν ήταν ατομική, ιδιωτική και αυτονομημένη αλλά υπερατομική, κοινοτική και συλλογική. Οι κοινωνικές, ηθικές αξίες που προσανατόλιζαν τη ζωή δεν ήταν αποτέλεσμα ατομικής συνειδητής επιλογής. Μάλλον το άτομο συναντούσε το πρόσωπό του μέσα στο κοινοτικό, νοηματικό πλαίσιο. Οι πνευματικές αξίες διάρθρωναν την κοινωνική ζωή και κατά συνέπεια γεννούσαν το ανθρώπινο πρόσωπο. Ο άνθρωπος ήταν ζωντανός καρπός του κοινοτικού, πνευματικού περιβάλλοντος. Κάθε κοινωνικό μέλος ήταν ζωντανός φορέας της θρησκευτικό-πολιτισμικής παράδοσης, θεμελιωμένης στην αναμφισβήτητη ύπαρξη του Θεού.
Οι χριστιανοί δεν ήταν ποτέ τέλειοι. Εξ αιτίας των αδυναμιών τους πάντοτε απόκλιναν προς στην αμαρτία. Οι ηθικές αξίες όμως της ορθόδοξης, χριστιανικής κοινότητας παρέμεναν αναμφισβήτητες. Σε αντίθεση οι σύγχρονες κοινωνίες απώλεσαν τα κριτήρια αξιολόγησης αυτά καθ' εαυτά. Επηρεασμένες βαθιά από το σύγχρονο λογοκρατικό, τεχνολογικό πολιτισμό παραδόθηκαν αμαχητί στο συμφέρον, τη χρησιμοθηρία και την κατανάλωση. Η μαζική πλειοψηφία δεν πιστεύει αληθινά στο Θεό και είναι λίγοι αυτοί που αναζητούν την Αλήθεια στο χώρο της Εκκλησίας.
Παλαιότερα η ποιμαντική μπορούσε να εξαντλείται στην πάλη κατά των παθών και στην καταπολέμηση των αιρέσεων. Αυτό όμως που σήμερα πρωτογενώς εμποδίζει τον σύγχρονο άνθρωπο να προσεγγίσει το Θεό δεν είναι τα πάθη (φιληδονία, λαιμαργία, οργή κλπ) αλλά η παρακμή των πολιτισμών και ο υπαρξιακός αποπροσανατολισμός.
Ο ανώτερος κλήρος με περισσή υποκρισία και στενοκέφαλη, μυωπική αντίληψη παλεύει να διασώσει θεσμικά το σωτηριολογικό μήνυμα της Εκκλησίας. Όμως η Αλήθεια-Χριστός δεν χώρεσε ποτέ στα σχήματα του κόσμου. Η Αλήθεια-Χριστός δεν διανέμεται ως αγαθό προς κατανάλωση αλλά αναπαύεται αυτοθέλητα στις καθαρές καρδιές αυτών που εξαγνίστηκαν με σταυρική αγάπη και κατά Θεόν ταπείνωση.
Η Εκκλησία δεν χρειάζεται τη βοήθεια της κρατικής εξουσίας για να αγιάσει τους πιστούς της. Η πολιτεία δεν χρειάζεται την βοήθεια της Εκκλησίας για να ανεβάσει το κατά κεφαλήν εισόδημα των πολιτών της. (Σημ. 2) Η Εκκλησία δεν χρειάζεται κοσμικές συμμαχίες για να σώσει τον κόσμο. Η πολιτεία δεν χρειάζεται πνευματικές νουθεσίες για να θρέψει τους πολίτες.
Τα άνθη της Εκκλησίας καλλιεργούνται στην αρένα του μαρτυρίου και δεν κατευθύνονται από τα γραφεία της πολιτικής ηγεσίας και του ιερατείου.
Οι χριστιανοί καλούνται να αφήσουν την καθέδρα της εφησυχασμένης-συντηρητικής-κριτικής-εξουσιαστικής συνείδησής τους και να σταυρωθούν από αγάπη για τον σύμπαντα κόσμο, στο όνομα του Ιησού Χριστού.
Οι επίσκοποι καλούνται να εγκαταλείψουν το "βασιλικό" τους αξίωμα και να ζήσουν ως μοναχοί ακτήμονες με προσευχή και αγάπη αφιερωμένοι στους πληγωμένους και καταφρονεμένους αυτού του κόσμου.
Τώρα που οι μαυροφορεμένες γιαγιάδες δεν αποτελούν την πλειοψηφία του εκκλησιάσματος, οι εκκλησιαστικοί άνδρες είναι υποχρεωμένοι να αλλάξουν την εξωτερική τους εικόνα και συμπεριφορά.
Στα μάτια των σύγχρονων, καλλιεργημένων πιστών τα πολυτελή αυτοκίνητα δεν προκαλούν σεβασμό αλλά οργή. Τα λαμπρά άμφια δεν προκαλούν κατάνυξη αλλά σκανδαλισμό. Οι δεσποτικές βίλες δεν προσδίδουν κύρος αλλά ντροπή. Τα βερμπαλιστικά, στομφώδη κηρύγματα δεν οδηγούν σε μετάνοια αλλά σε αποστροφή.
Το εκκλησιαστικό κατεστημένο, βυθισμένο στην φαρισαϊκή του αυταρέσκειά, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις κοινωνικές εξελίξεις. Και έρχεται η πολιτεία (με θρησκευτική αδιαφορία) να τους ξυπνήσει τους πιστούς από τη νόσο του φιλόϋπνου συντηρητισμού. Έρχεται η ιστορία να τους θυμίσει το προφανές και αυτονόητο. Ότι η Εκκλησία για να αποκαταστήσει την αληθινή της ταυτότητα ως άγιος λαός, οφείλει να αρνηθεί την συμπόρευσή της με την κοσμική εξουσία και να περάσει από το επίπεδο του κοινωνικού θεσμού στη διάσταση της μυστικής ζωής εν Χριστώ Ιησού
Η Εκκλησία των θεσμών πνέει τα λοίσθια. Προσδοκούμε την ανάσταση της Εκκλησίας των αγίων. Η εποχή της άσκησης εξουσίας, των κοινωνικών ελέγχων και της χειραγώγησης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι συνειδήσεις δεν εκχριστιανίζονται μαζικά. Όταν η πίστη αντί να πηγάζει από τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος στηρίζεται στην άμμο των θεσμών ευτελίζεται σε κοινωνικό ιδεολόγημα.
Ο χριστιανός δεν θα διώκεται από το κράτος αλλά και δεν θα ασκεί καμιά μορφή εξουσίας ούτε και η ιδιότητα του ως χριστιανού θα του προσδίδει κοινωνική καταξίωση.
Η Εκκλησία ελευθερώνεται από το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό κατεστημένο. Ο χριστιανός ελευθερώνεται από τη συντηρητική νοοτροπία του καλά προσαρμοσμένου ευυπόληπτου πολίτη και καλείται να ανακτήσει το επαναστατικό πάθος του ασυμβίβαστου, θεοφόρου πιστού.
Κανείς ποτέ δεν μπορεί να στερήσει από το χριστιανό τα μεγάλα προνόμια της ταπείνωσης, της συντριβής και του μαρτυρίου. Κανείς ποτέ δεν μπορεί να στερήσει το χριστιανό από το προνόμιο του σταυρού.
Το κράτος και η πολιτική εξουσία δεν μπορούν ποτέ να εμποδίσουν τον ορθόδοξο πιστό να προσφέρει τη ζωή του στους άλλους από παράφορη αγάπη για τον Χριστό.
Η προσωπική, ζωντανή σχέση με τον Θεό προσφέρεται ως δώρο της Χάριτος στους ερασιθάνατους πιστούς, δεν επιτυγχάνεται με κοσμικές διευκολύνσεις, κοινωνικές επιβραβεύσεις, συμβιβασμούς και πολιτικά υποστηρίγματα. Ο πιστός αγιάζει ως μάρτυρας και όχι ως υπηρέτης των δομών του κατεστημένου. Ο δρόμος της εκκλησίας είναι προσωπικά σταυρικός και όχι μαζικά βολεματικός. Λίγο ακόμη ...
δεν θα βλέπουμε τους "επίσημους" σε πρώτη θέση στους ναούς,
τους στρατιώτες να παρουσιάζουν τα όπλα έξω από τις Εκκλησιές,
λίγο ακόμη ...
δεν θα βλέπουμε την μπάντα του Δήμου να παιανίζει τον επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή …
λίγο ακόμη ...
να ταπεινωθούμε λίγο χαμηλότερα .
Σημ. 1 "Που είναι ο Θεός; Θα σας το πω. Όλοι μας τον έχουμε σκοτώσει, κι' εσείς κι' εγώ! Ναι είμαστε όλοι οι φονιάδες του! Μα πως μπορέσαμε να το κάνουμε αυτό; Τι κάναμε αποσπώντας από αυτή τη γη τον ήλιο της; Που πάει το πράγμα τώρα; Που πάμε εμείς; Δεν κατρακυλάμε από τότε σ' ένα ξεπεσμό χωρίς τελειωμό; Δεν περιπλανώμεθα μέσα σ' ένα ατέλειωτο χάος; Η νύχτα δεν γίνεται ολοένα και πιο μαύρη; Ο Θεός πέθανε, ο Θεός πέθανε! Και τον σκοτώσαμε εμείς! Φ. Νίτσε, Χαρούμενη επιστήμη.
Σημ. 2. Το σύγχρονο κράτος πάσχει βαθύτατα από τη νόσο της εκκοσμίκευσης και δεν υπάρχει πλέον καμιά δυνατότητα ανάρρωσης. Ο Hegel έγραφε πριν από δύο αιώνες ότι "το κράτος είναι μια ηθική ιδέα. …Είναι ο κόσμος που το πνεύμα έπλασε για τον εαυτό του". Hegel's Philosophy of Right, chapter 10. Τα σημερινά δυτικά κράτη δεν έχουν καμιά σχέση με αυτό το πρότυπο. Η πολιτική διαχείριση θεμελιώνεται στην βασική αρχή - για να παραφράσουμε τα λόγια του Ιησού - "επ' άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος".
