«Η Σάρρα τα άκουγε όλα αυτά, γιατί στεκόταν από πίσω του, στο άνοιγμα της σκηνής. Ο Αβραάμ και η Σάρρα ήταν γέροντες προχωρημένης ηλικίας, και η Σάρρα δεν είχε πια περίοδο.
»Η Σάρρα λοιπόν γέλασε κρυφά καθώς σκεφτόταν: "Αφού γέρασα, είναι δυνατόν να έχω ορμές; Κι ο άντρας μου είναι κι αυτός γέροντας". Αλλά ο Κύριος είπε στον Αβραάμ: "Γιατί γέλασε η Σάρρα; Γιατί αμφιβάλλει ότι θ' αποκτήσει γιο τώρα που γέρασε; Τίποτα δεν είναι αδύνατο για τον Κύριο! Οταν την ίδια εποχή ύστερα από ένα χρόνο θα ξανάρθω σπίτι σου, η Σάρρα θα έχει γιο". Η Σάρρα αρνήθηκε και είπε: "Δε γέλασα" - γιατί φοβήθηκε. Αλλά εκείνος της είπε: "Και όμως, γέλασες"» (Γένεσις, 18,10).
* Αυτό το γέλιο της Σάρρας θα εμπνεύσει το Θεό να ονομάσει τον γιο του ζεύγους Ισαάκ. Yishaq στα εβραϊκά σημαίνει «γελάει» ή «άσ' την να γελάει». Τα γέλια της Σάρρας της βγήκαν ξινά: «Ο Αβραάμ ήταν εκατό ετών όταν γεννήθηκε ο Ισαάκ, ο γιος του. Και είπε η Σάρρα: "Περίγελω μ' έκανε ο Θεός. Οποιος ακούει ότι έκανα γιο θα γελάει μ' εμένα". Και συνέχισε: "Ποιος να το 'λεγε στον Αβραάμ ότι η Σάρρα θα θήλαζε παιδιά! Στα γερατειά του τού γέννησα παιδί"» (21,5).
Απαγορεύεται το γέλιο στους χριστιανούς
Ο Νίτσε έχει πει πως αν παρατηρήσεις θα δεις ότι οι Χριστιανοί δεν έχουν χαρά.
Και πρόσθεσε και ο Βρετανός φιλόσοφος και μαθηματικός, Alfred North Whitehead (1861-1947) ότι «Η παντελής απουσία χιούμορ από τη Βίβλο, είναι ένα από τα πιο παράξενα φαινόμενα σε όλη τη λογοτεχνία».
Και τους δύο επιβεβαιώνει η Βίβλος.
Τα αποσπάσματα με μπλε πλάγια γράμματα είναι από το κείμενο Το γέλιο βγήκε από την Κόλαση
Στον Εκκλησιαστή, για παράδειγμα, όπου μιλάει ο γιος του Δαβίδ, βασιλιάς στην Ιερουσαλήμ, στην αρχή διαβάζουμε: «Για το γέλιο κατέληξα πως είν' ανοησία και για τη χαρά σκέφτηκα "τι ωφελεί;"» (2,2). Και σε άλλο σημείο: «Προτιμότερη είναι η λύπη από το γέλιο »Γιατί μπορεί να δίνει στο πρόσωπο όψη θλιμμένη, αλλά σου μαθαίνει τη ζωή. Οι σοφοί βρίσκονται εκεί που οι άνθρωποι πενθούν και οι ανόητοι εκεί που γλεντούν» (7,3)
Ο μόνος που γελάει αλλά σαφώς εκδικητικά στην Βίβλο είναι ο Θεός.
«Ο Κύριος γελάει μαζί του (σ.σ. με τον ασεβή), γιατί ξέρει πως έρχεται της τιμωρίας του η μέρα» (37,13),
«Αλλά συ, Κύριε, γελάς μ' αυτούς χλευάζεις όλα τα έθνη» (59,9).
Ο Σολομών στις Παροιμίες του γράφει ότι η θεϊκή σοφία γελάει εκδικητικά με τους ανόητους: «Απορρίψατε όλες μου τις συμβουλές και περιφρονήσατε τις επιπλήξεις μου. Γι' αυτό κι εγώ με την καταστροφή σας θα γελάσω, θα σας ειρωνευτώ όταν σας κυριέψει ο τρόμος» (1,26).
Αλλά και στην Καινή Διαθήκη υπάρχει η ίδια αντιμετώπιση για το γέλιο.
Σύμφωνα με τη διατύπωση πολλών Πατέρων της Εκκλησίας ο Χριστός «δεν γέλασε ποτέ».
Όπως εξηγεί ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, τόσο τα Ευαγγέλια, όσο και οι Πράξεις και οι Επιστολές, αντιμετωπίζουν εντελώς αρνητικά την υπόθεση «γέλιο».
Αλλά και διδασκαλία του Ιησού είναι σαφής επ' αυτού:
«Μακάριοι εσείς που τώρα κλαίτε γιατί θα χαρείτε [...]
Αλίμονο σ' εσάς που τώρα γελάτε, γιατί θα θρηνήσετε και θα κλάψετε» (Κατά Λουκάν, 6,21-25).
Πουθενά στα Ευαγγέλια δεν αναφέρεται ο Ιησούς να γελάει, ενώ αλλού κλαίει («Τότε ο Ιησούς δάκρυσε», Κατά Ιωάννην 11,35).
Επίσης ο Μεγάλος Βασίλειος θεωρεί ότι «το να κατέχεται κανείς από ασυγκράτητο και άμετρο γέλωτα είναι απόδειξη ακράτειας και δεικνύει ότι δεν ελέγχει τας συγκινήσεις του και ότι δεν καταπιέζεται η χαλαρότητα της ψυχής με αυστηρή κριτική. Η συγκίνηση βέβαια της ψυχής δεν είναι απρεπές να εκδηλώνεται μέχρι και με ένα φωτεινό μειδίαμα, όσο διά να δείξει μόνον τον λόγο της Γραφής, ότι "όταν ευφραίνεται η καρδία, το πρόσωπο θάλλει".
Αλλά ο δυνατός γέλως και οι αθέλητοι άτακτοι κινήσεις του σώματος δεν είναι γνωρίσματα εκείνου που ελέγχει την ψυχή του ούτε του δοκίμου ούτε εκείνου που εξουσιάζει τον εαυτόν του» («Οροι κατά πλάτος, Β'»).
Ο Βασίλειος είναι σαφής και για τον Ιησού: «Ο Κύριος εις καμίαν περίπτωση δεν φαίνεται ότι εγέλασεν, όσον ημπορούμε να κρίνουμε από τις ευαγγελικές αφηγήσεις, αλλά και χαρακτήριζε δυστυχισμένους τους κατεχομένους από τον γέλωτα».
Όσο για τις αναφορές της Παλαιάς Διαθήκης στο γέλιο και πάλι ο Άγιος Βασίλειος δεν αφήνει ερωτηματικά: «Ας μη παραπλανώμεθα από την αμφίβολον σημασία της λέξεως "γέλως". Διότι η Γραφή πολλάκις ονομάζει γέλωτα την χαράν της ψυχής και την φαιδράν διάθεσιν, που δημιουργείται από τα συμβαίνοντα αγαθά».
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο του μεγάλου του έργου «Παιδαγωγός» στο γέλιο («Περί γέλωτος»).
Γράφει μεταξύ άλλων: Διότι το γέλιο, όταν εξάγεται με τον τρόπο που αρμόζει, εμφανίζει κοσμιότητα, όταν όμως δεν εκδηλώνεται έτσι, δείχνει ακολασία. [...] Επειδή δηλαδή ο άνθρωπος είναι γελαστικό ζώο, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γελά για τα πάντα, αφού ούτε ο ίππος, που είναι χρεμετιστικός, δεν χρεμετίζει για τα πάντα. Ως λογικά ζώα πρέπει να κατευθύνομε τους εαυτούς μας με μετριοπάθεια, χαλαρώνοντας αρμονικώς την αυστηρότητα και την υπερένταση του ζήλου μας, χωρίς να τα διαλύομε δυσαρμονικά. Η κόσμια και αρμονική άνεσις του προσώπου, σαν οργάνου, ονομάζεται μειδίαμα, κι έτσι στο πρόσωπο ανακλάται η διάχυσις και το γέλιο ανήκει στους σώφρονες. Η δυσαρμονική όμως έκλυσις του προσώπου, αν γίνεται στις γυναίκες, ονομάζεται κιχλισμός που είναι πορνικό γέλιο, κι αν γίνεται στους άνδρες, ονομάζεται καγχασμός και είναι γέλιο προκλητικό κι υβριστικό. [...] Πρέπει επίσης να γίνεται εκπαίδευσις στο μειδίαμα. Αν πρόκειται για αισχρά πράγματα, πρέπει να φαινόμαστε μάλλον ότι κοκκινίζουμε, παρά ότι χαμογελούμε, για να μη νομιστεί ότι συμμετέχουμε στην ηδονή από συμπάθεια. [...] Για τα μειράκια μάλιστα και τις γυναίκες ο γέλωτας είναι ολίσθημα προς τις διαβολές» (Ο Παιδαγωγός, Λόγος Β', 46-47).
Ο δε Ιωάννης Χρυσόστομος στο Υπόμνημά του για την Προς Εβραίους Επιστολή του Παύλου (Ομιλία ΙΕ) αναπτύσσει μια εκτενή διατριβή εναντίον του γέλιου, το οποίο ευθέως συνδέει με τον διάβολο!
Αν δε είσαι μοναχός σε πήρε και σε σήκωσε!
Γελάς λοιπόν διαρκώς και φαιδρύνεις το πρόσωπό σου συ ο μοναχός; Γελάς, πες μου, συ που έχει σταυρωθεί, συ που πενθείς; Πού άκουσες το Χριστό να το κάνει αυτό; Πουθενά, αλλά πόσες φορές ήταν σκυθρωπός. Πραγματικά, όταν είδε την Ιερουσαλήμ δάκρυσε, όταν σκέφτηκε τον προδότη ταράχτηκε και όταν επρόκειτο ν' αναστήσει τον Λάζαρο έκλαψε. Και συ γελάς; [...] Ο παρών καιρός είναι καιρός πένθους και θλίψεως, βασάνων και δουλαγωγίας, αγώνων και ιδρώτων, και συ γελάς;»
«Ας πενθήσουμε, αγαπητοί, ας πενθήσουμε για να γελάσουμε πραγματικά, για να νιώσουμε πραγματική ευφροσύνη κατά τον καιρό της ειλικρινούς χαράς». Φυσικά αυτή η «ειλικρινής χαρά» και τα γέλια μετατίθενται για την άλλη ζωή.
Ειδικό κεφάλαιο για να καταδικάσει το γέλιο έχει αφιερώσει στα «Ασκητικά» του ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος, ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγάλων πατέρων και διδασκάλων της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Δ' αιώνας). Το κεφάλαιο ονομάζεται «Οτι δεν πρέπει να γελώμεν και να μετεωριζόμεθα, αλλά να κλαίωμεν και να θρηνώμεν εαυτούς» (μετάφραση Μάρκου Σακκορράφου, 1864). Ο Εφραίμ θεωρεί το γέλιο καταστροφή:
«Αρχή της καταστροφής του μοναχού είναι ο γέλως και η παρρησία. Οταν εις ταύτα ίδης σεαυτόν, μοναχέ, γίνωσκε ότι κατήντησας εις βάθη κακών. Μη παύσης δεόμενος του Θεού, όπως σε ελευθερώση του θανάτου τούτου. Ο γέλως και η παρρησία εις πάθη αισχρά επιρρίπτουσι τον μοναχόν. Και ουχί μόνον τους νεωτέρους, αλλά και τους γέροντας….. Ο γέλως λυπεί το Αγιον Πνεύμα, την ψυχήν δεν ωφελεί, το δε σώμα διαφθείρει. Ο γέλως τας αρετάς εκδιώκει, δεν έχει μνήμην θανάτου, ουδέ μελέτην των κολάσεων. Αφαίρεσον απ' εμού, Κύριε, τον γέλωτα, και δώρησέ μοι λύπην και κλαυθμόν, τον οποίον επιζητείς, Θεέ μου, παρ' εμού….. Η λύπη οικοδομεί και διαφυλάσσει. Η λύπη την ψυχήν εκπλύνει διά των δακρύων και καθιστά αυτήν καθαράν. Η λύπη γεννά την σωφροσύνην, αποκόπτει τας ηδονάς, κατορθοί αρετάς. Και τι να λέγω έτι; Η λύπη υπό του Θεού μακαρίζεται, και υπό των αγγέλων παρηγορείται. Οθεν έλεγε τις των μαθητών του Κυρίου. "Ο γέλως υμών εις λύπην θέλει μεταβληθή και η χαρά εις κατήφειαν". Ταπεινώθητι υπό την κραταιάν χείρα του Κυρίου και θέλει υψώσει υμάς».
Ο όσιος Εφραίμ διδάσκει μάλιστα απόλυτα αποτελεσματικό τρόπο για να αποφύγει κανείς να γελάσει! Απλά:
ενθυμήθητι τους κοιμωμένους εις τους τάφους. Συλλογίσθητι την ημέραν του θανάτου σου, όταν μέλλη η ψυχή σου να χωρισθή από το σώμα. Ενθυμήθητι την φοβεράν και φρικώδη φωνήν, την οποίαν θέλουσιν ακούσει όσοι δεν εφύλαξαν τας εντολάς του Χριστού. "Υπάγετε απ' εμού οι κατηραμένοι εις το πυρ το αιώνιον, το ητοιμασμένον διά τον Διάβολον και τους αγγέλους του. Εις το σκότος το εξώτερον, όπου θέλει είναι ο κλαυθμός και ο βρυγμός των οδόντων".
Σχολιάζοντας την «Ουσία του γέλιου και του κωμικού στη γλυπτική», ο Μποντλέρ παρατηρεί ότι σύμφωνα με τις Γραφές το «γέλιο είναι ένα καταραμένο στοιχείο που προέρχεται από το διάβολο και είναι ένα από τα πολλά κουκούτσια που περιέχονται στο συμβολικό μήλο». Ως απόδειξη αυτής της θέσης του ο Μποντλέρ επαναλαμβάνει κι αυτός ότι πουθενά ο Ιησούς δεν γελάει και παραπέμπει σε ανάλογες διαπιστώσεις πολλών ομοτέχνων του
(Curiosites esthetiques, 1855, Garnier, Paris 1969).
