Η έννοια του μυαλού είναι κεντρικής σημασίας για τους ψυχιάτρους και τους ψυχολόγους. Ωστόσο, λίγη προσοχή έχει δοθεί στα περισσότερα επίσημα βιβλία σε αυτό το σημαντικό θέμα, το οποίο συνήθως σπουδάζεται στον κλάδο «Φιλοσοφικές διαστάσεις της ψυχιατρικής / ψυχολογίας». Οι ψυχίατροι πρέπει να έχουν κάποιο μοντέλο λειτουργίας του νου για να τους βοηθά να κατανοήσουν τα προβλήματα του ασθενούς (Salem, 2004). Αυτή η ανασκόπηση ασχολείται με ορισμένες πτυχές των συνιστωσών του μυαλού, η οποία είναι μόνο ένα βήμα σε ένα μακρύ δρόμο.
Σε πολλούς πολιτισμούς καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας, η καρδιά έχει θεωρηθεί η πηγή των συναισθημάτων, του πάθους και της σοφίας. Επίσης, οι άνθρωποι συνήθιζαν να αισθάνονται ότι έχουν βιώσει το συναίσθημα ή την αίσθηση της αγάπης και άλλες συναισθηματικές καταστάσεις στην περιοχή της καρδιάς. Ωστόσο, στο παρελθόν, οι επιστήμονες τόνισαν το ρόλο του εγκεφάλου στην κεφαλή ως υπεύθυνο για τέτοιες εμπειρίες. Είναι ενδιαφέρον ότι πρόσφατες μελέτες έχουν διερευνήσει τους φυσιολογικούς μηχανισμούς με τους οποίους η καρδιά επικοινωνεί με τον εγκέφαλο, επηρεάζοντας έτσι την επεξεργασία πληροφοριών, τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα και την υγεία.
Οι μελέτες αυτές προσέφεραν την επιστημονική βάση να εξηγηθεί πώς και γιατί η καρδιά επηρεάζει την πνευματική διαύγεια, τη δημιουργικότητα και την συναισθηματική ισορροπία. Στην παρούσα ανασκόπηση, θα προσπαθήσω να συνοψίσω και να ενσωματώσω τα ενδιαφέροντα ευρήματα στον τομέα αυτό.
Καρδιά και συναισθήματα: Είναι από καιρό γνωστό ότι οι αλλαγές στα συναισθήματα συνοδεύονται από προβλέψιμες αλλαγές στον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση, την αναπνοή και την πέψη. Έτσι, όταν ξυπνάμε, το συμπαθητικό τμήμα του αυτόνομου νευρικού συστήματος, μας δίνει δύναμη για μάχη ή φυγή, και σε πιο ήσυχους καιρούς, το παρασυμπαθητικό τμήμα, μας καθιστά ψύχραιμους. Κατά την άποψη αυτή, υποτέθηκε ότι το αυτόνομο νευρικό σύστημα και οι φυσιολογικές ανταποκρίσεις κινούνται σε συνεννόηση με την αντίδραση του εγκεφάλου σε ένα δεδομένο ερέθισμα (Rein, Atkinson, κ.ά., 1995).
Η καρδιά και ο εγκέφαλος: Ωστόσο, μετά από αρκετά χρόνια έρευνας, παρατηρήθηκε ότι η καρδιά επικοινωνεί με τον εγκέφαλο με τρόπους που επηρεάζουν σημαντικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και αντιδρούμε με τον κόσμο. Διαπιστώθηκε ότι η καρδιά φαινόταν να έχει τη δική της ιδιόμορφη λογική, που συχνά αποκλίνει από την κατεύθυνση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Η καρδιά φαινόταν να στέλνει βαρυσήμαντα μηνύματα στον εγκέφαλο που όχι μόνο τα κατανοεί, αλλά και υπακούει σ’ αυτά (Lacey και Lacey, 1978). Αργότερα, οι νευροφυσιολόγοι ανακάλυψαν μια νευρική οδό και το μηχανισμό με τον οποίο η είσοδος (εισροή δεδομένων) από την καρδιά προς τον εγκέφαλο θα μπορούσε να εμποδίσει ή να διευκολύνει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου (McCraty, 2002)
Ο εγκέφαλος στην καρδιά: Μετά από εκτεταμένη έρευνα, ο Armour (1994) εισήγαγε την έννοια του λειτουργικού «καρδιακού εγκεφάλου». Το έργο του αποκάλυψε ότι η καρδιά έχει ένα σύνθετο ενδογενές νευρικό σύστημα που είναι αρκετά εξελιγμένο για να χαρακτηριστεί ως «μικρός εγκέφαλος» από μόνο του. Ο εγκέφαλος της καρδιάς είναι ένα περίπλοκο δίκτυο διαφόρων τύπων νευρώνων, νευροδιαβιβαστών, πρωτεϊνών και κυττάρων υποστήριξης που είναι παρόμοια με εκείνα που βρέθηκαν στον εγκέφαλο κυρίως.
Περίτεχνο κύκλωμα που του επιτρέπει να ενεργεί ανεξάρτητα από τον κρανιακό εγκέφαλο – να μαθαίνουμε, να θυμόμαστε, ακόμα δε και να νοιώθουμε και να διαισθανόμαστε. Το νευρικό σύστημα της καρδιάς περιέχει περίπου 40.000 νευρώνες, που ονομάζονται αισθητηριακοί νευρίτες (Armour, 1991). Πληροφορίες από την καρδιά – συμπεριλαμβανομένων αισθήσεων και συναισθημάτων – αποστέλλονται στον εγκέφαλο μέσω διαφόρων προσαγωγών. Αυτές οι προσαγωγές νευρικές οδοί εισέρχονται στον εγκέφαλο, στην περιοχή του προμήκη μυελού, και ανελίσσονται επάνω στα υψηλότερα κέντρα του εγκεφάλου, όπου μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη, τη λήψη αποφάσεων και άλλων γνωστικών διεργασιών (Armour, 2004).
Έτσι, διαπιστώθηκε ότι η καρδιά έχει το δική της εγγενές νευρικό σύστημα που λειτουργεί και επεξεργάζεται τις πληροφορίες ανεξάρτητα από το σύστημα του εγκεφάλου ή του (κεντρικού) νευρικού συστήματος. Αυτό είναι που επιτρέπει μια μεταμόσχευση καρδιάς να λειτουργήσει. Κανονικά, η καρδιά επικοινωνεί με τον εγκέφαλο μέσω νευρικών ινών που διατρέχουν το πνευμονογαστρικό νεύρο και την σπονδυλική στήλη. Σε μία μεταμόσχευση καρδιάς, αυτές οι νευρικές συνδέσεις δεν επανασυνδέονται για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο. Εν τω μεταξύ, η μεταμοσχευθήσα καρδιά είναι σε θέση να λειτουργήσει στον νέο ξενιστή μόνο μέσω της ικανότητας του άθικτου, και εγγενούς νευρικού συστήματος (Murphy, et αϊ, 2000)
Το μαγνητικό πεδίο της καρδιάς: Η έρευνα επίσης αποκάλυψε ότι η καρδιά κοινοποιεί πληροφορίες στον εγκέφαλο και σε όλο το σώμα μέσω αλληλεπιδράσεων ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Η καρδιά παράγει το πιο ισχυρό και εκτεταμένο ρυθμικό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του σώματος. Η μαγνητική συνιστώσα της καρδιάς είναι περίπου 500 φορές ισχυρότερη από το μαγνητικό πεδίο του εγκεφάλου και μπορεί να ανιχνευθεί αρκετά μέτρα μακριά από το σώμα. Προτάθηκε ότι αυτό το πεδίο της καρδιάς λειτουργεί ως φέρον κύμα για τις πληροφορίες παρέχοντας ένα συνολικό σήμα συγχρονισμού για ολόκληρο το σώμα (McCraty, Bradley & Tomasino, 2004)
Αλληλεπιδράσεις καρδιακού πεδίου μεταξύ ιδιωτών: Υπάρχουν πλέον αποδείξεις ότι ένα λεπτό αλλά με επιρροή, ηλεκτρομαγνητικό ή «ενεργειακό» σύστημα επικοινωνίας λειτουργεί ακριβώς κάτω από την συνειδητή μας εγρήγορση. Ενεργειακές αλληλεπιδράσεις ενδεχομένως να συμβάλουν στις «μαγνητικές» έλξεις ή απωθήσεις που συμβαίνουν μεταξύ των ατόμων, αλλά και να επηρεάζουν τις κοινωνικές σχέσεις. Διαπιστώθηκε επίσης ότι τα εγκεφαλικά κύματα ενός ατόμου μπορεί να συγχρονίζονται με την καρδιά ενός άλλου ατόμου (McCraty, 2004).
Αύξουσα ψυχοσωματική συνοχή: Τα δεδομένα δείχνουν ότι όταν τα πρότυπα του καρδιακού ρυθμού είναι συνεκτικά, η νευρική πληροφορία που στέλνεται στον εγκέφαλο διευκολύνει τη λειτουργία του φλοιού. Αυτό το αποτέλεσμα συχνά βιώνεται ως αυξημένη πνευματική διαύγεια, βελτίωση της λήψης αποφάσεων και αυξημένη δημιουργικότητα. Επιπλέον, η συνεκτική εισροή από την καρδιά τείνει να διευκολύνει την εμπειρία θετικών συναισθηματικών καταστάσεων.
Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν την αγάπη και άλλα θετικά συναισθήματα με την καρδιά και ο λόγος που πολλοί άνθρωποι πραγματικά αισθάνονται ή έχουν την αίσθηση (εμπειρία) αυτών των συναισθημάτων στην περιοχή της καρδιάς. Έτσι, η καρδιά φαίνεται να εμπλέκεται άμεσα στην παραγωγή της ψυχοσωματικής συνοχής (Tille etal, 1996, &McCraty, 2000).
Η καρδιά και η αμυγδαλή: Η έρευνα έχει δείξει ότι τα νευρολογικά προσαγωγά σήματα της καρδιάς επηρεάζουν άμεσα την δραστηριότητα της αμυγδαλής και συναφών κέντρων, ένα σημαντικό συναισθηματικό κέντρο επεξεργασίας στον εγκέφαλο. Η αμυγδαλή είναι το βασικό κέντρο του εγκεφάλου που συντονίζει συμπεριφορικές, ανοσολογικές και νευροενδοκρινείς αντιδράσεις σε περιβαλλοντικές απειλές. Συγκρίνει τα εισερχόμενα συναισθηματικά σήματα με τις αποθηκευμένες συναισθηματικές αναμνήσεις, και ως εκ τούτου λαμβάνει ακαριαίες αποφάσεις σχετικά με το επίπεδο της δυνητικής απειλής.
Λόγω των εκτεταμένων συνδέσεων της με το μεταιχμιακό σύστημα, είναι σε θέση να επιληφθεί των νευρικών οδών, της ενεργοποίησης του αυτόνομου νευρικού συστήματος και της συναισθηματικής αντίδρασης πριν από τα υψηλότερα κέντρα του εγκεφάλου λάβουν τις αισθητηριακές πληροφορίες (Rein, McCratyκαιAtkinson, 1995&McCratyetal, 1995).
Συζήτηση: Εδώ και πολύ καιρό εθεωρείτο ότι η συνειδητή επίγνωση πηγάζει από τον εγκέφαλο και μόνο. Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η συνείδηση αναδύετε από τον εγκέφαλο και το σώμα ενεργώντας από κοινού (Popper &Eccles, 2000). Όπως έχει αποδειχθεί, ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων δείχνουν πλέον ότι η καρδιά παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Τα παραπάνω ευρήματα δείχνουν ότι η καρδιά είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή αντλία.
Στην πραγματικότητα, θεωρείται πλέον ως ένα εξαιρετικά πολύπλοκο αυτοοργανωμένο κέντρο επεξεργασίας πληροφοριών με το δικό του λειτουργικό «εγκέφαλο», που επικοινωνεί με, και επηρεάζει, τον κρανιακό εγκέφαλο μέσω του νευρικού συστήματος, του ορμονικού συστήματος και άλλων οδών. Η συμμετοχή της καρδιάς στις διαισθητικές λειτουργίες είναι ένα άλλο ενδιαφέρον κομμάτι πληροφορίας. Ωστόσο, καθώς τα άτομα με μεταμόσχευση καρδιάς μπορούν να λειτουργούν κανονικά, η καρδιά μπορεί να θεωρείται εδώ ως ένα μέσο ή εργαλείο, για ένα υποκείμενο πιο εξελιγμένο σύστημα ολοκλήρωσης, το οποίο έχει την ικανότητα να μεταφέρει την προσωπική ταυτότητα του ατόμου. (σημ. Μ. βλέπε αλλαγές χαρακτήρα, ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων σε ανθρώπους που υποβλήθηκαν σε μεταμόσχευση καρδιάς)
Αυτά τα νέα οράματα θα μπορούσανε να δώσουν μια καλύτερη κατανόηση της έννοιας του νου ως μια πολυσύνθετη μονάδα που δεν αλληλεπιδρά με το φυσικό περιβάλλον μόνο μέσω νοητικών αναπαραστάσεων, αλλά επίσης έχει και την ικανότητα να επικοινωνεί με το κοσμικό σύμπαν μέσω μη φυσικών μονοπατιών (Lorimer, 2001). Αυτό οδηγεί στην έννοια του πνεύματος ως μη φυσικό στοιχείο ή τομέα του νου, που μπορεί να επικοινωνήσει με τον κόσμο έξω από τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου.
Τα στοιχεία για την εν λόγω επικοινωνία προέρχεται από τις αναφορές φαινομένων εξωαισθητηριακής αντίληψης (τηλεπάθεια, πρόγνωση και διόραση), ψυχοκίνησης, ψυχικής θεραπείας και θρησκευτικών εμπειριών (Radin, 1997&Henry, 2005). Ενδεχομένως περαιτέρω πρόοδος στην κβαντική φυσική μπορεί μια μέρα να μας δώσει περαιτέρω πληροφορίες για το πώς μπορούμε να διατυπώσουμε το νέο αυτό μοντέλο της καρδιάς, του νου και του πνεύματος.
© Professor Mohamed Omar Salem 2007
