Τι σημαίνει είμαι υπεύθυνος για κάτι ή για κάποιον;
Ας ξεκινήσουμε ένα παιχνίδι με λέξεις. Θα λέμε μια σειρά από λέξεις, που αποτελούν το πρώτο μέρος μια πρότασης κι εσείς, αφού σκεφτείτε πολύ καλά πριν απαντήσετε, θα συμπληρώνετε το δεύτερο μέρος.
Ξεκινάμε;
1. Ερώτηση: Όταν ξεκινάς κάτι… (τί πρέπει να κάνεις για να δείξεις ότι είσαι υπεύθυνος/η;)
Απάντηση: …το τελειώνεις.
2. Ερώτηση: Όταν χαλάς κάτι…
Απάντηση: … το διορθώνεις.
3. Ερώτηση: Όταν δανείζεσαι κάτι…
Απάντηση: …το επιστρέφεις.
4. Ερώτηση: Όταν υπόσχεσαι κάτι…
Απάντηση: …κρατάς την υπόσχεσή σου.
5. Ερώτηση: Όταν δημιουργείς ακαταστασία…
Απάντηση: …τακτοποιείς.
6. Ερώτηση: Όταν βρίσκεις κάτι…
Απάντηση:…ψάχνεις να βρεις αυτόν που το έχασε.
7. Ερώτηση: Όταν κάνεις λάθος…
Απάντηση:…το παραδέχεσαι.
8. Ερώτηση: Όταν παίρνεις κάτι από κάπου…
Απάντηση: …το επιστρέφεις στη θέση του.
9. Ερώτηση: Όταν σου πέσει κάτι…
Απάντηση: …το μαζεύεις.
10. Ερώτηση: Όταν αναλαμβάνεις μια εργασία…
Απαντήσεις: …την τελειώνεις στην ώρα της, …δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου.
Ποιος θα βοηθήσει για τον καταμερισμό των ευθυνών και των υποχρεώσεων
Οι καιροί δύσκολοι και προκλητικοί. Οι δοκιμασίες εναλλάσσονται με κοινό χαρακτηριστικό την αμετροέπεια σε όλα τα επίπεδα. Εσωτερικά και εξωτερικά όλοι αναζητούν μια λύση χωρίς να γνωρίζουν προς ποια κατεύθυνση να οδηγηθούν. Το βέβαιον είναι ότι αργά ή γρήγορα θα την βρούμε την λύση. Με συνέπειες ίσως οδυνηρές, αλλά θα την ξαναβρούμε την ισορροπία.
Ποτέ η ανθρωπότητα δεν παρέμεινε σε ότι δύσκολο πέρασε για πάντα. Μικρές ή μεγάλες οι περίοδοι, ήρθαν, έφεραν πολλές φορές αντίξοες έως και αξεπέραστες απώλειες, αλλά αργά ή γρήγορα πέρασαν και άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία. Αναμφισβήτητα μια τέτοια περίοδο περνάμε και τώρα. Αντί όμως να μείνουμε στην δυσκολία του βιώματος ή στην πρόβλεψη των βλαπτικών συνεπειών του, θα ήταν ωφέλιμο και παραγωγικό να βρούμε ευκαιρία να εκμεταλλευτούμε τα γεγονότα, όχι εκ των υστέρων με την αναγνώριση της όποιας εμπειρίας, αλλά μέσα στην δύνη του βιώματος.
Ζώντας αυτό που ζούμε, έγκλειστοι κατά το πλείστον και ανελεύθεροι να διαχειριστούμε τη ζωή μας κατά βούλησιν, ας βρούμε τρόπους να εκπαιδευτούμε, μιας και θα πρέπει ίσως να έχουμε καταλάβει πως αυτός είναι ο σκοπός της ζωής. Η κάθε εμπειρία οδηγεί στη γνώση και κάθε γνώση οδηγεί στην υπέρβαση εκείνων που ίσως άθελα, ίσως ηθελημένα αφήναμε να υποδαυλίζουν εμπόδια στην πορεία της εξέλιξής μας.
Τούτη η περίοδος έχει να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε, να επεξεργαστούμε και να επανατοποθετηθούμε σε δύο σημαντικά κεφάλαια στην εμπειρία της ζωής. Το ένα είναι η Ανάληψη Ευθύνης και το άλλο η Αντοχή. Το παρόν θα αναφερθεί στην Ανάληψη Ευθύνης.
Η λέξη ευθύνη συχνά ταυτίζεται με την λέξη υποχρέωση και ίσως από εκεί να ξεπηδά και η σύγχυση που επίσης συχνά παρατηρείται.
Άλλο όμως είναι η ευθύνη και άλλο η υποχρέωση.
Στην λέξη ευθύνη εμπεριέχεται η ελεύθερη βούληση, η απόφαση πως αυτός που την αναλαμβάνει αποφασίζει με τα δικά του μέτρα και σταθμά να την αναζητήσει, να την εντοπίσει και να την αναλάβει. Στη λέξη υποχρέωση, δεν φαίνεται να υπάρχει η δυνατότητα της επιλογής παρά είναι κάτι που μάλλον επιβάλλεται από έξω ή πολλές φορές από μέσα αλλά από επιρροή που προκύπτει πάλι από έξω.
Εκεί λοιπόν προκύπτει η παρανόηση και ενώ χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί, μας επιβάλλεται η υποχρέωση και χωρίς επιλογή την υφιστάμεθα. Με αποτέλεσμα πολύ συχνά, ενώ είμαστε υποχρεωμένοι να δράσουμε ή να αποδράσουμε από την εκάστοτε συνθήκη, την αφήνουμε στα χέρια ή πολύ συχνά την φορτώνουμε στους ώμους του άλλου ή άλλοτε αναλαμβάνουμε και την δική του.
Που είναι λοιπόν το όριο;
Που βρίσκεται η διάκριση; Ποιο είναι το ορθό και ποιο το λανθασμένο; Ποιος θα βοηθήσει για τον καταμερισμό των ευθυνών και των υποχρεώσεων;
Μεγάλο το δίλημμα και σε κάποιες περιπτώσεις περνά ολόκληρη η ζωή και δεν γίνεται καν αντιληπτό πως αυτές οι δύο έννοιες χρειάζονται διαχωρισμό. Σε ότι αφορά τους ενήλικες τα θέματα άπτονται της προσωπικής τους αυτογνωσίας και έχουν την ευθύνη και την υποχρέωση ταυτόχρονα να βρουν την λύση ο καθένας για τον εαυτό του. Στην περίπτωση των παιδιών όμως; Πώς θα εμπνευστεί ο αφυπνισμένος γονιός να διευκολύνει το θέμα αυτό;
Ας δούμε λοιπόν κάποιες αλήθειες που θα βοηθήσουν κυρίως τους γονείς να αντιληφθούν το θέμα, να το εφαρμόσουν και να το μεταδώσουν στα παιδιά, που ως ο νέοι σπόροι μπορεί να φέρουν την αλλαγή στη μελλοντική σοδιά του ανθρώπινου είδους.
Την ευθύνη την αναλαμβάνεις γιατί θέλεις, την υποχρέωση γιατί πρέπει.
Ως γονιός είναι υποχρεωμένος κάποιος να φροντίσει την διατροφή και την εκπαίδευση του παιδιού του, δεν έχει την ευθύνη όμως του πόσο θα φάει, ή το αν και πόσο θα διαβάσει το παιδί του, αυτό είναι ευθύνη του παιδιού. Εκεί εμπλέκονται πολλοί γονείς και το αποτέλεσμα είναι το παιδί να συγχέει και αυτό τις έννοιες και να αποποιείται τις ευθύνες του φορτώνοντάς τες ως υποχρεώσεις στους ώμους του γονιού του.
Σαφώς ο γονιός είναι εκεί να υποδείξει, να διευκολύνει όχι όμως να επιβάλει όπως θα έκανε σε περιπτώσεις που αφορούν την ασφάλεια που από υποχρέωση θα έσπευδε χωρίς χρονοτριβές. Ας φύγουμε από την φαντασίωση. Ναι μπορεί το δικό μας παιδί επειδή δεν είναι το παιδί της φαντασίας μας αλλά ούτε εμείς ο γονιός της φαντασίας μας, να μην φάει, να μην διαβάσει, να μην πλύνει τα δόντια του. Γιατί είναι ένα φυσιολογικό παιδί και όχι ένα φανταστικό.
Όσο αναλαμβάνεις την ευθύνη του άλλου τόσο ο άλλος την θεωρεί υποχρέωσή σου
Η κοινωνία από υπέρμετρο ζήλο ή μεγάλη ανάγκη ελέγχου (που είναι και το συχνότερο) καθιέρωσε κάποιες λανθασμένες πεποιθήσεις ως προς τον γονεϊκό ρόλο τα τελευταία 30-40 χρόνια. Έκανε προβολή τις υποχρεώσεις των παιδιών στους γονείς και εκείνοι τις ανάλαβαν τις περισσότερες φορές αβασάνιστα μιας και έτσι έκαναν οι πολλοί και η τόλμη να διαφοροποιηθεί κανείς ήταν μια μεγάλη επίσης ανάληψη ευθύνης που έμοιαζε δυσπρόσιτη.
Ανάλαβε λοιπόν ο γονιός την υποχρέωση και έτσι το παιδί αφέθηκε χωρίς να αναλάβει την ευθύνη του. Σ’ αυτήν ακριβώς την πεποίθηση οφείλονται άπειροι καυγάδες που σχετίζονται με τις ευθύνες των παιδιών τις οποίες αποποιούνται θεωρώντας ότι δεν είναι δικές τους. Έτσι καταλήγει να πλένει τα δόντια του για χατίρι του γονιού, τρώει ή διαβάζει ή ετοιμάζεται στην ώρα του μιας και το υποχρεώνει ο γονιός, διαχειρίζεται το χρόνο του ασύστολα κάθε φορά που δεν το υποχρεώνει ο γονιός σε ένα όριο κλπ κλπ.
Ούτε κατά διάνοια δεν αντιλαμβάνεται και σ’ αυτό ευθύνεται ο γονιός, πως η ευθύνη για τον εαυτό του είναι δική του. Ας μην προτρέξουμε να κρίνουμε τα γραφόμενα ως ουτοπικά. Ασφαλώς και είναι ευθύνη του γονιού να εμπνεύσει όλα τα παραπάνω, όχι όμως να τα επιβάλλει.
Όσο κάποιος επιβάλει την ευθύνη σε κάποιον άλλον, τόσο εκλαμβάνεται ως υποχρέωση
Μια μεγάλη αλήθεια που δεν συνειδητοποιείται συχνά ιδιαίτερα από τους γονείς. Όσο προσπαθεί κάποιος να επιβάλει στον άλλον την ανάληψη μιας ευθύνης, τόσο εκλαμβάνεται από τον δεύτερο ως υποχρέωση και μιας και αυτή η συνθήκη δεν του δίνει επιλογές δεν επιθυμεί καθόλου την ανάληψή της. Αυτό που απαιτεί αυτή η συνθήκη είναι να αντιληφθεί ο γονιός τη σπουδαιότητα της ελευθερίας που δίνει η επιλογή και να επιτρέψει στο παιδί του να αποφασίσει αν θα την αναλάβει ή όχι.
Το μυστικό εδώ είναι να παραμείνει ο γονιός ήσυχος πως οι συνέπειες θα δείξουν το στόχο και αν εντοπίσει πως κάτι τέτοιο δεν επιτυγχάνεται έγκαιρα να παρέμβει με διευκολυντικές ερωτήσεις και όχι με τελεσίγραφα και θέσεις. Τι νομίζεις πως θα μπορούσε να γίνει μ’ αυτό… Πώς πιστεύεις πως θα ήταν καλύτερα να γίνει τούτο …. Και άλλες κατευθυντήριες ερωτήσεις που θα οδηγήσουν τον εκπαιδευόμενο στην ανακάλυψη της χαράς που δίνει η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού και των στόχων του.
Η διάκριση του αν κάτι είναι ευθύνη ή υποχρέωση είναι ένα μεγάλο βήμα
Συχνά το να διακρίνει κανείς αν κάτι είναι ευθύνη του ή υποχρέωσή του είναι από μόνο του δύσκολο να διαχωριστεί και ίσως εδώ να χρειάζεται λίγη βοήθεια για να μπορέσει τουλάχιστον ο γονιός να εντοπίσει την απάντηση. Μια καλή ερώτηση για την αναζήτηση της αλήθειας είναι: «Ποιανού είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, τώρα…». Αν θέσουμε αυτό το ερώτημα και μείνουμε με ειλικρίνεια στην απάντηση, θα εντοπίσουμε τη διαφορά.
Και επειδή το παράδειγμα είναι η καλύτερη θεωρία ας πούμε πως είναι ώρα φαγητού. Αν δεν υπάρχει φαγητό στο τραπέζι ποιανού είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα; Υποθέτω πως ένας υπεύθυνος ενήλικας θα απαντήσει ασφαλώς του γονιού που δεν φρόντισε ανάλογα την υποχρέωσή του. Αν υπάρχει φαγητό στο τραπέζι αλλά το παιδί δεν τρώει, ασφαλώς το πρόβλημα είναι του παιδιού γιατί αυτό θα πεινάσει αργότερα, άρα δεν ανάλαβε την ευθύνη να σταθεί με την δέουσα υποχρέωση απέναντι στο σώμα του. Ας αναλάβει λοιπόν ο καθένας την ευθύνη και την υποχρέωσή του. Χωρίς πολλά - πολλά λόγια.
Αναλαμβάνοντας ο καθένας την ευθύνη που του αναλογεί γίνεται ικανό παράδειγμα για τους άλλους
Αν αυτό και μόνο έμενε τουλάχιστον στην αντίληψη του γονέα, θα είχαμε να δούμε μεγάλες αλλαγές στην κοινωνία. Είναι δύσκολο να τολμήσει κανείς να διαφοροποιηθεί τόσο και αντιλαμβανόμενος το θέμα στη ρίζα του να οδηγήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Για να επιτευχθεί μια τέτοια συνθήκη θα χρειαστεί ο γονιός να υιοθετήσει πως το παράδειγμα είναι πολύ σπουδαιότερο από την θεωρία. Το παιδί ως εξαιρετικός παρατηρητής και αυθαίρετος ερμηνευτής θα παγιώσει τις θέσεις του μόνον όταν βλέπει αυτό που ο γονιός πρεσβεύει. Αν άλλο πρεσβεύει και άλλο πράττει το αποτέλεσμα αυτόματα ταυτίζεται με το δεύτερο και έτσι ο χορός καλά κρατεί και θα περιμένουμε τις επόμενες κοινωνίες να αναλάβουν ευθύνη. Μία μόνο ρήση του γνωστού σε όλους παρεξηγημένου συγγραφέα μας ας είναι ο επίλογος. «Εγώ μόνο μπορώ να αλλάξω τον κόσμο και αν δεν αλλάξει εγώ θα φταίω». Ας αναλάβουμε όλοι την ευθύνη που μας αναλογεί και ας μείνουμε σταθεροί στις επιλογές μας για να μπορέσουν να κρατήσουν οι χοροί και να δούμε αλλιώτικα ….
Ερατώ Χατζημιχαλάκη
– Οικογενειακή Σύμβουλος
